İçindekiler
Niteleme Sıfatları
Varlıkların renk, biçim, tat, koku, mesafe, huy, alışkanlık, yetenek gibi çeşitli içsel ve dışsal özelliklerini bildiren sıfatlara niteleme sıfatı denir.
Niteleme sıfatları, özellikle betimleyici anlatımla oluşturulan metinlerde çok sık kullanılır. Çünkü betimleme, varlıkların ayırıcı özelliklerinin dile getirilerek bunların göz önünde canlandırılması esasına dayanır. Niteleme sıfatları da varlıkları diğer varlıklardan ayırt etmeyi
sağlayan özellikleri bildirdiklerinden betimlemelerde bu sıfatlardan sıkça yararlanılır.
Niteleme sıfatları çoğunlukla “NASIL” sorusunun cevabı olan kelimelerdir.
- Fena fikir değil, bence böyle davranalım.
- Bu mavimtırak ışığın kaynağını merak etmişlerdi.
- Ak saçlı anaların emekleri nasıl ödenir?
- İçer ide ağır bir koku vardı.
- Çalışkan ve zeki insanlar olmasaydı bu ülke de olmazdı.
- Mahallemizin şişman bakkalı, marketlere inat, hala çalışıyor.
- Çatık kaşlı patronları hiç kimse sevmez.
- Sararmış tarlaların arasından geçerek köye ulaştık.
- Geniş caddeleriyle bu kent, ülkenin gözbebeğiydi.
- Ona bu soğuk havada dışarı çıkmaması gerektiğini söylemiştim.
- Mehtaplı gecelerde böyle şarkılar dinlenir.
- Anlamsız sorular sorma bana.
- Tıkanmış musluğu açmaya çalışıyorlardı.
- Beklenmedik misafirlere de kapımız açıktır bizim.
Niteleme Sıfatlarında Pekiştirme
Anlamı güçlendirilmiş sıfatlara pekiştirilmiş sıfat denir. Sıfatlarda pekiştirme çoğunlukla şu şekillerde yapılır·
- Bir niteleme sıfatının ilk hecesi bir ünlü ile bitiyorsa (Örneğin mavi) niteleme sıfatının ilk hecesinin sonuna “m, p, r, s” ünsüzlerinden biri getirilerek bir hece oluşturulur. (mas) Daha sonra bu hece niteleme sıfatının başına eklenir (masmavi). koskocaman adam, tertemiz duygular,
upuzun yol, yemyeşil gözler vb.
- Bir niteleme sıfatının ilk hecesi bir ünsüz ile bitiyorsa(Örneğin kırmızı) niteleme sıfatının ilk hecesinin sonundaki unsuzun yerine “m, p, r. s” ünsüzlerinden biri getirilerek yeni bir hece oluşturulur (kıp). Daha sonra bu hece niteleme sıfatının başına eklenir (kıpkırmızı)
bomboş odalar, ipince elbise vb
Pekiştirme sırasında ses türemesi gerçekleşebilir sap-a-sağlam, düp-e-düz vb.
Niteleme Sıfatlarında Küçültme
Sıfatların anlam derecelerinde küçültme ve azaltma “-ca, -cak, -cık, -msı, -mtırak” ekleriyle yapılır·
- Büyükçe bir taş alıp adama fırlattı.
- Büyücek bir ev almayı düşünüyoruz
- Ben bu kısacık surede ne yapabilirim ki?
- Bu ekşimsi tat hoşuma gitmedi.
- Mavimtırak kazağıyla hepimizin dikkatini çekmişti.
Niteleme Sıfatlarında Karşılaştırma ve Derecelendirme
Sıfatlardaki karşılaştırma ve derecelendirmeler ya zarflarla ya da zarf görevinde kullanılan edat (ilgeç) gruplarıyla yapılır
- Bu pınarın buz gibi soğuk suyu vardır. (eşitlik dereceli niteleme sıfatı)
- Daha geniş bir oda varsa oraya geçelim. (üstünlük dereceli niteleme sıfatı)
- O , çok zeki bir öğrencidir. (aşırılık dereceli niteleme sıfatı)
- Bence en büyük güç, düşünce gücüdür. (en üstünlük dereceli niteleme sıfatı)
Niteleme Sıfatlarında Adlaşma
Bir niteleme sıfatı çekim eki aldığında ya da o sıfattan sonra gelen ad kullanılmadığında, sıfat, o adın yerine kullanılır Böylelikle bu kelime, hem bir özelliği hem de varlığın kendisini karşılamış olur. Bu tür kelimelere adlaşmış sıfat denir Adlaşmış sıfat, aslında sıfat olmasına rağmen cümlede ad görevinde kullanılan kelimedir Bu tür kelimelerde bir bakıma iki kelime ürünün özellikleri aynı anda görülür. Yani bu kelimeler bir açıdan sıfat, başka bir açıdan da ad olarak değerlendirilebilir Ad olmaları, diğer adlar gibi varlıkları, kavramları karşılamalarından, sıfat olmaları ise diğer sıfatlar gibi herhangi bir özelliği karşılamalarından kaynaklanır. Söz gelimi eski kelimesi, herhangi bir varlığı karşılamaz; bu kelime, bir nitelik bildirir. Dolayısıyla bu kelime, tür bakımından ad değil, sıfattır “Eski” kelimesi, eski düşünce, eski elbise, eski aşk tamlamalarında belirttiğimiz görevde (sıfat) kullanılmıştır. Bir de şu cümleleri inceleyelim
- Eskileri çöpe atalım
- Eskiler ne güzel söylemişler
- Eskisi, bundan iyiydi.
Bu cümlelerde “eski” kelimesinden sonra bu kelimenin niteleyebileceği herhangi bir ad kullanılmamış, bu kelime doğrudan bir varlığı karşılar duruma gelmiş, yanı ad görevinde kullanılmıştır
