• Atalardan kaldığı kabul edilen (ilk söyleyeni unutulmuş, anonim), genel kural niteliğindeki kısa, özlü, kalıplaşmış sözlerdir.

– Armudu soy ye, elmayı say ye.

– Dost, dostun eyerlenmiş atıdır.

– Bal, bal demekle ağız tatlanmaz.

– Paça ıslanmadan balık tutulmaz.

• Atasözleri gerçek anlamlı, mecaz anlamlı ya da kinayeli olabilir.

Gerçek Anlamlılar

– Bugünün işini yarına bırakma.

– Akıllı düşman, akılsız dosttan hayırlıdır.

– Açma sırrını dostuna, o da söyler dostuna.

– Az söyle, çok dinle.

– Sebepsiz ölüm olmaz.

– Her çok, azdan olur.

– Güvenme varlığa, düşersin darlığa.

Mecaz Anlamlılar

– Körle yatan şaşı kalkar.

– Aç tavuk düşünde darı görür.

– Altın eşik, gümüş eşiğe muhtaç olur.

– Çivi çiviyi söker.

– Minareyi çalan kılıfını hazırlar.

– Rüzgâr eken fırtına biçer.

– Lafla peynir gemisi yürümez.

Kinayeli Olanlar

– Yuvarlanan taş yosun tutmaz.

– Ağaç yaşken eğilir.

– Ayağını yorganına göre uzat.

– Damlaya damlaya göl olur.

– Gülü seven dikenine katlanır.

– Alçak yerin tepeceği dağ görünür.

Kimi atasözleri birbiriyle çelişir.

– İyilik eden iyilik bulur.

– İyiliğe iyilik olsaydı koca öküze bıçak olmazdı.

– Fazla mal göz çıkarmaz.

– Azıcık aşım, kaygısız başım.

– Eğri oturup doğru konuşalım.

– Doğru söyleyeni dokuz köyden kovarlar.

– Zararın neresinden dönülse kârdır.

– Battı balık yan gider.

– Yalancının mumu yatsıya kadar yanar.

– Doğru söyleyenin tepesi delik olur.

Atasözleri, geniş halk yığınlarının yüzyıllar boyunca geçirdikleri deneyimlerinden ve bunlara dayanan düşüncelerden kaynaklanmıştır.

Atasözleri bir milletin ortak düşüncesini, kanaat­lerini, tutumunu belirtir. O milletin insanına yol gös­terir, yön gösterir. Doğruluğu herkesçe kabul edil­miştir.

Atasözleri kalıplaşmış özlü sözlerdir. Sözcükler de­ğiştirilip yerlerine, aynı anlamda da olsa, başka söz­cükler getirilemez. Atasözlerinin sözdizimi de de­ğiştirilemez.

• Zaman sana uymazsa sen zamana uy. Sen zamana uy zaman sana uymasa da (Şeklinde değiştirilemez.)

Atasözleri, iletmek istediği anlamı kısa ve özlü ola­rak dile getirir.

• Dikensizgül olmaz.
• Bir baş soğan bir kazanı kokutur.
• Etek öpmekle dudak eskimez.

Atasözleri  özlü  sözler olmakla  beraber topluma ders veren, öğüt veren sözlerdir.

• Alacakla verecek (borç) ödenmez.
• (Bir yerden alacağınız para zamanında gelmez, siz de zamanında tedbirinizi almazsanız borçlarınızı ödeyemez, zor duruma düşersiniz.) (Önceden ön­lemini al.)
• Buğdayım var deme ambara girmeyince, oğlum var deme yoksulluğa düşmeyince.
• (Tarladaki, harmandaki buğday senin ambarına girmeden senin olmaz, bir doğal afet sonucu hepsi yok olabilir.
• Çocukların da sen zor duruma düşmeden gerçek tavırları belli olmaz. Yoksulluğa düştüğünde an­laşılır.)
• (Ne malına ne çocuklarına aşın derecede güven.)
• İstediğini söyleyen istemediğini işitir.
• (Bir kimseye yersiz, ağır sözler söylemeye kalkar­san o kişi de sana ağırsözlerle karşılık verebilir.)
• (Hiçbir zaman kimseye çirkin söz söyleme)
• Paça ıslanmadan balık tutulmaz.
• (Hiçbir nimet zahmet çekilmeden, özveri gösteril­meden elde edilmez.)
• (Kazanç elde etmek için zahmet çekmeyi bil.)
• Su testisi su yolunda kırılır.
• (Bir kişi hangi amaca hizmet ediyorsa o uğurda bir kazaya uğrar ve yok olur. Kötü işlerle uğraşan kişi, o kötülükle bir gün kendisi de karşılaşabilir.
• Korkak bezirgan (tüccar) ne kâr eder ne ziyan (zarar)
• (İş yapmaya korkan iş sahibi kendisini zarardan korumuş olur; ancak kazanç da sağlayamaz.)
• (İş dünyasında zaman zaman risk almayı bilmek gerekir)

Atasözleri genel kural niteliği taşır. Bunun için de çoğunlukla geniş zaman ve emir kipiyle çekimlenir.

• Vakit nakittir. (geniş zaman)
• Görünen köy kılavuz istemez, (geniş zaman)
• Adamın ahmağı malını över. (genişzaman)
• Al gününde al; ver gününde ver. (emir)
• Büyük lokma ye; büyük söyleme, (emir)
• Keseye danış, pazarlığa sonra giriş, (emir)

Atasözlerinin bir kısmı sosyal olayları dile ge­tirir.

• Komşunun tavuğu komşuya kaz görünür, (kıskançlık)

Bazı atasözleri doğa olaylarına değinir.

• Mart kapıdan baktırır, kazma kürek yaktırır. (mevsim)

Bazı atasözleri mantığa dayalı olarak ders verir.

• Ayağını yorganına göre uzat. (dikkat ve tedbir)

Kimi atasözleri de töre ve geleneklere yer verir.

• Birfincan kahvenin kırkyıl hatırı vardır. (Türktoplumuna özgü birdurumdur.)

İnanışları ele alan atasözleri de vardır.

• Akacak kan damarda durmaz, (kader)

Atasözleri çoğu zaman mecaz anlamda kullanılır. Ancak gerçek anlamda kullanılan atasözleri de var­dır.

• Bugünün işini yarına bırakma, (ger. anlam)
• Dost ile ye, iç; alış, veriş etme. (ger. anlam) Akıllı düşman akılsız dosttan hayırlıdır, (gerçek anlam)
• Keskin sirke küpüne zarar, (mecaz)
• Can bostanda bitmez, (mecaz)
• Acı acıyı keser, su sancıyı keser. (mecaz)

Mecaz anlam içeren pek çok atasözü kinayeli anla­tımdır. Çünkü atasözünün mecaz anlamının yanı sı­ra gerçek anlamını da düşünmek mümkündür.

• Mum dibine ışık vermez, (kinaye)
• (Mum çevresini aydınlatırken dibi karanlıktır. Kişi uzak çevresindeki insanlara yardımcı olurken kendi yakınlarının sorunlarından habersizdir, onlara yar­dımcı olamaz.)
• Kaynayan kazan kapak tutmaz.(Kaynamakta olan kazanın buhardan kapağı ye­rinde durmaz, buharı dışarı atar. İçin için büyüyen bir olay, bir duygu, çok geçmeden patlar, toplumun heryanına yayılır.)
• Ağaç ne kadar uzasa göğe ermez.(Gerçekte ağaç ne kadar uzarsa uzasın gökyüzüne ulaşamaz. İnsan ne denli yükselirse yükselsin bir yerde durur. Mutlaka birson nokta vardır.)
• Irmak (çay,dere)tan geçerken at değiştirilmez.(Bir attan inip bir başka ata ırmaktan geçerken binilirse suyun içine düşülebilir, su sürükleyebilir. Bir iş yapılırken yöntemlerde değişiklik yapılırsa o işten istenilen sonuç alınamayabilir.)