Atasözleri ve deyimlerde sözcükler değiştirilemez. Ayrıca deyim anlamına uygun kullanılmadığında da anla­tım bozukluğuna neden olur.

• Suyu devirmiş kediye döndü.

(Süt dökmüş kedi)

• İnsana ana gibi yâr, Irak gibi diyar olmaz.

(“Irak” değil Bağdat yazılmalıydı.)

• Şimdi yan oturup doğru konuşalım.

(“Eğri oturup” yazılmalıydı.)

• Demirci kasabası, oldum olası bir bakan çıkarmış.

(“Oldum olası” deyimi ileriden beri sürüp gelen bir du­rum için kullanılır. Burada ise “ömürde bir” anlamında denmek isteniyor.)

ÇIKMIŞ SORU ÖRNEKLERİ

Örnek

Sevda Hanım’a bu mahalledeki bütün kadınlar dert yakı­nır, sorunlarını anlatır.

Bu cümledeki anlatım bozukluğu aşağıdaki değişik­liklerin hangisiyle giderilebilir?

A) “bu mahalledeki bütün kadınlar” yerine “bu mahal­lenin bütün kadınları” sözü getirilerek

B) “dert yakınır” yerine “dert yanar” sözü getirilerek

C) “bütün” sözcüğü atılarak

D) “sorunlarını anlatımdan önce ⁽ona” sözcüğü getirile­rek

E) “anlatır” yerine “anlatırlar” sözcüğü getirilerek.

(2007-ÖSS)

Çözüm

Dert yakınmak diye bir deyim yoktur. Dert yanmaktır,

doğrusu.

Yanıt : B

Örnek

(I) Araç yapabilme insanın insanlaşmasında önemli bir aşamaydı. (II) Önceleri herkes yeteneği ölçüsünde kendi aracını yaptı ve kullandı. (III) Birlikte yaşamanın başla­masıyla her insan ortaklaşa üretilen bir aracın en iyi ya­pabildiği bölümünü üstlendi. (IV) Halk arasında da en iyi yaptığı işle sevilir sayılır duruma düştü. (V) Böylece insan yeteneklerinin keşfedildiği bu çalışmalarla sanatta yaratı­cılığa giden ilk adımlar atıldı.

Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinde bir anlatım bozukluğu vardır?

A) I. B) C) III.           D) IV.         E) V.

(2007-ÖSS)

Çözüm

numaralı cümlede sevilir sayılır duruma düşmek diye bir kullanım yanlıştır. Olumsuz bir durum yoktur. “Sevilir, sayılır duruma geldi.” demek gerekirdi.

Yanıt: D

Örnek

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir anlatım bozuk­luğu vardır?

A) Para bulabilirsem, dört beş dönümlük bir çiftlik alaca­ğım.

B) Çalıştığım yerden izin alabilirsem, birkaç gün tatile çı­kacağım.

C) İşlerini erken bitirebilirse, bizimle tiyatroya gelebile­ceğini söyledi.

D) Yanılmıyorsam, yazarın sinema konusunda yayım­lanmış birkaç eleştiri yazısı olmalı.

E) Ne zaman bir çocuk görsem, okul yıllarımı anım­sarım.

Çözüm

D seçeneğinde “yanılmıyorsam” cümleye olasılık anlamı katmış bir sözcüktür, aynı zamanda “yazısı olmalı” ifade­sinde de olasılık söz konusudur. Olasılık anlamı taşıyan iki ifadenin cümlede yer alması gereksiz sözcük kullanı­mına yol açarak, anlatım bozukluğuna neden olmuştur.

Yanıt : D