Atasözleri

ATASÖZLERİ

Uzun bir gözlem ve tecrübe sonucu söylenen, kısa, özlü, anonim sözlere “atasözü” denir. Atasözleri, ge­niş halk yığınlarının yüzyıllar boyunca geçirdikleri de­neyimlerden ve bunlara dayanan düşüncelerden doğmuştur. Atasözleri ulusun ortak tutumunu, kültürünü yansıtır ve bize yol gösterir. Atasözleri yargı bildirir, ya­ni bir cümle biçimindedir.

•  Atasözleri kalıplaşmış sözlerdir. Bu yüzden söz­cükleri aynı anlama gelse bile başka sözcüklerle değiştirilemez.

“Derdini söylemeyen derman bulamaz.” atasözünde “derman” yerine “ilaç” denemez.
“Çalma elin kapısını, çalarlar kapını.” atasözünü oluşturan sözcüklerin sırası değiştirilerek, bu atasözü “Elin kapısını çalma, kapını çalarlar.” biçiminde söy­lenemez.

• Atasözleri kısa ve özlüdür; az sözle çok şey anla­tır.

“Balık baştan kokar.” “Dikensiz gül olmaz.” “Alet işler, el övünür.”

• Bazı atasözleri sosyal olayların nasıl olageldiklerini uzun bir gözlem ve deneme sonucu olarak bildirir.

“Minareyi çalan kılıfını hazırlar.” “Komşunun tavuğu komşuya kaz görünür.” “Araba devrilince yol gösteren çok olur.”

• Bazı atasözleri doğa olaylarının nasıl olageldikleri­ni uzun bir gözlem ve deneme sonucu olarak bil­dirir.

“Mart kapıdan baktırır, kazma kürek yaktırır.”
“Mart yağar, nisan övünür; nisan yağar, insan övü­nür.”

• Bazı atasözleri doğrudan doğruya ahlak dersi ve öğüt verir.

“Çirkefe taş atma üstüne sıçrar.” “Ayağını yorganına göre uzat.” “Yoldan kal, yoldaştan kalma.”

• Bazı atasözleri töre ve gelenekleri bildirir. “Dost başa bakar, düşman ayağa.” “Kızını dövmeyen dizini döver.” “Bir fincan kahvenin kırk yıl hatırı vardır.”
• Bazı atasözleri kimi inanışları bildirir.
• “Akacak kan damarda durmaz.” “Baykuşun kısmeti ayağına gelir.”
• Atasözleri genellikle mecaz anlamlıdır.

“Mum dibine ışık vermez.” “Damlaya damlaya göl olur.” “Üzüm üzüme baka baka kararır.”

• Bazı atasözleri gerçek anlamlıdır.

“Bugünkü işini yarına bakma.” “Dost ile ye iç alışveriş etme.” “Akıllı düşman akılsız dosttan hayırlıdır.”

• Kimi atasözleri belli tutum ve davranışları bildirir.

“İşleyen demir pas tutmaz.” (Çalışma)
“İşten artmaz, dişten artar.” (Tutumlu olma)
“Gül dikensiz olmaz.” (Sıkıntılara katlanma)
“Her işte bir hayır vardır.” (İyimser olma)
“Bir elin nesi var, iki elin sesi var.” (Birlik olma)
“Sabreden derviş, muradına ermiş.” (Sabırlı olma)