Onu görünce ne yapacağımı şaşırdım, elim ayağıma karıştı.

Onu görünce ne yapacağımı şaşırdım, elim ayağıma dolaştı.

Herkesin ağzına bir kaşık bal çalmışlar ki kimse durumdan şikâyetçi değil.

Herkesin ağzına bir parmak bal çalmışlar ki kimse durumdan şikâyetçi değil.

Yumruk kadar çocuktan ne istiyorsunuz siz?

El  kadar çocuktan ne istiyorsunuz siz?

Biz gençler şiire gönül koyduk, onu yüceltmek için canla başla çalışacağız.

Biz gençler şiire gönül verdik, onu yüceltmek için canla başla çalışacağız.

Benim verilemeyecek hiçbir hesabım yok, başım açık.

Benim verilemeyecek hiçbir hesabım yok, alnım açık.

Az veren maldan, çok veren candan olur, derler.

Az veren candan, çok veren maldan olur, derler.

Yüzünden dökülen bin parçaydı bu gün, yüzü hiç gülmüyordu.

Yüzünden düşen bin parçaydı bu gün, yüzü hiç gülmüyordu.

Ona yardım et, elinden geleni ardına koyma.

Ona yardım et, elinden geleni yap.

Bu anlamsız sözleriyle şimşekleri üzerine topladı.

Bu anlamsız sözleriyle şimşekleri üzerine çekti.

Atasözleri ve deyimlerde sözcükler değiştirilemez. Ayrıca deyim anlamına uygun kullanılmadığında da anla­tım bozukluğuna neden olur.

• Suyu devirmiş kediye döndü.

(Süt dökmüş kedi)

• İnsana ana gibi yâr, Irak gibi diyar olmaz.

(“Irak” değil Bağdat yazılmalıydı.)

• Şimdi yan oturup doğru konuşalım.

(“Eğri oturup” yazılmalıydı.)

• Demirci kasabası, oldum olası bir bakan çıkarmış.

(“Oldum olası” deyimi ileriden beri sürüp gelen bir du­rum için kullanılır. Burada ise “ömürde bir” anlamında denmek isteniyor.)

ÇIKMIŞ SORU ÖRNEKLERİ

Örnek

Sevda Hanım’a bu mahalledeki bütün kadınlar dert yakı­nır, sorunlarını anlatır.

Bu cümledeki anlatım bozukluğu aşağıdaki değişik­liklerin hangisiyle giderilebilir?

A) “bu mahalledeki bütün kadınlar” yerine “bu mahal­lenin bütün kadınları” sözü getirilerek

B) “dert yakınır” yerine “dert yanar” sözü getirilerek

C) “bütün” sözcüğü atılarak

D) “sorunlarını anlatımdan önce ⁽ona” sözcüğü getirile­rek

E) “anlatır” yerine “anlatırlar” sözcüğü getirilerek.

(2007-ÖSS)

Çözüm

Dert yakınmak diye bir deyim yoktur. Dert yanmaktır,

doğrusu.

Yanıt : B

Örnek

(I) Araç yapabilme insanın insanlaşmasında önemli bir aşamaydı. (II) Önceleri herkes yeteneği ölçüsünde kendi aracını yaptı ve kullandı. (III) Birlikte yaşamanın başla­masıyla her insan ortaklaşa üretilen bir aracın en iyi ya­pabildiği bölümünü üstlendi. (IV) Halk arasında da en iyi yaptığı işle sevilir sayılır duruma düştü. (V) Böylece insan yeteneklerinin keşfedildiği bu çalışmalarla sanatta yaratı­cılığa giden ilk adımlar atıldı.

Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinde bir anlatım bozukluğu vardır?

A) I. B) C) III.           D) IV.         E) V.

(2007-ÖSS)

Çözüm

numaralı cümlede sevilir sayılır duruma düşmek diye bir kullanım yanlıştır. Olumsuz bir durum yoktur. “Sevilir, sayılır duruma geldi.” demek gerekirdi.

Yanıt: D

Örnek

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir anlatım bozuk­luğu vardır?

A) Para bulabilirsem, dört beş dönümlük bir çiftlik alaca­ğım.

B) Çalıştığım yerden izin alabilirsem, birkaç gün tatile çı­kacağım.

C) İşlerini erken bitirebilirse, bizimle tiyatroya gelebile­ceğini söyledi.

D) Yanılmıyorsam, yazarın sinema konusunda yayım­lanmış birkaç eleştiri yazısı olmalı.

E) Ne zaman bir çocuk görsem, okul yıllarımı anım­sarım.

Çözüm

D seçeneğinde “yanılmıyorsam” cümleye olasılık anlamı katmış bir sözcüktür, aynı zamanda “yazısı olmalı” ifade­sinde de olasılık söz konusudur. Olasılık anlamı taşıyan iki ifadenin cümlede yer alması gereksiz sözcük kullanı­mına yol açarak, anlatım bozukluğuna neden olmuştur.

Yanıt : D