ANLAMINA GÖRE CÜMLELER
Cümlenin anlamı, anlatmak istediğimizi cümlenin biçimsel özelliklerini kullanarak cümleyi anlam kalıpları içinde sunmamızdır. Kullandığımız cümleler şu özellikler gösterebilir.
a. Olumlu – Olumsuz Cümle : Bir yargının, eylemin gerçekleştiğini, gerçekleşebileceğini, varlığını ifade eden cümlelere olumlu cümle deriz. Yargı veya eylemin olmadığını, gerçekleşmediğini gösteren cümlelere de olumsuz cümle deriz. Genellikle yüklemlerde ortaya çıkan olumlu veya olumsuzluk bütün cümleye etki eder.
- Sizi herkes gibi ben de tanıdım.
- Bence siz bu konuda haklısınız.
- Sabahları bize uğrardı.
- Bu şehirde de yalnızım.
- Aradığınız her şey var burada.
• Olumlu yüklemlere “-ma (me), -maz (mez), -sız (siz, suz, süz) eklerini; “değil” sözcüğünü getirerek olumsuz cümle oluşturabiliriz.
- Sizi herkes gibi ben de tanımadım.
- Bence siz bu konuda haksızsınız.
- Sabahlan bize uğramazdı.
- Bu şehirde ben de yalnız değilim.
- Aradığınız her şey burada yok.
• Anlamca olumlu biçimce (yapıca) olumsuz cümlede,
“Bu yalanı birçoğumuz anlamamış değildi.”
Gerçekleri size anlatmayacak değiller. (anlatacaklar)
Sanki geçen gün size borç vermedim. (verdim)
Artık burada kimsesiz değilim.(kimsem var)
Sizin nasıl çalıştığınızı hiç bilmez miyim? (bilirim) (98- ÖYS)
• Anlamca olumsuz biçimce olumlu cümlede,
Bunca hakaretten sonra size yardım eder miyim?(etmem)
Sanki cebinde parası var da (yok) konuşuyor.
Ne bana ne arkadaşlarına güveniyor. (güvenmiyor)
Gel de bu adama inan. (inanma)
Hadi çıkabilirsen çık. (çıkamazsın)
b. Soru Cümlesi: Yöneltilen kişiden cevap almak amacıyla kurulmuş cümlelerdir. Soru cümleleri iki şekilde kurulur:
1. Soru sözcükleri kullanılarak ; Soru zamiri, sıfatı, zarfı kullanılır, (ne, neyi, kimi, kimden, nasıl, hangi, kaç, ne kadar, niçin …)
- Hastanede kim nöbetçi bugün?
- Bahçeyi ne zaman temizledi?
- Yerler hangi malzemeyle döşendi?
2. Soru edatı kullanılarak : (mi , mı , mu , mü)
- Sizi karşılamaya gelelim mi?
- Sırtın mı ağrıyor?
- Çözüm üretilmiyor mu?
- Sizi davete çağırmadılar mı?
• Soru ifadeleri bulunduğu halde soru cümlesi olmayan cümleler vardır.
Sınavda kaç alacağını bilemezsin.
Masayı neden topladığını bana söyledi.
Kapıyı tamir ettin mi soğuk girmez.
NOT: İçinde soru eki ya da soru sözcüğü bulunmamasına karşın, gerçek anlamda soru kavramı taşımayan, yanıt gerektirmeyen soru cümlelerine “sözde soru cümlesi” denir.
• Hani o sazlı sözlü toplantılar?
• Ne anlatacağımı size mi soracağım?
• Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda?
• Tuzluğu uzatır mısın?
c. Ünlem Cümlesi : Yargısında değişik duygulan aktaran cümlelerdir. Kızma, sevinme, şaşırma, nefret, üzüntü gibi duyguların anlatıldığı cümlelerdir.
Ne kadar huysuz bir çocuksun!
Arkadaşlar yetişin!
Hey gir içeri!
Vay anasıra be!
