• Atalardan kaldığı kabul edilen (ilk söyleyeni unutulmuş, anonim), genel kural niteliğindeki kısa, özlü, kalıplaşmış sözlerdir.

– Armudu soy ye, elmayı say ye.

– Dost, dostun eyerlenmiş atıdır.

– Bal, bal demekle ağız tatlanmaz.

– Paça ıslanmadan balık tutulmaz.

• Atasözleri gerçek anlamlı, mecaz anlamlı ya da kinayeli olabilir.

Gerçek Anlamlılar

– Bugünün işini yarına bırakma.

– Akıllı düşman, akılsız dosttan hayırlıdır.

– Açma sırrını dostuna, o da söyler dostuna.

– Az söyle, çok dinle.

– Sebepsiz ölüm olmaz.

– Her çok, azdan olur.

– Güvenme varlığa, düşersin darlığa.

Mecaz Anlamlılar

– Körle yatan şaşı kalkar.

– Aç tavuk düşünde darı görür.

– Altın eşik, gümüş eşiğe muhtaç olur.

– Çivi çiviyi söker.

– Minareyi çalan kılıfını hazırlar.

– Rüzgâr eken fırtına biçer.

– Lafla peynir gemisi yürümez.

Kinayeli Olanlar

– Yuvarlanan taş yosun tutmaz.

– Ağaç yaşken eğilir.

– Ayağını yorganına göre uzat.

– Damlaya damlaya göl olur.

– Gülü seven dikenine katlanır.

– Alçak yerin tepeceği dağ görünür.

Kimi atasözleri birbiriyle çelişir.

– İyilik eden iyilik bulur.

– İyiliğe iyilik olsaydı koca öküze bıçak olmazdı.

– Fazla mal göz çıkarmaz.

– Azıcık aşım, kaygısız başım.

– Eğri oturup doğru konuşalım.

– Doğru söyleyeni dokuz köyden kovarlar.

– Zararın neresinden dönülse kârdır.

– Battı balık yan gider.

– Yalancının mumu yatsıya kadar yanar.

– Doğru söyleyenin tepesi delik olur.

Atasözleri, geniş halk yığınlarının yüzyıllar boyunca geçirdikleri deneyimlerinden ve bunlara dayanan düşüncelerden kaynaklanmıştır.

Atasözleri bir milletin ortak düşüncesini, kanaat­lerini, tutumunu belirtir. O milletin insanına yol gös­terir, yön gösterir. Doğruluğu herkesçe kabul edil­miştir.

Atasözleri kalıplaşmış özlü sözlerdir. Sözcükler de­ğiştirilip yerlerine, aynı anlamda da olsa, başka söz­cükler getirilemez. Atasözlerinin sözdizimi de de­ğiştirilemez.

• Zaman sana uymazsa sen zamana uy. Sen zamana uy zaman sana uymasa da (Şeklinde değiştirilemez.)

Atasözleri, iletmek istediği anlamı kısa ve özlü ola­rak dile getirir.

• Dikensizgül olmaz.
• Bir baş soğan bir kazanı kokutur.
• Etek öpmekle dudak eskimez.

Atasözleri  özlü  sözler olmakla  beraber topluma ders veren, öğüt veren sözlerdir.

• Alacakla verecek (borç) ödenmez.
• (Bir yerden alacağınız para zamanında gelmez, siz de zamanında tedbirinizi almazsanız borçlarınızı ödeyemez, zor duruma düşersiniz.) (Önceden ön­lemini al.)
• Buğdayım var deme ambara girmeyince, oğlum var deme yoksulluğa düşmeyince.
• (Tarladaki, harmandaki buğday senin ambarına girmeden senin olmaz, bir doğal afet sonucu hepsi yok olabilir.
• Çocukların da sen zor duruma düşmeden gerçek tavırları belli olmaz. Yoksulluğa düştüğünde an­laşılır.)
• (Ne malına ne çocuklarına aşın derecede güven.)
• İstediğini söyleyen istemediğini işitir.
• (Bir kimseye yersiz, ağır sözler söylemeye kalkar­san o kişi de sana ağırsözlerle karşılık verebilir.)
• (Hiçbir zaman kimseye çirkin söz söyleme)
• Paça ıslanmadan balık tutulmaz.
• (Hiçbir nimet zahmet çekilmeden, özveri gösteril­meden elde edilmez.)
• (Kazanç elde etmek için zahmet çekmeyi bil.)
• Su testisi su yolunda kırılır.
• (Bir kişi hangi amaca hizmet ediyorsa o uğurda bir kazaya uğrar ve yok olur. Kötü işlerle uğraşan kişi, o kötülükle bir gün kendisi de karşılaşabilir.
• Korkak bezirgan (tüccar) ne kâr eder ne ziyan (zarar)
• (İş yapmaya korkan iş sahibi kendisini zarardan korumuş olur; ancak kazanç da sağlayamaz.)
• (İş dünyasında zaman zaman risk almayı bilmek gerekir)

Atasözleri genel kural niteliği taşır. Bunun için de çoğunlukla geniş zaman ve emir kipiyle çekimlenir.

• Vakit nakittir. (geniş zaman)
• Görünen köy kılavuz istemez, (geniş zaman)
• Adamın ahmağı malını över. (genişzaman)
• Al gününde al; ver gününde ver. (emir)
• Büyük lokma ye; büyük söyleme, (emir)
• Keseye danış, pazarlığa sonra giriş, (emir)

Atasözlerinin bir kısmı sosyal olayları dile ge­tirir.

• Komşunun tavuğu komşuya kaz görünür, (kıskançlık)

Bazı atasözleri doğa olaylarına değinir.

• Mart kapıdan baktırır, kazma kürek yaktırır. (mevsim)

Bazı atasözleri mantığa dayalı olarak ders verir.

• Ayağını yorganına göre uzat. (dikkat ve tedbir)

Kimi atasözleri de töre ve geleneklere yer verir.

• Birfincan kahvenin kırkyıl hatırı vardır. (Türktoplumuna özgü birdurumdur.)

İnanışları ele alan atasözleri de vardır.

• Akacak kan damarda durmaz, (kader)

Atasözleri çoğu zaman mecaz anlamda kullanılır. Ancak gerçek anlamda kullanılan atasözleri de var­dır.

• Bugünün işini yarına bırakma, (ger. anlam)
• Dost ile ye, iç; alış, veriş etme. (ger. anlam) Akıllı düşman akılsız dosttan hayırlıdır, (gerçek anlam)
• Keskin sirke küpüne zarar, (mecaz)
• Can bostanda bitmez, (mecaz)
• Acı acıyı keser, su sancıyı keser. (mecaz)

Mecaz anlam içeren pek çok atasözü kinayeli anla­tımdır. Çünkü atasözünün mecaz anlamının yanı sı­ra gerçek anlamını da düşünmek mümkündür.

• Mum dibine ışık vermez, (kinaye)
• (Mum çevresini aydınlatırken dibi karanlıktır. Kişi uzak çevresindeki insanlara yardımcı olurken kendi yakınlarının sorunlarından habersizdir, onlara yar­dımcı olamaz.)
• Kaynayan kazan kapak tutmaz.(Kaynamakta olan kazanın buhardan kapağı ye­rinde durmaz, buharı dışarı atar. İçin için büyüyen bir olay, bir duygu, çok geçmeden patlar, toplumun heryanına yayılır.)
• Ağaç ne kadar uzasa göğe ermez.(Gerçekte ağaç ne kadar uzarsa uzasın gökyüzüne ulaşamaz. İnsan ne denli yükselirse yükselsin bir yerde durur. Mutlaka birson nokta vardır.)
• Irmak (çay,dere)tan geçerken at değiştirilmez.(Bir attan inip bir başka ata ırmaktan geçerken binilirse suyun içine düşülebilir, su sürükleyebilir. Bir iş yapılırken yöntemlerde değişiklik yapılırsa o işten istenilen sonuç alınamayabilir.)

Uzun bir gözlem ve tecrübe sonucu söylenen, kısa, özlü, anonim sözlere “atasözü” denir. Atasözleri, ge­niş halk yığınlarının yüzyıllar boyunca geçirdikleri de­neyimlerden ve bunlara dayanan düşüncelerden doğmuştur. Atasözleri ulusun ortak tutumunu, kültürünü yansıtır ve bize yol gösterir. Atasözleri yargı bildirir, ya­ni bir cümle biçimindedir.

•  Atasözleri kalıplaşmış sözlerdir. Bu yüzden söz­cükleri aynı anlama gelse bile başka sözcüklerle değiştirilemez.

“Derdini söylemeyen derman bulamaz.” atasözünde “derman” yerine “ilaç” denemez.
“Çalma elin kapısını, çalarlar kapını.” atasözünü oluşturan sözcüklerin sırası değiştirilerek, bu atasözü “Elin kapısını çalma, kapını çalarlar.” biçiminde söy­lenemez.

• Atasözleri kısa ve özlüdür; az sözle çok şey anla­tır.

“Balık baştan kokar.” “Dikensiz gül olmaz.” “Alet işler, el övünür.”

• Bazı atasözleri sosyal olayların nasıl olageldiklerini uzun bir gözlem ve deneme sonucu olarak bildirir.

“Minareyi çalan kılıfını hazırlar.” “Komşunun tavuğu komşuya kaz görünür.” “Araba devrilince yol gösteren çok olur.”

• Bazı atasözleri doğa olaylarının nasıl olageldikleri­ni uzun bir gözlem ve deneme sonucu olarak bil­dirir.

“Mart kapıdan baktırır, kazma kürek yaktırır.”
“Mart yağar, nisan övünür; nisan yağar, insan övü­nür.”

• Bazı atasözleri doğrudan doğruya ahlak dersi ve öğüt verir.

“Çirkefe taş atma üstüne sıçrar.” “Ayağını yorganına göre uzat.” “Yoldan kal, yoldaştan kalma.”

• Bazı atasözleri töre ve gelenekleri bildirir. “Dost başa bakar, düşman ayağa.” “Kızını dövmeyen dizini döver.” “Bir fincan kahvenin kırk yıl hatırı vardır.”
• Bazı atasözleri kimi inanışları bildirir.
• “Akacak kan damarda durmaz.” “Baykuşun kısmeti ayağına gelir.”
• Atasözleri genellikle mecaz anlamlıdır.

“Mum dibine ışık vermez.” “Damlaya damlaya göl olur.” “Üzüm üzüme baka baka kararır.”

• Bazı atasözleri gerçek anlamlıdır.

“Bugünkü işini yarına bakma.” “Dost ile ye iç alışveriş etme.” “Akıllı düşman akılsız dosttan hayırlıdır.”

• Kimi atasözleri belli tutum ve davranışları bildirir.

“İşleyen demir pas tutmaz.” (Çalışma)
“İşten artmaz, dişten artar.” (Tutumlu olma)
“Gül dikensiz olmaz.” (Sıkıntılara katlanma)
“Her işte bir hayır vardır.” (İyimser olma)
“Bir elin nesi var, iki elin sesi var.” (Birlik olma)
“Sabreden derviş, muradına ermiş.” (Sabırlı olma)