Türk Destanlarında Kullanılan Motifler Nelerdir?

Türk Destanlarındaki Motifler

Destan motifleri çoğunlukla kutsal kaynaktan gelmek­te ve böyle kabul edilmektedir. Destanlardaki motifle­rin, Türklerin inancı ve yaşantısı ile sıkı bağları vardır. Bu bakımdan destan motifleri kutsal özellikler taşır.

Türk destanlarında ortaya çıkan motifler şunlardır:

  • Gök börü (bozkurt) motifi:Eski Türklerde, Şamanizm inancında gök börü Türk’ün hayat ve savaş gücünün bir simgesidir. Türklerin bay­raklarında, otağlarında mo­tif olarak kullanılmıştır. Gök börü, yol göstericidir, kimsesiz çocuk için anadır. (Bozkurt destanı)
  • Ağaç motifi: Ağaç insanlar için çok önemlidir. Türk­ler, destanlarında ağacı kutsallaştırarak onun yok edilmesinin önüne geçmiştir. İnsanlığın yaratılışı hakkındaki Türk düşüncesine göre Tanrı, yeryüzün­deki dokuz insan cinsini, bu insanlardan önce ya­rattığı dokuz dallı bir ağacın gölgesinde barındırmış­tır. Önce yerden dokuz dallı ağacı yükseltmiş, son­ra her dalın altında bugünkü insanlığın ilk ataların­dan birini yaratarak, bu dokuz insana ağaç gölge­sinde barınmayı bir yaratılış bilgisi hâlinde vermiştir. Oğuz Kağan Destanı’nda, Oğuz Kağan’ın evlendi­ği ikinci karısı, göl ortasında bir ağacın kovuğunda yaratılmıştır. Ergenekon Destanı’nda Türkler, mey­ve veren ağaçların kesilmesini kesinlikle yasakla­mışlardır.
  • Işık motifi: Destanlarda semavi-dinî bir motiftir. Türk boylarını yönetecek kahramanlar ve onların evlenecekleri kadınlar çoğu zaman bir ışıktan do­ğarlar. Oğuz Kağan Destanı’nda Oğuz Kağan ma­vi bir ışığın içinden çıkan kadınla evlenir. Yine bu destanda Oğuzlara yol gösteren bozkurt da bir ışıktan doğmuştur.

  • At motifi: Destan kahramanlarının en vefalı arka­daşı, attır. Kahramanın iyi bir ata sahip olması işini kolaylaştırır. Kahraman zor durumda kalınca at ona yardım eder. At sevgisi İslam sonrası destanlarda da görülür. Atın en fazla öne çıktığı destan, Köroğ-lu Destanı’dır.
  • Düş motifi: Destan kahramanları gelecekle ilgili neler yapması gerektiğini düşünde görür ve ona göre hareket eder. Bu yüzden düş motifi destanlar­da önemli bir yere sahiptir. Oğuz Kağan Desta­nı’nda Uluğ Türk’ün gördüğü rüyaya göre Oğuz boylarının geleceği ve teşkilatlanması yapılmıştır.
  • Kırklar motifi: Türk destanlarındaki yaygın motif­lerden biri de “kırk yiğit” ve “kırk kız” motifidir. Sa­vaşlarda, eğlencelerde, evlenmelerde Alpler “kırk yiğit”leri yanlarından ayırmamışlardır.
  • Mağara motifi: Destanlarda mağara, “kurtacırı -sığmak” ve “doğurucu-ana” özelliği ile görülür.
  • Pir motifi: Türk destanlarında hakanların akıl da­nıştıkları, görmüş-geçirmiş, bilgili, irfan sahibi yaş­lı kişiler vardır. Oğuz Kağan destanındaki Uluğ Türk, Oğuz Kağan’ın akıl hocasıdır. İslam sonrası destanlarda bu kişiler “Hızır” veya “pir-i fâni” ola­rak görülür.