5. Aşağıdaki şiirlerin nazım türünü ve bağlı olduğu edebî dönemi şiirlerin altındaki boşluğa yazınız.
a. Bir sen ü bir ben ü bir mutrib-i pakize-eda
İznin olursa eger bir de Nedim-i şeyda
Gayrı yaranı bugünlük edip ey şuh feda
Gidelim serv-i revanım yürü sa’d-abada
Nazım Türü: ŞARKI
Edebî Dönem: DİVAN EDEBİYATI
b. Evvel sen de yücelerden uçardın
Şimdi enginlere mi indin gönül
Derya deniz dağ taş demez aşardın
Kara menzilin aldın mı gönül
Nazım Türü: KOŞMA
Edebî Dönem: AKIŞ TARZI HALK EDEBİYATI
c. Bahçe sana bağ bana
Değme zincir kâr etmez
Zülfün teli bağ bana
Nazım Türü: MANİ
Edebî Dönem: ANONİM EDEBİYAT
ç. Gah eserim yeller gibi
Gah tozarım yollar gibi
Gah akarım seller gibi
Gel gör beni aşk neyledi
Nazım Türü: İLAHİ
Edebî Dönem: DİNİ-TASAVVUFİ HALK EDEBİYATI (TEKKE EDEBİYATI)
d. Deşt-i fenâda murg-ı hevâ durmayub döner
Tîgın Hudâ yolunda sebîl itdi cânları
Şemşîr gibi rûy-ı zemine taraf taraf
Saldın demür kuşaklı cihân pehlevânları
Aldun hezâr büt-kedeyi mescid eyledin
Nâkuus yerlerinde okutdun ezânları
Âhir çalındı kûs-ı rahîl itdin irtihâl
Evvel konağın oldu cinân bûstânları
Minnet Hudâya iki cihânda kılub saîd
Nâm-ı şerîfin eyledi hem gaazi hem şehîd
Nazım Türü: MERSİYE
Edebî Dönem: DİVAN EDEBİYATI
6. Aşağıdakilerden hangisi mâninin özelliklerinden değildir?
A) Genellikle yedili hece ölçüsüyle söylenirler.
B) Nazım birimi beyittir.
C) (aaxa) şeklinde bir kafiye örgüsüne sahiptir.
D) Düz, cinaslı ve yedekli çeşitleri vardır.
E) Hemen her konuda söylenirler.
7. (I) Mahalle bekçilerinin külhanlara sığınmak zorunda kaldığı soğuk bir kış gecesi, (II) Galata Kulesi’ndeki yangın gözcüsü hasırlar üzerinde yatan arkadaşını elindeki (III) Frenk dürbünüyle dürtmeye başladı ve (IV) Arap İhsan’ın kadırgasının Haliç’e girdiğini sanki büyük bir sır veriyormuş gibi adamın kulağına fısıldadı. Ancak derin uykusundan uyanır gibi olan arkadaşı bu habere pek iltifat etmemişti: Bir gözü açık, diğeri yumuluydu; biriyle hâlâ rüya görürken diğeriyle kendisini uyandıran adama bakıyor, (V) uyku sersemi hâliyle hangi gözünün gerçeği gördüğüne fazla aldırmıyordu.
Bu parçada numaralandırılan tamlamalardan hangisi isim tamlaması değildir?
A) I      B) II     C) III     D) IV    E) V
8. Aşağıdakilerden hangisi koşuk nazım biçiminin özellikleri arasında yer almaz?
A) Sığır ya da şölen törenlerinde âşıklar tarafından söylenir.
B) Genellikle 8 ve 11’li hece ölçüsüyle söylenir.
C) Aşk, insan ve doğa sevgisi, yiğitlik konuları işlenir.
D) Halk edebiyatındaki koşmanın ilk şeklidir.
E) Kafiye şeması abab, cdcd şeklindedir.

Metni Anlama ve Çözümleme

1. Okuduğunuz destandaki ahengi sağlayan unsurları tespit ediniz. Bu ögelerin destana katkısını söyleyiniz.

Nazım birimi, kafiye, ölçü, uyak , aliterasyon, asonans gibi dış ahenk unsurları vardır. Bu ahenk unsurları metni estetik olarak ahenkli ve etkileyici olmasını sağlar.

2. Destandan alınan aşağıdaki mısralarda kafiye ve kafiye örgüsünü tespit ediniz. Bu mısralar, kafiye örgüsü bakımından hangi divan edebiyatı türünü andırmaktadır? Söyleyiniz.

Dünya bir deniz idi, ne gök vardı, ne bir yer,

Uçsuz bucaksız, sonsuz sular içindeydi her yer!

Tanrı Ülgen uçuyordu, yoktu bir yer konacak,

Uçuyordu, arıyordu, katı bir yer, bir bucak

Olay anlatımına dayalı olduğu için divan edebiyatındaki mesnevileri andırmaktadır. İlk iki dizede –r’ler yarım uyak diğer iki dizede –cak’larsa zengin uyak olarak karşımıza çıkmaktadır. Kafiye örgüsü aabb şeklindedir.

3. Okuduğunuz destandaki mitolojik unsurları tespit ediniz.

Tanrı’nın yeryüzünü yaratması, dağları, tepeleri yaratması, gökleri yaratması gibi kainatın yaratılışı ile ilgili Türklerin mitolojik unsurları vardır.

4. Erlik’in Ülgen’i kıskanmasının temelinde yatan duygu nedir? Açıklayınız.

Kibir( büyüklenme) duygusudur.

5. May-Tere’nin yaratılmasındaki temel ihtiyaç nedir? Açıklayınız.

Dünyayı belli düzene, sisteme koyması için yaratılmıştır.

6. Ülgen neden insan yaratmayı seçmiştir? Açıklayınız.

Tanrı Ülgen suyun üstünde çamur görünce bir insan yaratmak ve insana baba olmasını düşünürken çamur insan şekline dönüşür.

7. Ülgen’in insanları korumak için birini görevlendirmek istemesinin nedeni nedir?

Erlik’in insanlara vereceği zararlardan korumak için.

8. Okuduğunuz metinde tasvir edilen Bay-Ülgen’e ait özellikler nelerdir? Açıklayınız.

Saf ve temiz bir kişiliğe sahiptir.

9. Okuduğunuz destan hangi bakış açısıyla yazılmıştır? Açıklayınız.

Hakim ( İlahi-Tanrısal ) bakış açısıyla yazılmıştır.

10. “Yaratılış Destanı”nda zaman ve mekân var mıdır? Açıklayınız.

Mekan henüz yaratılma aşamasında olan yeryüzü ve gökyüzüdür. Zamansa henüz bilinmemektedir.

Etkinlik

1. Okuduğunuz destandaki yaratılış tezini diğer yaratılış tez ve düşünceleri ile karşılaştırarak değerlendiriniz.

2. Yaratılış destanı ve diğer birçok destanın manzum olarak yazılmasının nedeni nedir? Tartışınız.

En eski  anlatım yöntemi manzumdur. Düz yazı olarak ele alan metinlerde anlatımın insanların aklında kalması kolay değildir ama şiir olarak anlatıldığında insanların aklında kalması daha kalıcı olur.

Bir gazete haber metni yazınız. Bu metin, gerçek olabileceği gibi kurgusal bir metin de olabilir. Metni yazarken aşağıdaki adımları takip edebilirsiniz. Metninizi 5N 1K ve ters piramit yöntemlerine uygun yazdıktan sonra görselle destekleyiniz. Örnek olarak daha önce kullanılan gazete haber metinlerini inceleyebilirsiniz. Yazacağınız haber metnini bu ilkelere göre değerlendiriniz.

1. Metninizi öncelikle 5N 1K ilkelerine göre şekillendiriniz.

• Kim
• Ne
• Nasıl
• Neden
• Nerede
• Ne zaman

2. Ters piramit tekniğini kullanabilirsiniz.

• Üst başlık, başlık ve alt başlıkları belirleme
• Özetleyici giriş
• Ayrıntılar
• Olayın geçmişi
• Sonuç

3. Haberle ilgili görsel kullanınız.

Adana’da katliam gibi kaza: 4 ölü, 4 yaralı

Kaza, akşam saatlerinde Değirmendere Mahallesi Tarsus- Adana-Gaziantep (TAG) Otoyolu İskenderun yol ayrımı yakınında meydana geldi. Abdulgani Öner yönetimindeki 33 CAL 47 plakalı otomobil, aynı yönde ilerleyen Yunus Emre Ağca’nın kullandığı 54 BZ 339 plakalı hafif ticari araç ile çarpıştı.

Çevredekilerin ihbarı üzerine olay yerine polis, itfaiye ve sağlık ekibi sevk edildi. Kaza yerine gelen sağlık ekibinin yaptığı kontrolde, araçlarda bulunan Dilşah Öner, Şükriye Öner ile Makbule Güner ve Şehmus Güner’in yaşamını yitirdiği belirlendi.

Kazada yaralanan otomobil sürücüsü Abdulgani Öner Osmaniye Devlet Hastanesi’ne, Yunus Emre Ağca, Bayram Gökdemir ve Şehmus Öner ise Ceyhan Devlet Hastanesi’ne kaldırılarak tedaviye alındı. Hayatını kaybeden 4 kişinin cesedi, olay yerinde yapılan incelemenin ardından morga kaldırıldı.

Polis, kazayla ilgili soruşturma başlattı.

• Kim:Abdülgani Öner,Dilşah Öner,Şükriye Öner ,Makbule Güner,
• Ne: Kazanın olması ve 4 kişi ölüp 4 kişinin yaralanması
• Nasıl: Aynı yönde iki aracın çarpışması
• Neden: Kaza olması
• Nerede: Değirmendere Mahallesi Tarsus- Adana-Gaziantep (TAG) Otoyolu İskenderun yol ayrımı
• Ne zaman:Akşam saatlerinde

9. ÜNİTE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI
1 ve 2. soruları aşağıdaki metne göre cevaplayınız.
TUNA’YI TAKDİM
Ne deniz tek başına güzel, ne kara. Uzun uzun denize çıkın, karayı özlersiniz, uzun uzun karada
kaim, denize hasret çektiniz. Tabiatın asıl güzelliği denizle karanın birleşmesinde: Yarımlar o zaman tamam oluyor.
Rusçuk’tan Viyana’ya kadar, gündüz ve gece, beş günlük bir seyahat. Tuna’nın bütün çağlarını
gördüm. Rusçuk’ta kemalini bulmuş olgun bir varlıktır. Belgrad’ dan sonra güçlü kuvvetli bir delikanlı.
Peşte’yi geçince genç, Viyana’yı aşınca körpe… Sade suda seyahat değil, önüne bir ömrün bütün devreleri serilidir.
Hep derler ki Tuna’da iniş seyahati çıkıştan daha güzelmiş. Hayır bu ondan iki defa daha iyi: Şimdiden maziye gidildiği için bir ve bu gidiş bir misli sürdüğü için iki: Güzellikte sürat kusurdur.
Nehirler mademki canlıdır, onların da bizler gibi bahtiyar ve bahtsızı var. Tuna kaç defa talihli:
Berzahları yenmek gibi çilesi yok, yatağına rahat rahat yerleşmiş. Çölde değil kavrulmuyor; fakir değil gelirli; çıplak
değil ağaçlı. Binlerle ve binlerle kilometre; hep kucaklanan maviyle kucaklayan yeşil: Hiçbir tablo kendine bu kadar uygun bir çerçeve bulmadı. Bir tarafta küpeşteden etrafı seyreden kız; diğer tarafta ufka yaslanan güneşten Tuna’ya serpilen ziya demetlerinin raksı; ve açık maviliğiyle enine boyuna uzayıp giden Tuna’nın suları… Hakkın var Rodin, bu dünyada bu üçünden daha güzel şey yok, dedim.
İsmail Habip Sevük
Tuna’dan Batı’ya
1. Okuduğunuz gezi yazısında Tuna Nehri ile ilgili nasıl benzetmeler yapılmaktadır?
Olgun bir varlığa, güçlü kuvvetli bir delikanlıya, körpeye benzetilmiştir.  
2. Okuduğunuz metinde bilginin mi, izlenimlerin mi ön planda olduğunu söyleyiniz.
İzlenimsel betimleme ön plandadır.
(İzlenimsel betimleme için buraya tıklayabilirsiniz) 

3. Evliya Çelebi’nin eserinin edebiyatımız ve kültürümüz açısından önemini değerlendiriniz.
Evliya Çelebi, yazmış olduğu 10 ciltlik Seyahatname isimli eseriyle edebiyat ve kültürümüz açısında öneli bir yere sahip olmuştur. 15.yüzyılda Osmanlı cografyasını baştan sona gezerek gezdiğin yerleri sosyolojisini, tarihini, gelenek, göreneklerini vb. özelliklerini anlatarak bizlere ışık tutmuştur.

Evliya Çelebi’nin hayatı ve eserleri hakkında daha fazla bilgi için buraya tıklayabilirsiniz.

4. Aşağıda verilen gezi yazar ve eserlerini doğru şekilde eşleştiriniz.

10.Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı BirYay Yayınları Kitap Cevapları Sayfa 274

5. Peşte’yi geçince genç, Viyana’yı aşınca körpe…
Bu cümlede kullanılan üç noktanın görevi aşağıdakilerden hangisidir?
A) Anlatım olarak tamamlanmamış cümlelerin sonuna konur.
B) Kaba sayıldığı için veya bir başka sebepten dolayı açık yazılmak istenmeyen kelime ve bölümlerin yerine konur.
C) Alıntılarda başta, ortada ve sonda alınmayan kelime veya bölümlerin yerine konur.
D) Sözün bir yerde kesilerek geri kalan bölümün okuyucunun hayal dünyasına bırakıldığını göstermek veya ifadeye güç katmak için konur.
E) Ünlem ve seslenmelerde anlatımı pekiştirmek için konur.

6. (I) Ne deniz tek başına güzel, ne kara… (II) Uzun uzun denize çıkın, karayı özlersiniz, uzun uzun karada kalın, denize hasret çekersiniz. (III) Tabiatın asıl güzelliği denizle karanın birleşmesindedir. (IV) Yarımlar o zaman tamam oluyor. (V) Rusçuk’tan Viyana’ya kadar gündüz ve gece, beş günlük bir seyahatle sürüyor.
Bu parçada numaralandırılmış cümlelerin hangisi yapı bakımından diğerlerinden faklıdır?
A) I      B) II     C) III     D) IV    E) V

7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir yazım yanlışı vardır?
A) Tuna Nehri Dünya’daki en büyük nehirlerden biridir.
B) Tuna’nın kaynağı Almanya’daki Kara Ormanlar bölgesidir.
C) Tuna ile ilgili yazılmış bir çok türkü vardır.
D) Tuna ile Karadeniz’in birleştiği yer de birçok canlı yaşamaktadır.
E) Tuna üzerine Osmanlı tarafından birçok köprü yapılmıştır.

8. Yol kıyı boyunca uzanıyor: Gelibolu yarımadası, Kumkale, Seddülbahir gözümüzün önünde. Önümüz, arkamız, çevremiz tarih. Efsane ve tarihle yoğurulmuş bir toprağa basıyoruz. Hem garip değil mi, buranın çağdaş tarihi dört bin yıl önceki macerasına çok benziyor. Yunanistan’dan yüzlerce kral, gemileri, askerleri, silâhları ile gelip Troya kapılarına dayanmışlar, on yıl çarpışmışlar, savaşmışlar da, düşürememişler Priamos’un kalesini. Dört bin yıl kadar sonra İngilizler, Fransızlar koca orduları ve donanmalarıyla gene dayanmışlar Boğazlara, vurmuşlar, öldürmüşler, ama alamamışlar Türk toprağını.
Bu parçada ağır basan anlatım şekli aşağıdakilerden hangisidir?
A) Tartışma
B) Betimleme
C) Öyküleme
D) Açıklama
E) Karşılaştırma

9. (I) Bir yayınevi kurdu. (II) Onu da intihar edercesine yönetti. (III) Aralarında bazı ünlü yazarlarda bulunan birçok kişi incelemesi için ona kitaplarını getiriyorlardı. (IV) Bir hafta sonra da telif haklarını almak için uğruyorlardı. (V) Sanırım, basmayacağı kitaplar için de telif ücreti ödeyen tek yayımcı odur dünyada.
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinde yazım yanlışı yapılmıştır?
A) I      B) II     C) III    D) IV    E) V