• Ahmet Mithat Efendi, 1844 yılında İstanbul’da doğmuştur. Orta hâlli bir ailenin ço­cuğu olan Ahmet Mithat, çeşitli devlet memurluklarında bulunmuştur. Maaş almadan çalıştığı “Darüşşafaka”da, nöbetçi olduğu bir gece, kalp krizi geçirerek ölmüş ve (1913) Fatih Türbesi yakınlarına defnedilmiştir.
• Ahmet Mithat Efendi, kavgacı ve ihtilalci olmaktan ziyade halk ve hizmet ada­mıdır.
• Tanzimat Döneminde, yenileşme hareketini en geniş anlamda gerçekleştiren sanatçıdır.
• Eserlerini halkın eğitimi, bilgilenmesi için yazmıştır. Bu amaçla roman, hikâye, oyun, coğrafya, tarih, felsefe, fizik, biyoloji gibi çok farklı türlerde eserler vermiştir.
• Özellikle romanlarında, olayların akışını keserek okuyucuya didaktik bilgiler vermiştir.
• Hiçbir sanat endişesi gütmeden yazmıştır. Halkı bilgilendirmeyi amaç edindiğinden dönemine göre sade bir dil kullanmıştır. Bu nedenle kitaplarında ve gazete yazılarında çok büyük okuyucu kitlesine ulaşmıştır.
• Çok sayıda ve türde eser vermesi (İki yüz kadar eser vermiştir.) eserlerinin sanat yanını olumsuz yönde etki­lemiştir. Bu nedenle eserleri teknik bakımdan çok da yeterli değildir.
• Teknik ve üslup bakımından basit olan eserleri, dil sadeliği, eğiticiliği ve tasvirler bakımından önemlidir.
• Hayatını kalemiyle kazanan ilk yazarımızdır.
• Eğlendirerek öğretmeyi amaç edinmiştir. Eserlerinde okurlarına ahlaki rehberlik yaparak iyiyi kötüyü, doğruyu, yanlışı belirtmiş; kahramanların iyilerini mutluluğa kavuşturmuş, kötülerini cezalandırmıştır.
• İlk eserleri romantik özellikler taşır, daha sonraki eserlerinde natüralist özellikler görülür.
• Ahmet Mithat Efendi, gazeteci olarak da dikkati çeker; çıkardığı gazetelerin baskı, dizgi, düzeltme ve yazarlık gibi işlerini kendisi yapmıştır.
• Edebiyatımızda hikâye türünün ilk örneği olan “Letaif-i Rivayat” adlı eseri önemlidir.

ESERLERİ

1. Roman

Yeniçeriler, Hasan Mellah, Hüseyin Fellah, Felâtun Bey ile Rakım Efendi, Dünyaya İkinci Geliş, Paris’te Bir Türk, Henüz On Yedi Yaşında, Dürdane Hanım, Jön Türk, Müşahedât, Esrar-ı Cinayet, Cellat…

2. Hikâye

Letaif-i Rivâyât, Kıssadan Hisse, Firkat,

3. Gezi

Avrupa’da Bir Cevelan

4. Tiyatro

Çengi yahut Dâniş Çelebi, Çerkez Özdenler, Açıkbaş, Siyavuş

5. Diğer Eserleri

Üss-i İnkılap (1853 Kırım Savaşı’ndan II. Abdülhamit Dönemi’ne kadar olan olayları konu alan tarih kitabıdır.)

Müdafaa (Eleştiri)

Muhaberat ve Muhaverat [Haberleşme ve Konuşmalar (Mektup)]

Menfa (Anı)…

• İstanbul’da 1844 yılında doğdu.
• Küçük yaşta babasının ölümü üzerine Mısır Çarşısında çıraklık yaparken Arapça ve Farsça öğrendi.
• Bir kaza müdürü ağabeyi İstanbul’da sıkıntı içinde olan ailesini toplayıp Vidin’e götürdü ve burada ilk öğrenimine başladı.
• Mithat Paşa’nın Niş Valiliği zamanında yine ağabeyiyle oraya gitti ve çalışkanlığıyla Mithat Paşa’nın gözüne girdi.
• Mithat Paşa, ona kendi adını vererek Fransızca çalışma yapması yönünde telkinlerde bulundu ve bu ortamları ona sağladı.
• Yine Mithat Paşa’nın etkisiyle Tuna gazetesinin başına getirildi.
• Vali olarak Bağdat’a tayin olan Mithat Paşa, Ahmet Mithat Efendi’yi de yanında götürür.Bağdat’ta yayınlanan Zevra gazetesinin müdürlüğünü yapmıştır.
• İlk kitaplarını Bağdat’ta yazdı ve bunların birçoğu yayınladı.
• Abisinin ölümü üzerine kendini daha çok yazmaya adadı ve 1871 yılında İstanbul’a döndü.
• Oturduğu evde pedalla çalışan matbaada kendi kitaplarını bastı ve bir yıl içinde matbaasını geliştirdi.
• “Duvardan Bir Sada” adlı yazısı nedeniyle Genç Osmanlılarla birlikte Rodos’a sürgüne gönderildi.
• 3 yıl süren sürgün hayatında ders kitapları ve ilk romanlarını kaleme aldı ve yeğeninin adıyla yayınladı.
• Türk matbuat tarihinin en süreli gazetelerinden biri olan Tercüman-ı Hakikat’i çıkardı.

NOT: Tercüman-ı Hakikat  ve Tercüman—Ahval  halkın okuma alışkanlığı arttıran bir gazeteler arasında gösterilir.

• Stockholm’da Sekizinci Şarkiyatçılar toplantısına katıldı ve bu yolculuğu boyunca edindiği izlenimlerini “Avrupa’da Bir Cevelan” isimli  eserinde topladı.
• 2. Meşrutiyet’in ilanından sonra emekli oldu ve ölümüne kadar  Dar-ül Fünun ve Dar-ül Muallimat’ta tarih ve felsefe dersleri verdi.

• Tanzimat döneminin amacı halkı eğitmek ve halka bilgi aşılamaktır. Bu noktada Tanzimat’ın amacını tam anlamıyla uygulayan yazarlarımızdan biridir Ahmet Mithat Efendi.
• Döneminin Batılılaşma ve batı hayranlığı  meselesine eleştirel yönden bakan  ve her defasında Doğu ve batı kültürleri karşılatırır.
• Bu noktadan hareketle “Felatun Beyle Rakım Efendi” adlı romanın bunun en tipik örneğidir. Burada yaratılan karakterlerden Felatun Bey, Batılılaşmayı yüzeysel olarak tanıyan ve hayatı hovardalık geçiren ve üretmeyen bir mirasyedidir. Bunun yanında  hem Doğu’yu hem de Batı’yı  tanımış olan Rakım Efendi ise geçimini çalışarak, üreterek sağlayan karşıt bir tiptir.
• Ahmet Mithat Efendi dönemine göre sade ve  anlaşılabilir bir dil kullanır. Eserlerinde de bilgi verici üslup kullandığı için Osmanlı toplumunda okuma oranını arttırır.
• Yazdığı hikaye romanlarında karagöz,ortaoyunu ve meddah’ın anlatım tarzlarından yararlanmıştır.
• Romanlarındaki tiplerin birçoğu yaşlı ve alafranga tiplerdir. Batı kültürü almadığı halde giyiminde, kuşamında ve dilinde alafrangalığa özenen tiplere yer verir.
• Dönemin yazarları tarafından “Yazı Makinesi ”  ve “Hace-i Evvel” olarak tabir edilir.200’ün üzerinden eser vermektedir.
• Ahmet Mithat Efendi eser yazarken geniş halk kitlelerini göz önünde tutar ve bu noktada edebiyatımızda okuru aydınlatmak ve okuyucuya bilgi vermek için eserlerinde ansiklopedik bilgi verir.Belki çok roman yazmak ve romanı Tanzimat dönemi içerisinde halka sevdirmek adına önemli adımlar atsa da eserlerinde konunun akışını keserek” …Ey Kaari! Senin bu konuda bilgi var mı?”  diye ansiklopediden tarih,felsefe,edebiyat,coğrafya,biyoloji,matematik…. vs.  bilgiler vermesi eserlerinin edebi yönünü azaltmış ve eserlerini edebi yönden etkisiz kılmıştır.Yani roman tekniği bakımından kusurlu eserleri vardır.
• Şiir dışından hemen hemen her türde eser vermiştir. Eserleri verirken tek bir konu etrafında toplanmamış, konu çeşitliliği yaratmıştır.Macera,tarihsel,natüralist gibi birçok roman çeşidine örnek vermiştir.
• Edebiyatımızdaki ilk hikaye örneği olan “Letaif-i Rivayat” isimli eser Ahmet Mithat Efendi’ye aittir.Yine bu türe ait ilk örneklerden sayılan “Kıssadan Hisse “yi de o yazmıştır.
• Romantizmin ilkeleri doğrultusunda eser vermiştir.

Eserleri

Hikâye:

Kıssadan Hisse, Letaif-i Rivayet  (Edebiyatımızdaki ilk hikâye)

Roman

Felatun Beyle Rakım Efendi,(Yanlış Batılılaşmayı anlatır) Hasan Mallan, Hüseyin Fellah, Müşahedat ,Dünyaya ikinci Geliş, Paris’te bir Türk,Henüz On Yedi Yaşında, Dürdane Hanım, Jön Türk, Yeniçeriler,

Gezi

Avrupa’da Bir Cevelan(8.Şarkiyatçılar toplantısında aldığı notları aktarır.)

Tiyatro

Çengi, Çerkez Özdenler, Açık Baş Siyavuş

Çıkardığı Gazeteler:

               Bedir, Devir, Tercüman-ı Hakikat (Okuma alışkanlığı kazandıran gazete)

www.dersimizedebiyat.org

Edebiyat/ Dil ve Anlatım Kaynak Site