HALK HİKÂYELERİ
- Edebiyatımızda hikâye türünün en eski örnekleri olarak destandan modern hikâyeye geçişi sağlayan anonim eserlerdir.
- Halk arasında kuşaktan kuşağa sözlü olarak aktarılan halk hikâyeleri geleneksel bir içeriğe sahiptir.
- Gerçek ya da gerçeğe yakın olayların yanında olağanüstü olaylara ve kişilere de yer verilir ancak olağanüstülükler destana göre daha sınırlıdır.
- asırdan itibaren edebiyatımızda görülmeye başlanan halk hikâyeleri, genellikle âşıklar (ozanlar) tarafından nazım-nesir (şiir-düzyazı) karışık bir ifade tarzı ile saz eşliğinde anlatılmıştır.
- Yer yer masal ve destan özellikleri gösteren hikâyelerde genellikle sevgi ve kahramanlık konuları işlenmiştir.
- Halk hikâyelerinin girişinde, masallardaki kadar olmasa bile, kalıplaşmış sözlere yer verilebilir.
- Halk hikâyelerinde kahramanların hareketleri, bir yere gidişleri, bir olaydan başka bir olaya geçişleri ve uzun zamanı kısaca ifade etme, gibi olaylar kalıplaşmış sözlerle ifade edilir.
- Anlatmaya ve olaya dayalı bir tür olan halk hikâyeleri genellikle ilahi bakış açısı ile oluşturulmuştur.
- Hikâyelerde olayın anlatımını hızlandırmak için nesre başvurulurken duyguları daha etkili yansıtmak için nazım kullanılır.
- Türk halk hikâyeleri genel olarak beş bölümden oluşur:
Fasıl: Âşık bu bölümde ustalığını gösterir, anlatacağı hikâyeye dinleyiciyi hazırlar. Cinaslı bir türkü, ardından da olağanüstü bir konunun yer aldığı bir tekerleme söyler.
Döşeme: Manzum veya mensur cümlelerden oluşan kalıplaşmış bir giriştir. Hikâyenin geçtiği yer ve zaman, hikâyenin kahramanları ve bunların aileleri tanıtılır.
Hikâyenin Asıl Konusu: Aşk hikâyelerinde aşığın sevgilisine kavuşmak için çektiği sıkıntıların; dinî-destani hikâyelerde ise, din ve kahramanlık olaylarının anlatıldığı bölümdür.
Sonuç ve Dua: Anlatıcının hikâye kahramanları ve hikâyeyi dinleyenler için dua ederek hikâyeyi bitirdiği bölümdür.
Efsane: Hikâyelerin sonunda gerçek hikâyeden bağımsız olaylar anlatılır. Bunlar kavuşmanın öteki dünyada olduğunu anlatmaya yöneliktir.
Halk hikâyeleri konularına göre üçe ayrılır:
- Aşk Hikâyeleri: Toplum hayatında geniş yankılar uyandıran aşkların hikâyeleştirildiği sevgi temalı halk hikâyeleridir. Kerem ile Aslı, Arzu ile Kanber, Ferhat ile Şirin, Tahir ile Zühre, Ercişli Emrah ile Selvihan gibi hikâyeler bu türe örnek verilebilir.
- Dinî Kahramanlık Hikâyeleri: Tarihî ve dinî açıdan topluma mal olmuş, önemli kabul edilen erdemli kişileri konu edinen halk hikâyeleridir. Bu hikâyelere Danişment Gazi ile ilgili hikâyeler, Hayber Kalesi, Van Kalesi, Hz. Ali ile ilgili hikâyeler örnek verilebilir.
- Destansı Halk Hikâyeleri: Kahramanlık, yiğitlik konuları etrafında gelişen ve destana ait bazı özellikleri barındıran halk hikâyeleridir. Bu hikâyelere Dede Korkut Hikâyeleri ve Köroğlu Hikâyesi örnek gösterilebilir.
