Türk Divan şiirinin ilk verimleri 13. yy sonunda görülür. Sonraki asırlarda parlak çağını yaşayan bu edebiyat,  18. asırdan sonra büyük şairler çıkaramaz olur.

HOCA DEHHANİ

13. asırda din dışı eserler veren ve Divan şiirinin ilk temsilcisi sayılan Hoca Dehhani’nin hayatı hakkında etraflıca bilgi yoktur. Horasanlı olduğu,  Konya’ya gelip Anadolu Selçuklu sultanı 3. Alaaddin’e kasideler sunduğu,  eserlerinden anlaşılmaktadır. Oldukça işlenmiş bir şiir üslubu olduğuna göre onunla aynı çağda yaşamış başka şairlerin varlığı da kuvvetli ihtimaldir.

AHMEDİ

14. asırda eser veren,  Klasik edebiyatın kurulmasında büyük rolü olan şair,  Ahmedi’dir. Kütahyalıdır. Mısır’da tahsil gördüğü ve uzun bir ömür sürdüğü bilinmektedir. Bursa ve Edirne sarayları çevresinde refah içinde bir hayat sürmüştür. Eserleri: Divan,  İskendername,  Cemşid ü Hurşid,  Osmanlı Tarihi.

ŞEYHİ

15. yüzyılın ünlü şairlerinden Şeyhi,  İran’da tahsil görmüş ve İran şiirini yakından tanımıştır. Çelebi Mehmet’in göz hastalığına çare bulması üzerine kendisine verilen tımarın eski sahiplerinden dayak yemiştir. Bunun üzerine de meşhur,  “Harname” isimli eserini yazmıştır. Eserleri: Divan,  Harname,  Hüsrev ü Şirin mesnevisi.

AHMET PAŞA

15. yüzyılda “şairlerin sultanı” olarak anılan Ahmet Paşa,  Fatih’in hocası ve yakın arkadaşı olmuş,  vezirlik rütbesine kadar yükselmiştir. Şiir sanatına ciddi bir önem veren Ahmet Paşa genç şairleri himaye etmiş,  uzak Türk ülkelerindeki şairlerle (Ali Şir Nevayi,  Hüseyin Baykara) şiir haberleşmelerinde bulunmuştur.

ALİ ŞİR NEVAİ

Timur soyundan gelmektedir. On binlerce beyitlik hamsesi vardır. Dört Türkçe Divan,  bir Farsça Divan sahibidir. Edebiyatımızda ilk tezkire (antoloji) sayılan “Mecalisü’n-Nefais” onun eseridir. Çağatay lehçesiyle yazılmıştır. En önemli eseri “Muhakemetü’l-Lugateyn”,  Türkçenin Farsçadan daha zengin olduğunu ispatlamak için yazılmıştır.

FUZULİ

Divan şiirinin 16. asırdaki en büyük temsilcisi olan Fuzuli’nin asıl adı Mehmet’tir. Nerede doğduğu bilinmemektedir. Bağdat,  Hille ve Kerbela bölgelerinde yaşamıştır. Azeri-Kerkük civarı şivesiyle şiirler söylemiştir.

Türkçeyle güzel ve ince şiirler yazma emelindedir. Bunu da başarmıştır. Aşk,  ıstırap,  fedakârlık,  samimiyet temalarını işlemiş ve gazel tarzını kullanmıştır. Eserleri: Arapça,  Farsça ve Türkçe Divan; Leyla vü Mecnun,  Beng ü Bade,  Şikâyetname,  Enisü’l-Kalp,  Rind ü Zahid,  Hadikatü’s-Süeda,  Su Kasidesi…

 BAKİ

Anadolu ve İstanbul’da gelişen Divan şiirinin ilk büyük üstadı sayılan Baki,  16. asrın en ünlü şairidir. “Şairlerin Sultanı” (Sultanu’ş-Şuara) unvanıyla yüceltilmiştir. Şiirlerinde devrinin ihtişamını kelime ve sesleriyle vermeyi başarmıştır. Hayatın geçiciliğini,  dünya nimetlerinden faydalanma gereğini işlemiştir.

Baki’nin divanında az şiir bulunmasına rağmen onu ölümsüz yapan,  şiirlerinin özgünlüğüdür. Kanuni’nin vefatı üzerine yazdığı “Kanuni Mersiyesi” edebiyatımızın zirve eserlerindendir.

 NEF’İ

17. yy Divan şiirinin zirvelerindendir. Asıl adı Ömer olan şair,  Erzurum’un Hasankale ilçesinde doğmuş,  Erzurum’da tahsilini tamamlamış ve İstanbul’a gelmiştir. Kalemi kılıç gibi kullanan ve söz sanatında eşsiz güce sahip olan Nef’i inandığı ve gördüğü her şeyi olanca açıklığıyla ifade etmiştir. Şairin kasideciliği ölçüsünde kuvvetli bir yönü de hicivciliğidir. En önemli eseri divanıdır. Hicivlerini ise Siham-ı Kaza adını verdiği eserde toplamıştır.

NABİ

Mutasavvıf bir şairdir. Bütün eserlerinde toplum meselelerini işlemiştir. Eğitime özellikle yer veren Nabi “hikmetli ve öğretici şiir” geleneğinin ustasıdır. Eserleri: Türkçe ve Farsça Divan,  Hayriye-i Nabi,  Hayrabad,  Tuhfetu’l-Haremeyn.

NEDİM

Divan edebiyatının büyük şairi Nedim,  doğma büyüme İstanbulludur. Lale Devri denince akla ilk gelen şair Nedim’dir. Medrese eğitimi aldıktan sonra çeşitli görevlerde bulunmuştur. Bunlardan en önemlisi devrin sadrazamı Damat İbrahim Paşa’nın kütüphanesinde memur olarak çalışmasıdır. Patrona Halil isyanı sırasında damdan dama atlarken ölmüştür.

Devrini en güzel şiirleştiren ve Divan şiirinin diline sadelik ve mahalli söyleyiş getiren şairdir. Şiire halk ruhunu,  halk deyimlerini,  halk zevkini hatta halk vezin ve şekillerini yansıtan Nedim,  Türk edebiyatının “Mahallileşme Cereyanı” denilen böyle bir edebi çığrın şairidir.

Nedim’in tek eseri divanıdır. Bundan başka,  iki meşhur Arapça tarihi kitabını tercüme eden heyete katılmıştır.

 ŞEYH GALİP

Mevlevi şeyhlerinden olan Şeyh Galip,  Divan şiirinin zirvelerinden ve aynı zamanda son büyük temsilcisidir. Söz sanatında en güzeli başarma azminde olup bunu da başarmıştır. Çok zengin ve süslü bir şiir dili vardır. Yazdığı “Hüsn ü Aşk” mesnevisi ile haklı bir şöhrete ulaşmıştır.

Tasavvuf hakikatini ve ilahi aşkı dile getiren Şeyh Galip’in kapalı ve anlaşılması zor bir üslubu vardır.

Şeyh Galip’in Divan’ı ve Hüsn ü Aşk’ından başka bazı tasavvufi mensur eserleri ve şerhleri de vardır.

 NECATİ

Divan şiirine yerli ve milli özellikler katmıştır. Anlaşılır bir dil kullanmış; Türkçeyi,  Arapça ve Farsçaya karşı korumuştur. Divan’ı vardır.

SİNAN PAŞA

15. yy süslü nesir yazarıdır. En önemli eseri “Tazarru’name”dir.

MERCİMEK AHMET

18. yy sade nesir yazarıdır. En önemli eseri “Kabusname”dir.

KÂTİP ÇELEBİ

17. yy sanatçısıdır. Avrupalıların “Hacı Kalfa” olarak tanıdıkları Kâtip Çelebi bilim adamıdır. Didaktik amaçlı eserler vermiştir. Bazı  eserleri: Cihannüma,  Fezleke,  Keşfü’z-Zünun,  Mizanü’l-Hak.

EVLİYA ÇELEBİ

17. yy sanatçısıdır. İlk seyahatname yazarıdır. Elli yıl boyunca gezmiş,  gezdiği yerleri kaleme almıştır. “Seyahatname” on ciltlik,  abartılı ve yalın bir anlatımı olan eserdir.

15. yy’da Yazılan Tarih Kitapları

• Aşıkpaşazade Tarihi
• Selçukname (Oğuzname)-Yazıcıoğlu Ali
• Kitab-ı Cihannüma- Neşri
• Düsturname-Enveri
• Oruç Bey Tarihi
• Selatinname-Kemal

 16. yy’da Yazılan Önemli Eserler

• Tevarih-i Al-i Osman-İbn-i Kemal
• Tacü’t-Tevarih-Hoca Sadettin Efendi
• Künhü’l-Ahbar-Gelibolulu Mustafa Ali
• Edebiyatımızda ilk tezkire olan “Mecalisü’n-Nefais”i Ali Şir Nevayi yazmıştır.
• İlk Osmanlı tezkiresini Sehi Bey,  “Heşt Behişt” adıyla yazmıştır.

Divan Edebiyatının En Ünlü Yapıtları

Leyla vü Mecnun: Fuzuli’ye ait mesnevi tarzında bir eserdir. İnsana duyulan aşkın ilahi aşka dönüşmesi anlatılır.

Su Kasidesi: Fuzuli’ye ait naat türünde yani peygamberi öven bir eserdir.

Şikâyetname: Fuzuli’nin,  Nişancı Celalzade Mustafa Çelebi’ye yazdığı toplumsal ve sosyal eleştiri niteliğinde bir mektuptur.

Mevlit: Asıl adı “Vesiletü’n-Necat” olan Süleyman Çelebi’ye ait mesnevi tarzında bir eserdir. Aruzla yazılmıştır. Altı bölümden oluşur:

• Münacat: Allah’a yakarış
• Veladet: Peygamberin doğumu
• Risalet: Peygamber oluşu
• Miraç: Gökyüzünde Allah’la buluşması
• Rıhlet: Peygamberin ölümü
• Dua: Bitiş
• Harname: Şeyhi’ye ait hiciv türünde bir eserdir. Kendi başından geçenleri bir eşeğin başından geçiyormuş gibi anlatmıştır. Fabl örneğidir.

Kanuni Mersiyesi: Baki’nin Kanuni için yazdığı ağıt türünde bir şiirdir.

Tazarru’name: Sinan Paşa’nın eseridir. Allah’a yakarış demektir. Secilerle dolu,  süslü nesir örneiğidir.

Hüsn ü Aşk: Şeyh Galip’in mesnevi tarzındaki eseridir. Nabi’nin “Hayriye” adlı mesnevisinden daha güzel mesnevi yazabileceğini ispatlamak için yazmıştır.

1.     Bana nispet çıkmış yolun üstüne

        Samur kürk giyinmiş alın üstüne

        Taramış saçların belin üstüne

        Bir elma yanaklı sim gerdanlıdır

        Yukarıdaki dörtlük ile ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A)    Benzetmelerden yararlanılmıştır.

B)    Hecenin 11’li kalıbıyla yazılmıştır.

C)    Kelime halinde redif kullanılmıştır.

D)   Zengin uyak kullanılmıştır.

E)    Beş yerde ulama yapılmıştır.

2.     Aşağıdakilerden hangisinde redif kullanılmamıştır?

A)    Elindeki kınası soldu mu ola

       Evde kaynatası duydu mu ola

B)    Sabah olsun tan yeri ışısın

       Çiğ düşünce gül goncalar üşüsün

C)    Ne yaman bahçeli güllü goncalı

       Sinemi vurdu bir kirpiği kancalı

D)   Altı kardeş idik bindirdik ata

       Kızılırmak’a varınca oldu bir hata

E)    Çek deveci develerin yokuşa

       Deli oldum o sendeki bakışa

3.     Yeşil ördek gibi daldım göllere

        Sen düşürdün beni dilden dillere

        Başım alıp gidem gurbet illere

        Ne sen beni unut ne de ben seni

        Bu dörtlük için aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A)    Düz uyak örgüsü kullanılmıştır.

B)    Halk edebiyatı söyleyiş özelliklerine sahiptir.

C)    Tam kafiye kullanılmıştır.

D)   11’li hece ölçüsüyle söylenmiştir.

E)    İsim, sıfat, zarf, zamir, edat, bağlaç ve fiil türünden sözcükler vardır.

4.     Çınlasın çağrılarla çın çın da çın

        Çağ yıkarmış kaçın bulutlar kaçın

        Bu dizelerde görülen uyak türü aşağıdaki­lerden hangisidir?

A)    Yarım uyak

B)    Tam uyak

C)    Tunç uyak

D)   Cinaslı uyak

E)    Sarma uyak

5.     Bir münasip dostum olsa sırrım açar idim

        Harc edüp eldeki varım cümleden geçer idim

        Tuti dilin agu verse nûş edip içer idim

        Aşıklara ölüm gelmez tatlıdır ballar gibi

        Yukarıdaki dörtlük ile ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A)    Örüşük uyak düzenine sahiptir.

B)    “–ar idim”lerle redif yapılmıştır.

C)    Divan edebiyatı söyleyiş özellikleri vardır.

D)   Yarım uyak kullanılmıştır.

E)    Ulama yapılmıştır.

6.     Ruhumu bir çarmıha kendi elimle gerdim

        Bir nebi ıstırabı kanıyor her yerimde

        Yukarıdaki dizelerde,

  I.   Yakıyor gözlerimde

 II.   Aldığım her nefesi

III.  Ölüm siyah bir tütsü

IV.   Son nefes gibi verdim

        bu parçalar kullanılarak sarmal uyak düzeni oluşturulmak istense son iki dizenin sıralanışı aşağıdakilerden hangisi olur?

A) III – I / IV – II                               B) II – IV / III – I

C) IV – II / I – III                                               D) III – I / II – IV

E) I – III / IV – II

7.     Tuna’yı görmedim fakat tanırım

        Bir umut önünde koştuğum zaman

        Geçmişi anarak coştuğum zaman

        Kendimi Budin’in beyi sanırım.

        Yukarıdaki dörtlüğün hem uyak düzeni, hem de 1. ile 4., 2. ile 3. dizelerin kendi ara­larındaki uyak yapısını gösteren diziliş,     aşağıdakilerden hangisinde sırasıyla verilmiştir? 

A)    Sarma – yarım – tunç

B)    Sarma – zengin – tam

C)    Çapraz – zengin – yarım

D)   Çapraz – tunç – tam

E)    Sarma – tunç – yarım

8.     “Altın buğdayı tarlalarımızın,

        Seni bağrımızdan eker, biçeriz;

        Acılar kardeşin, gözyaşı kızın,

        …”

        Ölçü, uyak, konu ve dil gibi özellikler de göz önünde tutulursa, dörtlüğün son dizesi aşağıdakilerden hangisi olur?

A)    Birleşirse doğacak uygarlığımız.

B)    Durmadan akan yaşı sileriz.

C)    Bir kazma ile bir kürek, bir de çapamız.

D)   Zengin parıltınla dolar gecemiz.

E)    Türkçe’den güzeli yok budur hecemiz.

9.     Cana an vermeyenin ne canı var

        Can verenin adı ile sanı var

        Bu dizelerin şiirin bütünü ile ilgili özellik­lerden hangisi kesin olarak bilinebilir?

A)    Konusu

B)    Ölçüsü

C)    Yazıldığı dönem

D)   Nazım birimi

E)    Kafiye örgüsü

10.   Hülya serinleşen köyü her an morartıyor

        Sessiz gelen, saat başı sürdükçe artıyor.

        Yukarıdaki ikiliğin uyağı ve redifi aşağıdaki­lerin hangisinde doğru olarak verilmiştir?

A)    Tunç uyak, –yor; redif

B)    Yarım uyak, –rtyor; redif

C)    Zengin uyak, –ıyor; redif

D)   Tam uyak, –tıyor; redif

E)    Uyak yok, –artıyor; redif

11.   Ayırma gözlerini gözlerimden bu akşam

        Böyle saatlerce bak, asırlarca bak

        Gözlerine yavaşça yavaşça doldu akşam

        Göklerin ateşini kalbime boşaltarak

        Bu dizelerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A)    “–ak” sesleriyle tam uyak yapılmıştır.

B)    “–u” sesiyle yarım uyak yapılmıştır.

C)    Ulama yapılmamıştır.

D)   Çapraz uyak örgüsü vardır.

E)    Kelime halinde redif vardır.

12.   Kişilerin ya da toplumun kötülüklerini, kusurlarını, gülünçlüklerini, alaylı bir dille eleştiren şiirlere …; bilim, sanat, felsefe, ahlak gibi konularda öğretici olmayı amaçlayan şiirlere …; duygu ve düşünceleri coşkulu bir dille anlatan şiirlere … denir.

        Yukarıdaki parçada boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağıdakilerden hangileri getirilmelidir?

A)    didaktik şiir, epik şiir, lirik şiir

B)    dramatik şiir, didaktik şiir, pastoral şiir

C)    satirik şiir, dramatik şiir, epik şiir

D)   satirik şiir, didaktik şiir, lirik şiir

E)    dramatik şiir, lirik şiir, pastoral şiir

www.dersimizedebiyat.org

Edebiyat / Dil ve Anlatım Kaynak Sitesi

CEVAPLAR

• Beyitler halinde yazılır, en az otuz bir, en çok doksan dokuz beyitten meydana gelir.
• Kafiyelenişi gazel gibi­dir, birinci beyit kendi arasında, diğer beyitlerin birinci dizeleri serbest, ikinci dizeleri birinci beyitle kafiyeli (aa-ba-ca-da-ea-…) nazım şeklidir.
• Ancak beyit sayısı­nı sınırlamak zordur. Yüz beyti aşan kaside örnekleri de vardır.
• Kasidenin ilk beytine matla,
• Son beytine makta,
• En gü­zel beytine “beyt-ül kasid”,
• Şairin mahlasının bulundu­ğu beyte de “taç-beyt” adı verilir.
• Kasideler işledikleri konulara göre değişik isimler alır.
• Matla beyti kaside­nin her hangi bir yerinde yinelenebilir.
• Kaside altı bölümden meydana gelir. Bunlar sırası ve özellikleriyle şöyledir:

1.  Nesîb Veya Teşbib

Kasidenin ilk bölümüdür. Genellikle kasidelerin en uzun ve sanatlı bölümüdür. Şair bu bölümde mevsim­leri, bayram günlerini, felsefî bir konuyu ve daha baş­ka çeşitli konuları işleyebilir. Kasidelere ismini veren kı­sım bu bölümdür.

2.  Girizgâh

Şairin, methini yapacağı, övgüye değer niteliklerini sı­ralayacağı kişiden bahsedebilmek için bir fırsat aradı­ğı, bunu en iyi şekilde yapabilmek üzere uygun bir du­rum belirlediği tek veya iki beytin adıdır. Bu bölüme gi-riz de denir. Bu beyit veya beyitlerin ustaca yazılmış ol­ması, nükteli bir söyleyişi ihtiva etmesi gerekir. Bu bö­lüm nesîb bölümü ile methiye bölümünü birleştiren bağ vazifesini görür.

3.  Methiye

Bu bölümde adına kaside yazılan kişi övülür.

4.  Tegazzül

Gazel tarzında şiir yazma demektir. Şair genellikle methiye bölümünden sonra, bir fırsatını düşürüp aynı vezin ve kafiyede bir gazel söyler. Bunu söylemeden gazele geçeceğini bildirir.

5.  Fahriye

Şairin, kendi kendisini övdüğü, sanatının diğer bütün şairlerden üstün olduğunu söylediği bölümdür.

6.  Dua

Kasidelerin son bölümüdür. Bu bölümde, şair Allah’tan, övdüğü kimse için ikbal, saadet, uzun ömür ve başarı diler, kendisi de, kasidesini başarı ile bitirmesine imkân verdiği için Allah’a karşı şükran duygularını dile getirir.

Bir kasideden bölümlere örnekler:

Teşbîb
Esdi nesîm-i nev-bahâr açıldı güller subh-dem
Açsın bizim de gönlümüz sâkî meded sun câm-ı Cem

Erdi yine ürd-i behişt oldı hevâ anber-sirişt
Âlem behişt-ender-behişt her kuşe bir Bâğ-ı İrem

Gül devri ayş eyyamıdır zevk ü safa hengâmıdır
Âşıkların bayramıdır bu mevsim-i ferhunde-dem
 
Tegazzül
Lütfeyle sâkî nâzı ko mey sun ki kalmaz böyle bu
Tolsun sürahi vü sebû boş durmasın peymâne hem

Her nev-resîde şâh-ı.gül aldı eline câm-ı mül
Lütfet açıl sen dahi gül ey serv-kadd ü gonca-fem
 
Girizgâh
Bir câm sun Allah için bir kâse de ol mâh için
Tâ medh-i şâhenşâh için alam ele levh ü kalem
 
Medhiye
Eblak-süvâr-ı rûzigâr âşûb-ı Rûm u Zengibâr
Leşker-şikâr-ı kâmkâr Behrâm-ı Efrîdûn-alem

Pîrâye-i mülk ü milel sermâye-i dîn ü düvel
Kolmuş nasibi tâ ezel tâc-ı Ferîdûn taht-ı Cem

Hâkan-ı Osmânî-neseb kim münderic zâtında hep
İslâm-ı Fârûk-ı Arab ikbâl-i Pervîz-i Acem
 
Fahriye
Ey Husrev-i âlî-nijâd v’ey dâver-ipâk-îtikâd ?
Ey şâh-ı sâhib-adl ü dâd ey pâdişâh-ı muhterem
 
Beyti’l-kasîd
Sen bir şeh-i zî-şânsın şâhenşeh-i devrânsın
Ya’ni ki sen hakansın devrinde ben Hâkânfyem

Ben gerçi bir bî-hâsılem şâkird-i ders-i müşkilem
Hem mekteb-i ehl-i dilem hak olmadan levh ü kalem
 
Tâc beyti
Nefîyeterda’vâyı ko dünya ilegavgâyı ko
Eflâke istiğnayı ko hâke yüzün sür lâcerem
 
Duâ
Kaldır elin eyle dûa buldu kasiden intiha
Simdi duâ etmek sana hem müstehabdır hem ehem
 
Nice kaside bir kiîâb mecmûa-i pür-intihâb
Her nüktesifaslu ‘l-hitâb her beyti bir genc-i hikem
 
Makta beyti
Tâ kim cihan ma ‘mur ola geh emnü geh pürşûr ola
İkbâl ile mesrur ola ol Husrev-i vâlâ-himem
 

Konularına Göre Kaside Türleri

a.   Tevhit ve Münacât: Allah’ın birliğini ve yüceliğini anlatan şiirlere tevhit, Allah’a yapılan yalvarış ve yaka­rışları anlatan şiirlere ise münacaat denir.

b.   Naat: Hz. Muhammed’i övmek için yazılan kaside­lere denir.

c.   Mersiye : Bir kimsenin ölümü üzerine duyulan üzüntü ve acıyı anlatmak için yazılan şiirlerdir. (Bu tü­rün konu bakımından Eski Türk edebiyatındaki karşılı­ğı sagu, Halk edebiyatındaki karşılığı ise ağıttır.)

d.   Methiye: Bir kimseyi övmek için yazılan kasidedir.

e.   Hicviye: Bir kimseyi yermek için yazılan kasidedir.

f.    Fahriye: Şairlerin kendilerini övmek amacıyla yaz­dıkları kasidelerdir.

• Divan edebiyatının en çok sevilen, en yaygın na­zım biçimidir.
• Sözcük anlamı “kadınlar için söylenen güzel ve aşk dolu söz”dür.
• Beyit sayısı genellikle 5-9 arasında değişir; an­cak 4 beyitti gazeller olduğu gibi 15 beyitli gazel­ler de vardır.
• Uyak düzeni aa / xa / xa / xa / xa… biçimindedir.
• Gazelin ilk beytine “matla” (doğuş), son beytine “makta” (kesiş) denir.
• Matlanın altındaki beyit “hüsn-i matla”, maktanın üstündeki beyit ise “hüsn-i makta” adını alır.
• Gazelin en güzel beytine “beytü’l-gazel” ya da “şah beyit” denir.
• Şairin mahlası son beyitte geçer.
• Beyitleri arasında anlam birliği bulunan gazellere yek-ahenk; bütün beyitleri aynı güçte, aynı değer ve güzellikte olanlara da yek âvâz gazel denir.
• Gazeller işledikleri konulara ve bu konulara bağlı üsluplara göre farklı adlarla anılır:
• Aşkla ilgili acı, keder, yakarış, yakınma gibi içli duyguların anlatıldığı gazellere “âşıkane gazel” denir. Fuzuli bu tür gazellerin ustasıdır.
• Dünya malına, şan ve şöhrete önem vermemeyi, yaşamaktan zevk alma düşüncesini anlatan ga­zellere “rindâne gazel” denir. Bakî’nin gazelleri bu tür gazellerin örneğidir.
• Nabi‘nin gazellerinde olduğu gibi, özlü sözlerle hayat dersi veren ya da ahlakla ilgili öğütler akta­ran, öğretici gazeller “hikemî gazel” adını alır.
• Sevgiliyi ve aşkın zevklerini zarif, çapkınca bir tarzda anlatan gazellere ise “şûhâne gazel” de­nilmiştir. Nedim bu tür gazelde rakipsizdir.

Gazel Örneği
Süzme çeşmin gelmesin müjgan müjgan üstüne
Vurma zahm-ı sineme peykan peykan üstüne

Rize-i elmas eker açtığı her zahme o şuh
Lütfü var olsun ki eder ihsan ihsan üstüne

Dilde gam var şimdilik lütf eyle gelme ey sürür
Olamaz bir hanede mihman mihman üstüne

Yardan mehcur iken düştük diyarı gurbete
Dehr yine gösterdi hicran hicran üstüne

Hem mey içmez hem güzel sevmez demişler hakkına
Eylemişler Rasih’e bühtan bühtan üstüne

Rasih
 
Musammat Gazel Örneği
Beni candan usandırdı cefâdan yâr usanmaz mı
Felekler yandı âhımdan muradım şem’i yanmaz mı

Kamu bfmârına cânân deva-yı derd eder ihsan
Niçün kılmaz bana derman beni bîmar sanmaz mı

Şeb-i hicran yanar canım döker kan çeşm-i giryânım
Uyarır halkı efgânımkara bahtım uyanmaz mı

Gûl-i ruhsârına karşu gözümden kanlu akar su
Habîbim fasl-ı güldür bu akar sular bulanmaz mı

Gamım pinhan dutardım ben dediler yâre kıl rûşen
Desem ol bî-vefâ bilmen inanır mı inanmaz mı

Değildim ben sana mail sen ettin aklımı zail
Bana ta’n eyleyen gafilseni görgeç utanmaz mı

Fuzûlî rind-i şeydâdır hemfşe halka rüsvâdır
Sorun kim bu ne sevdadır bu sevdadan usanmaz mı
Fuzuli