Gazel,Gazelin Özellikleri,Gazel Örneği,Gazel Çeşitleri

• Divan edebiyatının en çok sevilen, en yaygın na­zım biçimidir.
• Sözcük anlamı “kadınlar için söylenen güzel ve aşk dolu söz”dür.
• Beyit sayısı genellikle 5-9 arasında değişir; an­cak 4 beyitti gazeller olduğu gibi 15 beyitli gazel­ler de vardır.
• Uyak düzeni aa / xa / xa / xa / xa… biçimindedir.
• Gazelin ilk beytine “matla” (doğuş), son beytine “makta” (kesiş) denir.
• Matlanın altındaki beyit “hüsn-i matla”, maktanın üstündeki beyit ise “hüsn-i makta” adını alır.
• Gazelin en güzel beytine “beytü’l-gazel” ya da “şah beyit” denir.
• Şairin mahlası son beyitte geçer.
• Beyitleri arasında anlam birliği bulunan gazellere yek-ahenk; bütün beyitleri aynı güçte, aynı değer ve güzellikte olanlara da yek âvâz gazel denir.
• Gazeller işledikleri konulara ve bu konulara bağlı üsluplara göre farklı adlarla anılır:
• Aşkla ilgili acı, keder, yakarış, yakınma gibi içli duyguların anlatıldığı gazellere “âşıkane gazel” denir. Fuzuli bu tür gazellerin ustasıdır.
• Dünya malına, şan ve şöhrete önem vermemeyi, yaşamaktan zevk alma düşüncesini anlatan ga­zellere “rindâne gazel” denir. Bakî’nin gazelleri bu tür gazellerin örneğidir.
• Nabi‘nin gazellerinde olduğu gibi, özlü sözlerle hayat dersi veren ya da ahlakla ilgili öğütler akta­ran, öğretici gazeller “hikemî gazel” adını alır.
• Sevgiliyi ve aşkın zevklerini zarif, çapkınca bir tarzda anlatan gazellere ise “şûhâne gazel” de­nilmiştir. Nedim bu tür gazelde rakipsizdir.

 

Gazel Örneği
Süzme çeşmin gelmesin müjgan müjgan üstüne
Vurma zahm-ı sineme peykan peykan üstüne

Rize-i elmas eker açtığı her zahme o şuh
Lütfü var olsun ki eder ihsan ihsan üstüne

Dilde gam var şimdilik lütf eyle gelme ey sürür
Olamaz bir hanede mihman mihman üstüne

Yardan mehcur iken düştük diyarı gurbete
Dehr yine gösterdi hicran hicran üstüne

Hem mey içmez hem güzel sevmez demişler hakkına
Eylemişler Rasih’e bühtan bühtan üstüne

Rasih
 
Musammat Gazel Örneği
Beni candan usandırdı cefâdan yâr usanmaz mı
Felekler yandı âhımdan muradım şem’i yanmaz mı

Kamu bfmârına cânân deva-yı derd eder ihsan
Niçün kılmaz bana derman beni bîmar sanmaz mı

Şeb-i hicran yanar canım döker kan çeşm-i giryânım
Uyarır halkı efgânımkara bahtım uyanmaz mı

Gûl-i ruhsârına karşu gözümden kanlu akar su
Habîbim fasl-ı güldür bu akar sular bulanmaz mı

Gamım pinhan dutardım ben dediler yâre kıl rûşen
Desem ol bî-vefâ bilmen inanır mı inanmaz mı

Değildim ben sana mail sen ettin aklımı zail
Bana ta’n eyleyen gafilseni görgeç utanmaz mı

Fuzûlî rind-i şeydâdır hemfşe halka rüsvâdır
Sorun kim bu ne sevdadır bu sevdadan usanmaz mı
Fuzuli