ÖĞRETİCİ YAZILAR

Makale

• Herhangi bir konuda yazarının derin bilgi ve kültür sahibi olduğu görüşleri doğrultusunda yazılan gazete ve dergi yazılarıdır.
• Amaç, ileri sürülen düşünceyi, tezi kanıtlamaktır.
• Açıklama, tartışma, örneklendirme, kanıtlama gibi değişik düşünceyi geliştirme tekniklerine başvurulabilir.
• Nesnel ve ayrıntılı, yalın bir anlatım egemendir.
• Düz yazıda planın tam olarak uygulandığı yazı türüdür.
• Edebiyatımızda ilk makaleyi Şinasi (Mukaddime) yazmıştır.
ÖRNEK:
“İşimle ilgili alanda derin bir bilgiye, geniş bir kültüre sahibim. Yazılarımda doğru bildiklerimi okuyucuma aktarmak, onları
bilgilendirmek isterim. Yargılarda tarafsız kalırım. İleri sürdüğüm fikirleri ispatlamaya çalışırım. Bu gazetede, bu sütunda,
haftada bir gün okuyucularımla karşı karşıya gelirim.” diyen bir sanatçının özellikle hangi türde yazdığı söylenebilir?
A) Makale
B) Eleştiri
C) Deneme
D) Fıkra
E) Anı
ÇÖZÜM:
Parçada geçen, okuyucuları bilgilendirmek, tarafsızlık, düşünceleri ispatlama kaygısı makaleye özgü niteliklerdir.
Doğru Seçenek: A

Söyleşi (Sohbet)

• Düşünceleri, ayrıntılara inmeden, konuşma havası içinde anlatan gazete ve dergi yazılarıdır.
• Özellikle gazetelerin hafta sonu eklerindeki yazılardır.
• Söyleşi açık ve içten bir anlatıma sahiptir.

Deneme

• Herhangi bir sorun üzerinde yazarın, kesin sonuçlara varmadan, kendi kişisel görüş ve düşüncelerini anlattığı kalıcı yazı türüdür.
• Denemeci çoğu zaman kendisiyle ya da okuruyla konuşuyormuş gibi yazar.
• Deneme; duru, sade ve açık bir anlatıma sahiptir.
• Deneme türünün öncüsü Fransız yazar Montaigne’dir. Bacon, T.S Eliot, A.Gide de önemli deneme yazarlarıdır.
• Edebiyatımızda Nurullah Ataç, Suut Kemal Yetkin, Cevdet Kudret, Ahmet Hamdi Tanpınar, Mehmet Kaplan, Cemil Meriç gibi yazarlar başarılı denemecilerimizdir.
ÖRNEK:
Türk edebiyatında bu türün örnekleri, Cumhuriyet’ten sonra verilmeye başlanmıştır. Ahmet Haşim’in “Bize Göre” ve “Gurabahane-i Laklakan” adlı yapıtlarındaki kimi parçalar, edebiyatımızda bu türün ilk örnekleri sayılabilir. Türün en başarılı temsilcisi ise, Nurullah Ataç olarak bilinir. Sabahattin Eyüboğlu, Suut Kemal Yetkin de bu türün ustaları arasında yer alır.
Bu parçada sözü edilen yazınsal tür aşağıdakilerden hangisidir? (ÖYS–1994)
A) Öykü                  B) Anı
C) Roman               D) Deneme
E) Gezi

ÇÖZÜM:
Deneme, Türk edebiyatına Cumhuriyetle girmiştir. Nurullah Ataç, Türk edebiyatında bu türün en büyük temsilcisidir.
Doğru Seçenek: D

Eleştiri (Tenkit)

• Bir eseri, kişiyi, herhangi bir düşünceyi, olumlu ve olumsuz yönleriyle değerlendiren gazete ve dergi yazılarıdır.
• Okurun eseri daha iyi anlamasını ve sanatçının daha nitelikli eser vermesini amaçlar.
• Nesnel (bilimsel) ve öznel (izlenimci) eleştiri olmak üzere iki biçimde yazılabilir.
• Belgelere ve örneklere başvurulabilir.
• Edebiyatımızda, Şinasi’nin dil tartışmaları, bu türün ilk örnekleri sayılır. Namık Kemal ile Ziya Paşa’nın, Recaizade Mahmut Ekrem ile Muallim Naci’nin tartışmaları edebiyatımızdaki önemli eleştiri örnekleridir.

ÖRNEK:
Bu, son bir yıl içinde okuduğum romanlar arasında etkisinden uzun süre kurtulamadığım bir çeviri roman. Yazar, bu romanında öncekilerden farklı bir yol izlemiş. Bir kahramanın çevresinde gelişen bir öykü kurgulanmış. Abartıyla yanlılığı, komediyle trajedinin özelliklerini bir arada kullanmış. Bir yıl gibi bir zaman dilimini çok az geri dönüşlerle anlatmış. Haftalarca “çok satanlar” listesinde yer alan bu çeviri yapıt. Türk okurundan gördüğü bu ilgiyi Fransız ve İngilizlerden görmemiş. Bu durum, çevirmenin başarısı olarak değerlendirilebilir.
Bu parçada aşağıdaki yazı türlerinden hangisine ait özellikler ağır basmaktadır? (ÖSS–2006)
A) Makale               B) Deneme
C) Eleştiri               D) Fıkra
E) Günlük

ÇÖZÜM: Verilen parçada, bir çevirmen ve çeviri eserden söz ediliyor; çevirmen ve eser tanıtılmaya çalışılıyor.
Doğru Seçenek: C

Fıkra

• Güncel, siyasal ve toplumsal sorunları ele alan, bunları ayrıntılara inmeden kendi görüş ve düşünceleri doğrultusunda
yorumlayan gazete ve dergi yazılardır.
• Yazar, düşüncelerini kanıtlama amacı gütmez.
• Yalın, açık ve anlaşılır bir anlatım egemendir.
• Ahmet Rasim, Ahmet Haşim ve Falih Rıfkı Atay bu türün önemli yazarlarındandır.
• Ayrıca nükteli, ders ya da öğüt verici kısa öykülere de fıkra denir. Nasrettin Hoca ve İncili Çavuş fıkraları gibi.

ÖRNEK:
Güncel, siyasal ya da toplumsal sorunları ele alan bunları ayrıntıya inmeden işleyen günlük yazılardır. Bu yazılar gazete ve dergilerin belirli sütunlarında yer alır. Yazar, ele aldığı konuyu kendi görüş ve düşünceleri ışığında yazar. Bu bakımdan yazar, düşüncelerini kanıtlama yoluna gitmez. Özellikle, okurunu sorun üzerinde düşünmeye, yorum yapmaya zorlar.
Parçada sözü edilen yazı türü aşağıdakilerden hangisidir?
A) Makale               B) Deneme
C) Fıkra                  D) Eleştiri
E) Sohbet
ÇÖZÜM:
Parçada verilen, güncel sorunların ayrıntıya inilmeksizin ve kanıtlama amacı güdülmeksizin yazılan köşe yazısı fıkradır.
Doğru Seçenek: C

Söylev (Nutuk)

• Toplulukları etkilemek amacı ile belirli bir konuyu coşkulu bir biçimde anlatan konuşmaların yazıya geçirilmesiyle oluşan yazı türüdür.
• Anlatıcı; düşüncelerini, duygularını karşısındakilere kabul ettirmek için çaba gösterir.
• Anlatıcının iyi bir hatip ve o alanda söz sahibi olması gerekir.
• Atatürk’ün Gençliğe Hitabe’si bu türün önemli örneklerindendir.

Röportaj

• Çeşitli olayları, yerleri, durumları okuyucuya iletmek üzere, gazetelerin, değişik yerlere gönderdikleri muhabirlerinin yazılarından doğmuş bir türdür.
• Amaç, bir gerçeği, olguyu; araştırarak, inceleyerek, gezip görerek okuyucuya yansıtmaktır.
• Nesnellik ve inandırıcılık ön plândadır.
• Bütün anlatım biçimlerinden yararlanılabilir. Çoğu kez öyküleyici anlatım kullanılır.
• Tek bir yazı olabileceği gibi, aynı konuyu işleyen bir yazı dizisi de olabilir.

UYARI :
Röportaj “mülâkat” ile karıştırılmamalıdır. Mülâkat (görüşme), tanınmış kişilerle sorulu cevaplı konuşmalardır.

İnceleme

Yazarının o alanda yeterli bilgi ve kültüre sahip olduğu bilim ya da sanat konusunu her yönüyle, geniş biçimde açıklayan
nesnel yazılardır.