1.       Diller müzesi kurmak amacıyla bir proje hazırladım. Bu müzede yalnızca ölü dillere ait eserler yer alacak. Maliyeti çok yüksek olan bu projeye Dünya Bankası da destek verdi.

Aşağıdaki dillerden hangisiyle yazılmış eserler bu müzede yer alır?

A)     Lehçe

B)      Urduca

C)      İbranice

D)     Japonca

E)      Latince

2.       Hangi dil olursa olsun somut sözcükler doğada var olan şekilleri zihinde canlandırır. Sözgelimi “köprü” sözcüğü dere ya da ırmaklarda karşıya geçmek için iki yakayı birbirine bağlayan tahtadan ya da taştan yapılan yapıdır. Bu, söylemin gerçek dünyadaki karşılığıdır.  Bu sözcük “k – ö – p – r – ü seslerinden oluşur. Zihnimizde gerçek dünyadakine benzeyen bir şekil oluşturur.

Bu parçada altı çizili sözler dil bilim açısından incelendiğinde sırasıyla aşağıdaki kavramlardan hangileriyle karşılanır?

A)     Gönderge – gösteren – gösterilen

B)      Gösterge – gönderge  – gösteren

C)      Belirtke – dil – anlam

D)     Kod – dil – belirtke

E)      Gösteren – gösterilen – tasarım

3.       Kapının önündeki paspası görünce ayaklarımı silmem gerektiğini anladım.

Bu cümledeki “paspas” hangi gösterge grubuna girer?

A)     Belirti

B)      Belirtke

C)      Simge

D)   Doğal gösterge

E)   Görsel gösterge

4.       Okulumuz temizliğe önem verdiği ve çevreci bir okul olduğu için okulumuza beyaz bayrak asıldı.

Bu cümledeki “beyaz bayrak” hangi gösterge grubuna girer?

A)     Görsel gösterge

B)      Belirtke

C)      Simge

D)  Doğal gösterge

E)   Belirti

5.       Aşağıdaki cümlelerin hangisinde eklemeli dillerle ilgili bir bilgi yanlışı vardır?

A)     Sözcükler tek ya da çok hecelidir.

B)      Sözcükler başa ya da araya ekler alarak yeni anlamlar kazanır.

C)      Sözcük kökü değişime uğramaz.

D)     Araya gelen ekler sözcüğün türünü de değiştirir.

E)      Moğolca, Mançuca,  Tunguzca, Korece bu dillerdendir.

6.       Aşağıdakilerden hangisi çekimli dillerin özellikleri arasında yer alamaz?

A)     Türetme sırasında ünlüler değişime uğrarken ünsüzler korunur.

B)      Kök çekime girdiğinde tümüyle değişebilir.

C)      Ekler, sözcük kökündeki sesli harfe göre değişir.

D)     Kökler araya ekler alarak yeni anlamlar kazanır.

E)      Arapça, Fransızca, Almanca bu dil gurubuna girer.

7.       Aşağıdakilerden hangisi dillerin sınıflandırılmasında kullanılan ölçütlerden biridir?

A)     Dilin tarihsel dönem içinde aynı kökenden gelmesi

B)      Kullandıkları alfabeler

C)      Dillerindeki harf sayısı

D)     Sözcüklerin söyleyişteki benzerlikleri

E)      Kullanılan coğrafi bölge

8.       I.     Ekler, köke uyum göstererek değişir.

II. Sözcüklerin anlamını söyleyiş özelliği belirler.

III.Sözcüklere yapım ekleri yeni anlam kazandırır.

IV. Sözcüğün kökü olmadan sözcük var olamaz.

V. Kökteki seslerin arasına ünlü harfler girebilir.

Bu özelliklerden hangileri eklemeli diller için söylenemez?

A)     I. ve II.

B)      I. ve V.

C)      II. ve IV.

D)   II. ve  V.

E)   III. ve V.

9.       Bu yıl Urdu dili ile ilgilendim önce, sonra Estoncanın büyüsüne kapıldım. Habeşçe yazılmış eserleri okudum. Leh diliyle de ilgilendim biraz.

Bu parçada sözü edilen dillerden herhangi biri aşağıdaki dil gruplarının hangisinde yer almaz?

A)     Ural dilleri

B)      Altay dilleri

C)      Hint dilleri

D)     Hami – Sami dilleri

E)      İslav dilleri

10.   Birden kendimi Sırpçanın, Çekçenin dişlerimi titretn söyleyişi içinde buldum. Soğuk iklim özellikleri sanki bu dillerin söyleyişine yansımış Neydi o “r”leri bastıra bastıra söylemeleri.

Bu parçada aşağıdaki dil gruplarından hangisinden söz edilmektedir?

A)     İran Dilleri

B)      Çin dilleri

C)      Latin dilleri

D)     İslav dilleri

E)      Bantu dilleri

11.   Aşağıdakilerden hangisi “ Kültür, dili yarattığı kadar dil de kültürü yaratır” sözüne bir kanıt olarak gösterilebilir?

A)     Dildeki değişimlere bakar kültürdeki değişimleri anlayabiliriz.

B)      Dille üretilen eserler, bir toplumun kültürünü de oluşturur ve geliştirir.

C)      Kültür bir milleti millet yapan asil unsurudur.

D)     Toplumun yaşama biçimi, tarihsel süreç içinde oluşturduğu birikimin tamamı o toplumun kültürünü oluşturur.

E)      Dil, insanın günlük ihtiyaçlarını karşılayan en önemli unsurdur.

12.   Aşağıdakilerden hangisi dil ile kültürün ortak özellikleri arasında yer almaz?

A)     Geçmiş ile gelecek arasında köprü olmaları

B)      Bir toplumun oluşmasını sağlamaları

C)      Birbirini tamamlayan ve birbirinden ayrılmayan bir özelliğe sahip olmaları

D)     Bir milletin en önemli ortak özellikleri olması

E)      Evrensel özelliklere sahip olmaları

CEVAPLAR

1.       Eskiden sinema salonlarına film başladıktan sonra giden izleyicileri alırlardı. Salona girdiğimizde yer göstereni arardık.  Yer gösteren elinde bir feneri olan gençti. O fenerle yerimizi işaret eder, düşmeyelim diye yolu aydınlatırdı. Gecenin ilerleyen saatinde evde elinde feneri olan bir adamı görsek yer gösteren değil de onun hırsız olduğunu hemen anlarız.

Bu parçada aynı gösterenin farklı algılanması aşağıdakilerden hangisiyle açıklanabilir?

A)     İletişimde ortak bir kültürün olması gerektiği

B)      İleti, anlamını bağlama göre kazandığı

C)      Gönderici farklılaştıkça iletinin de farklılaştığı

D)     İletişim öğelerinin eksik olmasının iletiyi yanlış gönderdiği

E)      İletişimde iletiyi anlamlandırmanın psikolojik olduğu

2.       Şu yalan dünyaya geldim geleli

Tas tas içtim aguları sağ iken

Kahpe felek vermez benim muradım

Viran oldum mor sümbüllü bağ iken

Aşağıdakilerden hangisi bu dizelerdeki dilin şiirsellik işlevinde kullanıldığının kanıtlarından biri olamaz?

A)     İmge ve mecazlarla yükü olması

B)      İletinin metnin bütünselliğinde verilmesi

C)      Çağrışıma dayalı bir anlatımı benimsemesi

D)     Alıcıda duygu yoğunluğu yaşatması

E)      Alıcıyı bir eylem yapmaya yöneltmesi

3.       “Oğlum, insanları hiçbir zaman hor görme. Büyüklerin karşısında saygılı ol, ancak doğruları, büyükleri üzse dahi söyle. Bunu söylerken de karşındakini incitmeden söyle. Çevreye ve insanlara karşı duyarlı ol. Onlara zarar verme, zarara uğrayanlara yardımcı ol.”

Aşağıdakilerden hangisi bu dizelerdeki dilin, alıcıyı harekete geçirme işlevinde kullanıldığının kanıtlarından biri olamaz?

A)     Cümlelerin emir kipinde kullanılması

B)      Öğüt vermesi

C)      İletişimi devam ettirme olgusunun ağır basması

D)     Yapılması gerekenlerin vurgulanması

E)      Alıcıda davranış değişikli yaratmayı amaçlaması

4.       Aşağıdaki türlerin hangisinde dil, ağırlıklı olarak göndergesel işlevde kullanılır?

A)     lirik şiir

B)      pastoral şiir

C)      dramatik şiir

D)      didaktik şiir

E)      epik şiir

5.       Yazarımız metinleri oluştururken ciddi bir tavır alıyor ve olabildiğince nesnelliği ön planda tutuyor. Onun yazdıklarını okuduğumuzda bilgi dağarcığımız biraz daha zenginleşiyor.

Bu parçada sözü edilen yazar dili hangi işlevlerde kullanırsa altı çizili sözde verilen özelliği kazanmış olur?

A)     Göndergesel işlev – heyecana bağlı işlev

B)      Dil ötesi işlev – şiirsel işlev

C)      Göndergesel işlev – dil ötesi işlev

D)     Göndergesel işlev – alıcıyı harekete geçirme işlevi

E)      Kanalı kontrol işlevi – alıcıyı harekete geçirme işlevi

6.       Boz toprak dalgaları, alabildiğine uzanıyor. Yeknesak ovayı ikiye bölen Porsuk Çayı şiddetli bir zelzelenin açtığı uzun, bir yılankavi yarık gibidir. Suyu hiç görünmez. Ta yanına gittiğiniz zaman bile, o, suyun cana can katan serinliğini ve rengini bulamazsınız. Boz topraklar orada çürümüş ve pıhtılaşmış sanılır. Elinizi soksanız günün hangi saatinde ve hangi mevsiminde olursa olsun bir cerahat gibi ılıktır.

Bu parçanın anlatımı için aşağıda belirtilenlerden hangisi yanlıştır?

A)     Doğal göstergelerden yararlanmış.

B)      Dil şiirsellik işlevinde kullanılmış.

C)      Öznel anlatımı benimsemiş.

D)     Alıcıyı harekete geçirmeyi amaçlamış.

E)      Sözcüklerin mecaz ve yan anlamlarından yararlanmış.

7.           Gönül gurbet ele çıkma

Ya gelinir ya gelinmez

Her güzele gönül verme

Ya sevilir ya sevilmez

              ( Erzurumlu Emrah )              

Gurbette ömrüm geçecek

Bir daracık yerim de yok

Oturup derdim dökecek

Bir münasip yarim de yok

                   ( Karacaoğlan )

Farklı yüzyıllarda yaşayan bu iki ozanın dil, üslup ve şiir anlayışlı bakımından birbirine benzemesi aşağıdakilerden hangisiyle açıklanabilir?

A)     Her ikisinin de aynı eğitimi alması

B)      Her ikisinin de köy kökenli ozan olmaları

C)      Şiirleri sözlü geleneğinin ürünü olması

D)     Şiirleri sazla söylenmeye elverişli olması

E)      Ortak kültürel değerlere sahip olmaları

8.       Bir millet binlerce yıl uğraşarak büyük, görkemli ve rengarenk bir bahçe meydana getirmiş. O bahçenin sahipleri, bahçede gezerken çiçekleri renginden kokusundan kolayca tanıyor, özelliklerini herkesten çok iyi biliyor. Rüzgar, ise o bahçedeki kokuları, rengarenk çiçeklerin özelliklerini alıyor o milletin gelecekteki üyelerine taşıyor. Bu durum sonsuda kadar böyle devam ediyor. Dil ile kültür de böyledir.

Bu parçada vurgulanmak istenen düşünce aşağıdakilerden hangisidir?

A)     Dil, kültürü başka kuşaklara taşıyabilmesi için dilin hiç değişmemesi gerekir.

B)      Sürekli bir değişim içinde olmayan bir kültür dile fazla ihtiyaç duymaz.

C)      Dildeki değişimler, kültürdeki değişimlerin ürünüdür.

D)     Kültür, dil aracılığıyla gelecek kuşaklara taşınır.

E)      Kültür ulusal nitelikteyken dil evrenseldir.

9.       Türkçe kullanan herkes ‘ağaç’ dendiğinde zihninde bir ağaç resmi canlanır. Ses ve telaffuz olarak ‘ağaç’ söylemi, doğada var olan ‘ağaç’ın karşılığıdır. Söylemin gerçek dünyadaki bu karşılığına  dil bilim açısından ………………… denir.

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A)     Gönderge

B)      Gösterge

C)      Gösterilen

D)     Anlam

E)      Belirtke

10.   Peyami Safa, Matmazel Noraliya’nın Koltuğu romanında kahramanlarını toplumsal konumlarına ve özelliklerine göre konuşturur: Roman kahramanlarından bir Osmanlı efendisi Tahir Bey’i “ Birader, merhum defteri kabirde, ben veridatı mahsusada idim. Fakat onda hesabı zihni fevkalade idi….” şeklinde konuştururken romanda katil biri olan Tosun’u “  Kusura bakma dalgadayım. Otur biraz. Otur ayaklarını öpeyim.” Şeklinde konuşturur.

Bu parçada Peyami Safa, kahramanlarını konuşmaları ile ilgili özellikleri dil bilim açısından aşağıdaki terimlerden hangisi ile belirtilir?

A)     Ağız

B)      Argo

C)      Şive

D)     Konuşma dili

E)      Jargon

11.   Çukurova bayramlığın giyerken

Çıplaklığın üzerinden soyarken

Şubat ayı kış yelini kovarken

Cennet demek sana yakışır dağlar.

Bu dörtlükte aşağıdakilerden hangisinde yer verilmiştir?

A)     Mecaz ve yan anlam

B)      Şiirsellik işlevi

C)      Doğal gösterge

D)     Sosyal gösterge

E)      İleti

12.   Türkçe, bitki isimleri bakımından son derece zengin bir dildir. Ancak bu bitkiler dağlarda, kırlarda var olan bitkilerdir. Yerleşik hayatın sonucu ortaya çıkan tarımsal bitkiler değil. İlginçtir, Türkçede tarımsal ürünlerle ilgili isimler çoğunlukla başka dillerden alınmıştır. Önceleri dilimizde yabancı sözcükler pek yokken İslamiyet’i kabul ettikten sonra Arapça ve Farsça sözcükler dilimizde yer almaya başlamış. Onlarla dini alanda ilişkilerimiz yoğun olduğu için de dilimize giren sözcükler ilk olarak dini terimler olmuştur.

Bu parçada, dil ile kültür ilişkisi açısından aşağıdaki sonuçlardan hangisine varılabilir?

A)     Dildeki değişimler, kültürü de değiştirir.

B)      Kültürel birikim ve değişimler dilde yerini alır.

C)      Dil, kültürün ayrılmaz bir parçasıdır.

D)     Dil ve kültür, bir milletin en önemli ortak özelliklerini oluşturur.

E)      Dil ile kültür kuşaklar arasında köprü görevi görür.

13.   Ne dönüp duruyor havada kuşlar

Nereden çıktı bu cenaze, ölen kim?

Bu dizelerdeki altı çizili gösterge aşağıdakilerin hangisiyle ilişkilendirilebilir?

A)     Görsel gösterge

B)      Belirti

C)      Sosyal gösterge

D)     Belirtke

E)      Simge

CEVAPLAR

1.       Aşağıdaki bilgilerden hangisi yanında verilen kavramla uyumlu değildir?

A)     İletişimi sağlayan her türlü göstergeleri inceleyen bilim daldır. ( göstergebilim )

B)      Bir amacı olmayan ve kendi dışındaki bir şeyi ifade eden doğal göstergedir. ( belirti )

C)      Bir göstergenin bulunduğu yere göre kazandığı anlama denir. ( bağlam )

D)     Otellerde, resmi kuruluşlarda tuvaletlerin girişinde bayan şekli kullanarak “bayanlar tuvaleti” olduğunu gösteren şekil.  ( doğal gösterge )

E)      Bir güvercin resmi ile “özgürlük”ü anlatmak.    ( sembol )

2.       Eskiden Yunanlılar konukseverliklerini göstermek için gelen misafirlerin arabalarını tekerleklerini sökerlermiş. Türkiye’de günümüzde misafire böyle davranılırsa hakaret olarak algılanır.

Bu parçada iletinin farklı algılanması sebebi aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak açıklamıştır?

A)     Zaman değiştikçe ileti de değişir.

B)      Mekan değiştikçe ileti de değişir.

C)      Kültürel farklılıklar aynı iletiye farklı anlam yükleyebilir.

D)     Alıcıların farklı olması iletiyi anlamsızlaştırabilir.

E)      İletinin anlamı, alıcı verici ilişkisine bağlıdır.

3.       Aşağıdakilerden hangisi dil ile kültür ilişkisi için söylenemez?

A)     Dil, kültürü oluşturan değerleri yansıtır.

B)      Kültür somut özelliklerle zenginleşirken dil ona soyut özellikler de yükler.

C)      Kültür, dilin sınırlarını belirler.

D)     Kültür hangi yönde zenginleşmişse dil de o yönde zenginleşmiştir.

E)      Kültürel değerler dil aracılığıyla zamana yayılır.

4.       Simyacı romanında roman kahramanı Santiago, Mısır’a geldiğinde namaz kılan insanları : “ Bir kısım insan eğilip alınlarını taşlara vuruyorlar.” diye anlatır.

Santiago’nun iletiyi bu şekilde yorumlaması aşağıdakilerden hangisiyle ilgilidir?

A)     Bilgi eksikliği

B)      Zaman farklılığı

C)      Kültür farklılığı

D)     Vericinin farklı oluşu

E)      Alıcının durumu

5.       Aşağıdakilerden hangisi dilin toplum hayatındaki yeri ve önemini göstermez?

A)     Dilin, kültürel değerleri gelecek kuşaklara taşıması

B)      Dilin, edebi eserler aracılığıyla kültürü zenginleştirmesi

C)      Kültünün her türlü değerini yaşatması

D)     İnsanlar arasındaki anlaşmayı sağlaması

E)      Dil bilimin konusunu oluşturması

6.       Gelecekle ilgili kaygılar peşimi hiç bırakmadı. Çok hüzünlenmiştim. “Ne olacak?” sorusu zihnimi, kemirip duruyordu. Başıma gelenler huzursuzluğumun asıl kaynağıydı. Tren rayları üzerinde gezinirken kenarda, taş ve demir yığınları arasında hayat bulmuş, nefis görünümlü bir çiçek fark ettim. Adeta taşı, demiri delmiş de var olma mücadelesini kazanmıştı. Güzelliğini cömertçe sunmuştu, dünya yüzüne. “Zor şartlara rağmen her canlı güzellik sunabilir.” Çiçek bunu öğretmişti, bana. Bundan sonra huzursuzluklarımı attım, geleceğe yönelik umudumu ve mücadele azmimi hiç yitirmedim.

Bu parçadaki iletişimle ilgili aşağıdaki açıklamalardan hangisi yanlıştır?

A)     “Tren yolu, taş, demir yığınları” bağlamı ifade eder.

B)      Alıcı “kaygılı olan kişi”dir.

C)      “Çiçek” göndericidir.

D)     “Geleceğe umutla bakmak” iletidir.

E)      Kaygılı olan kişinin huzursuzluklarından sıyrılması “dönüt”tür.

7.       Deli Davut, uykusundaki gülümsemenin halesiyle gökkuşağının çemberini tamamlıyordu. Denize düşen çiğ tanesinin ayrılığını denizde kaybetmesi gibi Deli Davut da adanın ayrılığını yitiriyordu. Gündüz, gülüşe gülüşe gelmişlerdi. Ay ışığında ise gülümseme onları birbirine sarıyordu. Dünya kendi yolunda, onlar da düşlerinde, döne döne gidiyorlardı.

Bu parçada dilin şiirsellik işlevinde kullanıldığının aşağıdakilerden hangisi kanıt olamaz?

A)     İletinin dolaylı olarak verilmesi

B)      Sözcüklerin yan ve mecaz anlamlarıyla kullanılması

C)      Alıcıyı duygu ve düşünce olarak iletinin dünyasına taşıması

D)     Gerçekliği değiştirerek vermesi

E)      Alıcıya yol göstermesi

8.       Aşağıdakilerden hangisi dilin kültür taşıyıcılığının bir kanıtıdır?

A)     Halkı Dokuyan Kızlar Tablosu

B)      Anıt Kabir

C)      Süleymaniye Camisi

D)     Osmanlı yemekleri

E)       Hüsn ü Aşk mesnevisi

9.       Sait Faik bir öyküsünde “Yazmasam deli olacaktım. Hemen gidip bir kalem aldım. Kalemi iyice yonttum. Başladım yazmaya. Ve okurlarıma o güzelim öyküleri ulaştırdım.” diyor.

Bu parçada Sait Faik’in tutumu, aşağıda belirtilen  insanın iletişime duyduğu gereksinimlerden hangisiyle ilgilidir?

A)     İnsanın sosyal bir varlık olması

B)      İnsanın düşündüklerini anlatma, paylaşma isteği

C)      Başkalarının düşüncelerini öğrenme ihtiyacı

D)     Sosyal ihtiyaçlarını karşılama isteği

E)      İsteklerini elde etme güdüsü

10.   Bazı iletiler tek taraflıdır. Göndericinin iletisi alıcı tarafından cevaplanmaz. Ancak gönderici alıcının iletinin gereğini yerine getirmesini ister. Öğüt vermek, eleştiride bulunmak, emir vermek…. Tek taraflı iletilerdendir.

Buna göre aşağıdakilerden hangisi tek taraflı bir iletidir?

A)     Yarın için bir plan yaptın mı?

B)      Bu filmler anlattığın kadar da güzel değilmiş.

C)      Dün, düğünde neler olduğunu bana anlatır mısın?

D)     Bu filmi izlemeni istiyorum.

E)      O kitabı niçin okumadın.

11.   Aşağıdaki cümlelerin hangisinde dil, ayraç içinde belirtilen işlevde kullanılmamıştır?

A)     Abim iki saat önce Adana’ya gitti. ( alıcıyı harekete geçirme )

B)      Dikkat, çocuk düşecek! ( heyecan bildirme işlevi )

C)      Bulutlar ağlıyor senin yokluğuna ( şiirsellik işlevi )

D)     Bahçedeki çiçekleri suladın mı?         ( kanalı kontrol işlevi )

E)      Kip ekleri bazen kendi zaman anlamları dışında kullanılabilir. ( dil ötesi işlev )

12.   Aşağıdaki cümlelerin hangisinde dil, ayraç içinde belirtilen işlevde kullanılmamıştır?

 A)     Dün verdiğim ödevi yaptın mı?      ( kanalı kontrol işlevi )

B)      –miş’li geçmiş zaman kipi bazen cümleye “sonradan fark etme” anlamı katar. ( dil ötesi işlev )

C)      Yaşasın, bu sınavı da başarıyla atlattık!   ( şiirsellik işlevi )

D)     Sabaha kadar parkı temizlediler.      ( göndergesel işlev )

E)      Bu tabakları bir saat içinde temizleyeceksin. ( alıcıyı harekete geçirme işlevi )    

13.   Dört kişiyle aynı evde kalan birinin ilk işi o evde herkesin uyması gereken kuralları tespit etmek olur. Böyle bir metin oluşturmak zorunda kalsanız, bu metinde dili, ağırlıklı olarak hangi işlevde kullanırsınız?

A)     Alıcıyı harekete geçirme işlevi

B)      Şiirsellik işlevi

C)      Heyecan bildirme işlevi

D)     Göndergesel işlev

E)      Kanalı kontrol işlevi

CEVAPLAR

Dil – Kültür İlişkisi

Dil, insanlar arasında iletişimi sağlayan doğal bir araçtır. Dil, diğer insanlarla bütün ilişkilerimizde bize aracılık eden, sosyal bağlarımızı düzenleyen bir araç olarak hayatımızın her aşamasında vardır. Evde, okulda, sokakta, çarşıda, iş yerinde ve her yerde onunla beraber yaşıyoruz.Kültür ise bir milletin tarih boyunca ortaya koyduğu ve kuşaktan kuşağa aktardığı her türlü maddi ve manevi özelliklerdir. Kültür, bir toplumun duyuş, düşünüş ve yaşayış biçiminin bir sonucudur. Kültür, bir toplumun kimliğidir, onu diğer toplumlardan ayıran değerlerdir.

Dil her şeyden önce sosyal ve millî bir varlıktır. Millî damgası en belirli olan kültür unsurudur. Dil bazı insanların veya zümrelerin değil, bütün milletin ortak malıdır. Fertlerin üstünde, bir milleti ilgilendirir. Bütün bir milletin duygu ve düşünce hazinesini oluşturur. Bir milleti ayakta tutan, bireyleri birbirine bağlayan, sosyal yaşamı düzenleyen ve devam ettiren, millî şuuru besleyen bir unsur olarak dilin kültür yaşamında oynadığı rol çok büyüktür.

Dil öncelikle kültürel unsurların ortaya çıkması için ortam hazırlar. Kültür ve sanat etkinliklerinin çoğu dille gerçekleştirilen etkinliklerdendir. Bu bakımdan dil, kültür alanının oluşmasını sağlar. Dolayısıyla kültür, dil tarlasında biten, büyüyen ve meyve veren bir ağaca benzetilebilir. Dil, kültür öğelerinin korunmasına olanak sağlar. Kültür öğeleri dil yardımıyla kayda geçirilir. Dil yoluyla yaygınlaşır.

Dil, bir kültür aktarıcısı, bir kültür taşıyıcısıdır. Bir milletin tarihi, değer ölçüleri, folkloru, müziği, edebiyatı, bilimsel birikimi, dünya görüşü o milletin kültürünün birer parçasıdır. Bütün bu ortak değerler dil aracılığıyla gelecek kuşaklara aktarılır. Kültürel değerler yüzyılların süzgecinden süzüle süzüle kelimelerde, deyimlerde sembolleşerek hep dil hazinesine akıtılmakta, özünü orada saklamakta ve gelecek kuşaklara intikal etmektedir. Gelenek ve görenekler, dünya görüşü, din, sanat, tarih vb. dil sayesinde nesilden nesile aktarılmaktadır. Kültür, bu sayede kesintiye uğramadan varlığını devam ettirmektedir.

Toplumlar yüzyıllar boyu maddi ve manevi alanda, kültürel değere sahip olan çok sayıda eser üretmişlerdir. Bu eserler gelecek kuşaklara dil sayesinde aktarılır. Örneğin İslamiyet’ten önceki döneme ait olan ve Türk kültürünün önemli bir parçası olan destan, koşuk, sagu, savlar, Orhun Yazıtları dil sayesinde günümüze dek yaşamışlardır. Günümüz insanları o eserleri okuyarak o dönemle ilgili bilgi sahibi olabilmektedir. Bu bilgilenme dil sayesinde olmaktadır. Bu bakımdan dil önemli bir kültür taşıyıcısıdır.

Kişiyi nasıl, inançları ayakta tutuyorsa bir milleti de dünya milletleri arasında ayakta tutan, ona canlılık veren kültür değerleridir. Kültüre dinamizm kazandıran unsur ise dildir. Dil olmazsa kültür durağanlaşır, canlılığını yitirir. Bu bakımdan dil bir milletin ruhu gibidir. Ruh gidince ceset işe yaramaz.

Dil ile kültür arasındaki ilişkiyi şu şekilde özetleyebiliriz:

1. Dil ile kültür birbirini tamamlayan ayrılmaz bir bütündür.
2. Kültür ve dil bir milletin en önemli ortak özelliklerindendir.
3. Kültür ve dil, toplumu oluşturan bireylerin iletişiminde önemli rol oynar.
4. Bir toplumun oluşmasında ve ayakta kalmasında ortak dil ve kültürün önemli bir payı vardır.
5. Hem dilin hem de kültürün kendine özgü kuralları ve özellikleri vardır.
6. Dil ve kültür geçmiş ile gelecek arasında bir köprü vazifesi görür.
7. Kültür ve dil bir toplumun yaşayış biçiminden önemli izler taşır.
8. Dil ve kültür bir toplumun oluşmasında ve varlığını sürdürmesinde önemli etkendir.

Çok köklü bir dilimiz olduğu için Türkçemiz bugünlere gelene dek birçok alt dala ayrılmış ve bu alt dallar dil biliminde “lehçe”, “şive” ve “ağız” olarak adlandırılmıştır.

Lehçe

Bir dilin, tarihî gelişim sürecinde, bilinen dönemlerden önce o dilden ayrılmış ve farklı biçimde gelişmiş kollarına lehçe denir. Başka deyişle lehçe, bir dilin çok uzun zaman önce, yazılı metinlerle izlenemeyen karanlık dönemlerinde kendisinden ayrılan ve ayrıldığı dilden hem ses hem biçim olarak ayrılıklar içeren koludur.

Lehçeler ana dilden ses, şekil ve kelime bakımından büyük ayrılıklar gösterir. Coğrafi değişmeler ve kültürel farklılaşmalar bu ayrılmada önemli rol oynamıştır. Örneğin, Türk dilinden bilinmeyen bir dönemde ayrılan Yakutça ve Çuvaşça, Türkçenin iki ayrı lehçesidir.

Şive

Bir dilden ayrılmış ve zaman içinde ayrı dil olarak kullanılmaya başlanmış ama birbirinden çok uzaklaşmamış kollarına şive denir. Ayrılıklar, lehçede olduğu kadar keskin değildir. Değişiklik yapıda değil, daha çok, sesletim sistemindedir. Türkiye Türkçesinde “Yeni yılınız kutlu olsun.” denirken, Özbekçe şivesinde “Yangi yilingiz kutli bolsin.” denir. Türkmence, Kırgızca, Azerice vb. Türkçenin şiveleridir.

Ağız

Bir ülke içinde aynı dilin farklı konuşma şekillerine ağız denir. Ağız, yörelere göre söyleyiş farklılıklarıdır. Bu farklılıklar yalnızca söyleyişte görülür, yazılış aynıdır. Zaten söz konusu olan, biçimsel bir başkalık değil, bir ses değişimidir. Söz gelimi, tokat ağzında “kadar” için “gadder”, “zira” için “zere”, “tekme” için “dekmük” sözcükleri kullanılır. Türkiye Türkçesinin konuşulduğu Anadolu’da “Karadeniz Ağzı, Konya ağzı, Sivas ağzı, Denizli ağzı” gibi ağızlar vardır.

Argo

Bir dilin parçası olmakla birlikte, toplumun belli bir çevresi tarafından kullanılan, kendine özgü sözcük, deyim ve deyişlerden oluşan özel dile argo denir. Genelde toplumun alt tabakalarında, yeraltı dünyasında, kapalı topluluklarda, göçmenlerde, eğlence ve futbol dünyasında, bazı İnternet sitelerinde kullanılan argo, hemen her ülkede aydın kesim arasında da tutunabilmektedir. Örneğin “avantacı” sözcüğü, “çıkara, bedavacı” anlamıyla; “bayılmak” sözcüğü “vermek, ödemek” anlamıyla toplumun hemen hemen her kesiminde argo olarak kullanılmaktadır.

Argo, uydurma bir dildir. Argoda kelimelerin anlamı örtüktür. Kelimeler bozulur, yabancı sözcüklerle birleştirilir, onlara yeni anlamlar yüklenir. Argo daha çok, mizah ve küfürlü söyleyişlerde kullanılır.

Yazı Dili

Bir dilde birliği, anlaşmayı sağlamak için yazıda kullanılan ortak dile yazı dili denir. Yazı dili kitap dili, kültür dili ya da edebî dil olarak da adlandırılır. Aslında yazı dili de başlangıçta o dilin öne çıkan ağızlarından biridir. Yalnız bu ağız, zamanla yaygınlaşarak ortak dil şeklinde kullanılmaya başlanır. Artık kitaplar, dergiler, yazılar o ağızla yazılır.

İşte başlangıçta bir ağızken toplumun genelinin kullanmaya başladığı bu dile yazı dili veya edebî dil denir. İstanbul ağzı, başlangıçta bir ağızken daha sonra yaygınlaşmış ve ülkemizde yazı dili olarak benimsenmiştir. Yazı dili. konuşma dilinin söz değerlerinin yazıya geçirilmiş biçimidir.

Konuşma Dili

İnsanların günlük yaşamında, evde, sokakta diğer insanlarla iletişim kurarken kullandığı dildir. Günlük yaşayışta kullanılan ve yazı dilinden az çok farklarla ayrılmış bulunan dil, günlük konuşma, günlük dildir. Bu dil doğal olduğu için cümlenin kurallı olup olmadığına, sözcüklerin doğru sıralanıp sıralanmadığına, söyleyişin düzgün olup olmadığına pek dikkat edilmez. Bu nedenle zaman içinde bölgeden bölgeye değişen bazı söyleyiş ve kelime farklılıkları ortaya çıkar.

Konuşma dilinde sözcükler yazı dilinden az çok farklı şekillerde ifade edilebilir. Kimi sesler değişebilir, bazı heceler yutulabilir. Örneğin yazı dilinde gösterdiğimiz “geleceğiz” sözcüğü konuşma dilinde “gelicez” biçiminde karşımıza çıkabilir. Konuşma dilinde ses tonu da önemlidir. Birçok anlam konuşurken ses tonuyla verilebilir.