1.    

Haklının elinde olmalı cihan

Mazlumun gözünde seller yanmakta

Bu dizelerde geçen “seller yanmakta” sözün­de, aşağıdaki açıklamalardan hangisine uy­gun bir söz sanatı vardır?

A)   Bir durumu gerçekte olduğundan daha üstün gösterme

B)   Biz sözü benzetme amacıyla başka bir söz yerine kullanma

C)   Birden çok anlamı bulunan sözcüğü uzak an­lamıyla kullanma

D)   Bir anlam inceliği yaratmak için bildiği şeyi bilmez görünme

E)   Bir olgunun gerçek etkenini bir yana bıraka­rak olguyu başka bir nedene bağlama

2.    

Adıma ağaç dediler

Şimdi dinle nelerim var

Biten meyvemi yediler

Daha daha nelerim var

Bu dizelerde aşağıdaki açıklamalardan hangi­sine uygun bir söz sanatı vardır?

A)   Bir anlam inceliği yaratmak için bildiği şeyi bilmez görünme

B)   Birkaç şeyi söyledikten sonra onlarla ilgili başka şeyleri bir sıra gözeterek anlatma

C)   Bir sözü gerçek anlamı dışında başka bir söz yerine kullanma

D)   Bir olgunun gerçek etkenini bir yana bıraka­rak olguyu başka bir nedene bağlama

E)   İnsan dışındaki varlıkları kişileştirerek onları insan gibi konuşturma

3.     Aşağıdaki beyitlerin hangisinde “teşbih-i beliğ” vardır?

A)   Şu yalan dünyaya geldim geleli Severim kır atı bir de güzeli

B)   Gelmiş iken bir habercik sorayım Niçin gitmez Yıldız Dağı dumanın

C)  Atılırsın ateşe de, güle de Saf bir su gibidir içinde istek

D)  Yumuşacık beyaz elin Kalem kaşın, ince belin

E)   Bari bakışınla biraz sevgi ver Yüreğime su serpsin bir bakışın

4.    

Bakışların fırtına, duruşun durgun su

Biri alabora eder biri boğar

Şair ilk dizedeki “fırtına” sözcüğünün özelliğini ikinci dizede “alabora etmek”; ilk dizedeki “su” sözcüğünün özelliğini de ikinci dizede “boğmak” şeklinde açıklamıştır.

Düşüncesini böyle açıklayan şair, bu dizeler­de aşağıdaki söz sanatlarından hangisine başvurmuştur?

A)  Tecahül-i arif                  

B)  Leff ü neşr

C)  irsal-i mesel                   

D)  Mecaz-ı mürsel

E)  İntak

5.     Karadeniz’in yemyeşil yamaçlarına serpilmiş olan evler, yabani otlar arasından fışkıran renk renk çiçekler gibi görünür bölgeyi ziyaret eden insanlara.

Bu cümlede birbirine benzetilen iki şey, aşağıdakilerden hangisidir?

A)   yamaçlar – çiçekler

B)   çiçekler – evler

C)   çiçekler – insanlar

D)   yamaçlar – evler

E)   insanlar – yamaçlar

6.    

Hâşimî birini severse gönül

Diken bir gül olur, baykuş da bülbül

Bu dizelerde aşağıdaki söz sanatlarından hangisi ağırlıktadır?

A)  Tenasüp                        

B)  Cinas

C) Tevriye                          

D)  Nida

E) Telmih

7.    

Karac’oğlan gene coştu bunaldı

İnip aşkın deryasına dolandı

Güzel gitti diye pınar ağladı

Acıdı yüreğim yandı pınara

Şair bu dörtlüğün üçüncü dizesinde, pınarın ağlamasını güzelin gitmesine bağlayarak aşa­ğıdaki sanatlardan hangisine başvurmuştur?

A) Tecahül-i arif                       

B)  Kinaye

C) Tevriye                                

D) Hüsn-i ta’lil

E)  Mecaz-ı Mürsel

8.    Yusuf sabır ile vardı Mısır’a

Bu da gelir, bu da geçer, ağlama

Bu dizelerde  aşağıdaki  söz sanatlarından hangisi vardır?

A)  Teşbih                              

B)  Teşhis

C) Tevriye                             

D) Nida

E)  Telmih

9.   

Akşam oldu ikindi

Mum şamdana dikildi

Herkesin yâri geldi

Benim boynum büküldü

Bu şiirin son dizesindeki “boynu bükülmek” sözünde aşağıdaki söz sanatlarından hangisi vardır?

A) Tevriye                             

B)  Kinaye

C) Tezat                                 

D) Cinas

E) Tariz

10.

Al şalım, yeşil şalım

Dünyayı dolaşalım

Sen yağmur ol, ben bulut

Maçka’da buluşalım

Şair bu dörtlüğün üçüncü dizesinde aşağıda­ki söz sanatlarından hangisine başvurmuş­tur?

A) Tevriye                              

B) Tenasüp

C) Tezat                                 

D) Cinas

E)  Mecaz-ı Mürsel

11.

Kalktı göç eyledi

Avşar elleri

Ağır ağır giden eller bizimdir

Arap atlar yakın eder ırağı

Yüce dağdan aşan yollar bizimdir

Bu dörtlüğün üçüncü dizesindeki söz sanatı aşağıdakilerin hangisidir?

A)   Tezat                                 

B)  Tevriye

C) Telmih                               

D) Cinas

E)  Mecaz-ı Mürsel

12.

Doğan aylar gibi doğar görünür

Kırmızılar giyip çıkar salınır

Ah ettikçe kara bağrım delinir

Sayılmaz benlerin binden ziyade

Bu dörtlüğün son iki dizesinde aşağıdaki açık­lamalardan hangisine uygun bir söz sanatı vardır?

A)   Bir olgunun gerçek etkenini bir yana bıraka­rak olguyu başka bir nedene bağlama

B)   Bir sözü gerçek anlamı dışında başka bir söz yerine kullanma

C)   Sözün etkisini artırmak için bir konuyu, dü­şünceyi, varlığı ya da duyguyu olduğundan büyük ya da küçük gösterme

D)   Herkesçe bilinen bir olaya, ünlü bir kişiye, bir inanca işaret ederek onu hatırlatma

E)   İnsan dışındaki varlıkları kişileştirerek onları insan gibi konuşturma

13.

Yürü behey

Bulgar Dağı

Senden yüce dağ olmaz mı

Sen yaylanın güzelisin

Yanakların ak olmaz mı

Bu  dizelerde  aşağıdaki  söz sanatlarından hangileri vardır?

A)   Kinaye – intak

B)   Teşhis – cinas

C)   Tecahül-i arif – tezat

D)   Telmih – tevriye

E)   Nida-teşhis

14.

Kadir Mevlâm kudretini bildirir

Daim ağlar kullarını güldürür

Menevşeler külahını kaldırır

Yeşil çemenlerde yeler durmayıp

Bu dörtlükte aşağıdaki söz sanatlarının hangi­lerine başvurulmuştur?

A)   İntak – tevriye

B)   Benzetme – hüsn-i ta’lil

C)   Kişileştirme – cinas

D)   Tevriye – abartma

E)   Tezat – istiare

CEVAPLAR

1.    

Çiğdem der ki: “Ben alayım

Yiğit başına belâyım

Hepisinden de ben âlâyım

Benden âlâ çiçek var mı?“

Bu dizelerde aşağıdaki  söz sanatlarından hangisi vardır?

A) İntak                 

B) Nida                 

C) İstiare

D) Kinaye            

E) Telmih

2.    

Bütün uzuvlarım bana darılmış

Kulağım unutmuş artık sesimi

Hepsi ayrı ayrı hayale dalmış

Bu omuz, bu ayak, bu el benim mi

Bu dörtlüğün son dizesinde aşağıdaki söz sa­natlarından hangisi vardır?

A) Tecahül-i arif                 

B) Tevriye

C) Leff ü neşir                    

D)  İntak

E) Hüsn-i ta’lil

3.    

Renk aldı özge âteşimizde, şarâb u gül

Peymâne söylerim bunu, gülzâr söyleşir

Bu dizelerde şair, “şarap ve gülün kırmızı renk­te olmasını kendi içindeki ateşe bağlayarak” aşağıdakilerden hangisine uygun bir söz sanatı yapmıştır?

A)   Bir anlam inceliği yaratmak için bildiği şeyi bilmez görünme

B)   Bir sözcüğü iki anlamını birden sezdirecek şekilde kullanma

C)   Bir sözü gerçek anlamı dışında başka bir söz yerine kullanma

D)   Bir olgunun gerçek nedenini bir yana bıraka­rak olguyu başka bir nedene bağlama

E)   Birkaç şeyi söyledikten sonra onlarla ilgili başka şeyleri bir sıra gözeterek anlatma

4.     Kar altında kaldı kara topraklar

Kar suyuna hasret çöller yanmakta

Bu dizelerdeki “çöller yanmakta” sözüyle aşa­ğıdaki söz sanatlarından hangisi yapılmıştır?

A)  Hüsn-i ta’lil                    

B) Abartma

C) İstiare                           

D)  Benzetme

E) Mecaz-ı Mürsel

5.     Üç parmak noksan ölç, ölçersen kile

Dört kuruşa sekiz kuruş et hile

Tatlı söz konuşma bir kimse ile

Hilekarlık hoş sanattır, usanma

Şair bu dizelerde aslında yapılmaması gereken davranışları eleştirmektedir.

Yukarıdaki dizelerde şair toplumsal aksaklıkla­rı eleştirirken aşağıdaki söz sanatlarının han­gisinden yararlanmıştır?

A) Tezat                  

B) Tariz                  

C) Nida

D) Tekrir            

E) Cinas

6.    

Böyle midir sizin ilin töresi

Hele bir yol safa geldin desene

Bu dizelerde aşağıdaki söz sanatlarının han­gisine başvurulmuştur?

A)  Leff ü neşir                    

B)  İstifham

C) Tezat                             

D)  Cinas

E)  İrsal-i mesel

7.     “İlâhî! Dil verdin, zikrinden ayırma; gönül verdin, fikrinden çevirme. İmân verdin, dâim eyle; ihsan verdin kâim eyle… Bir alîmsin ki ilmine gayet yok. Bir kadîrsin ki kudretine nihayet yok.”

Bu parçadaki “ayırma – çevirme, dâim – kâim, ga­yet- nihayet” sözcükleri kendi arasında kafiyelidir.

Bu açıklamaya göre parçada aşağıdaki söz sanatlarından hangisine başvurulmuştur?

A) Cinas                

B) Tekrir               

C) Seci

D) Aliterasyon             

E) Leff ü neşir

8.     Aşağıdaki hangisinde “tezat” vardır?

A)   Hayat boşmuş aşklar yalan Mevsim döner olur hazan

B)   Alçağında al kırmızı taşın var Yükseğinde turnaların sesi var

C)   İncitse ruhumu sitem her yandan Kavrulsam çileden dertten acıdan

D)   O yâre türküler yakar çok ağır Böylece yüreği birazcık soğur

E)   Serin rüzgârlara pencereni aç Karşında fecirle değişen ağaç

9.     

Bilirim ne yapsam hata

Yanlış, attığım her adım

Ellerim elma dalında

Âdem’le Havva ecdadım

Bu dizelerde aşağıdaki söz sanatlarından hangisinin örneği vardır?

A) Teşhis                               

B) Telmih

C) Tezat                                

D) Tenasüp

E) Tevriye

10.  

Ballar balını buldum

Kovanım yağma olsun

Şair, bu dizelerde kolay, basit gibi görünen; ama söylenmesi aslında son derece güç olan bir an­latım ortaya koymuştur.

Buna göre, dizelerdeki söyleyiş özelliği aşağıdakilerden hangisidir?

A) Tecahül-i arif                    

B)  İrsal-i mesel

C) Leffü neşr                        

D)  Mecaz-ı mürsel

E)  Sehl-i mümteni

11.   Sefil bülbül boyun eğmiş bakıyor

Sarı çiçek amber olmuş kokuyor

Senin rûyin, kaddin beni yakıyor

Al giyinip feslendin mi yaylalar

Bu dizelerde aşağıdaki söz sanatlarından hangisi yoktur?

A)  Kinaye                              

B)  İstiare

C) Teşhis                               

D) Tezat

E) Tecahül-i arif

12. “Türkiye” sözcüğünün “Türkiye, sizinle gurur duyuyor.” cümlesindeki kullanışına benzer bir kullanım, aşağıdakilerin hangisinde vardır?

A)   Bursa, yeşilliğiyle tanınan bir kenttir.

B)   Ülkemizde en fazla turist Antalya’ya gelmek­tedir.

C)   Konya, tahıl üretiminin yüksek olduğu bölge­lerden biridir.

D)   Ankara, dış politikada daha aktif olacağının sinyallerini verdi.

E)   Samsun’daki Atatürk Heykeli sanatsal açıdan da çok değerlidir.

13.

Sen sebepsiz sevdalarla sevilen sevgilisin

Sen şafaksız sabahlara sorulan sevgilisin

Sen sonsuz hasretle özlenen sevgilisin

Sen sonuçsuz sonumun sevgisisin Sen neden sevgisizsin

Bu şiirde şair, anlatımda bir uyum yaratmak ama­cıyla aynı sesleri sık sık tekrarlamıştır.

Bu açıklamaya göre yukarıdaki dizelerde aşağıdakilerden hangisinin örneği vardır?

A) Aliterasyon                        

B) Leffü neşir

C) Seci                                  

D)  Cinas

E) Tecahül-i arif

14.

Bakmaz mısın Karac’oğlan hâline

Garip bülbül konmuş gülün dalına

Kadrin bilmeyenler alır eline

Onun için eğri biter menevşe

Bu dörtlüğün son iki dizesinde aşağıdaki açık­lamalardan hangisine uygun bir söz sanatı vardır?

A)   Bir durumu gerçekte olduğundan daha üstün gösterme

B)   Biz sözü benzetme amacıyla başka bir söz yerine kullanma

C)   Birden çok anlamı bulunan sözcüğü uzak an­lamıyla kullanma

D)   Bir olgunun gerçek nedenini bir yana bıraka­rak olguyu başka bir nedene bağlama

E)   Bir anlam inceliği yaratmak için bildiği şeyi bilmez görünme

15. Yaramaz

Fitil büyük, yaram az

Seni uslu bıraktım

Niçin oldun yaramaz

Bu dizelerdeki altı çizili sözlerde olduğu gibi, söylenişleri bir, anlamları ayrı iki sözü bir ara­da bulundurma sanatı aşağıdakilerden hangi­sidir?

A)   Hüsn-i ta’lil                       

B)  Teşhis

C) İntak                                 

D) Cinas

E) Mecaz-ı Mürsel

CEVAPLAR

1.

Ne var ki;

Bir kara eylüldü

O kara üzüm gözlerine son bakışım

Yanışım ve de yıkılışım

Üstümden bütün trenler geçti o gün

Bütün otobüsler

Ve bütün gemilerim battı sen gideli

Bu dizelerdeki “üzüm gözler” sözünde aşağı­daki söz sanatlarından hangisi vardır?

A)  Hüs-ita’lil                         

B) Teşhis

C) Leff ü neşir                      

D)  İntak

E) Teşbih-i beliğ

2.     

“Ey ateş, soğu ve selâmet ol”

Ateş soğur

İbrahim, halkının gözleri önünde

Ateşe

Atlas döşeklere iner gibi iner

Şair bu şiirin ilk dizesinde kutsal kitaplardaki Hz. İbrahim’in ateşe atılma olayına telmihte bulunur­ken Kur’an-ı Kerim’deki bir ayeti aynen aktarmak­tadır.

Bu durum, aşağıdakilerden hangisine örnek­tir?

A)  Kinaye                               

B)  Hüsn-i ta’lil

C) Tecahül-i arif                    

D)  İktibas

E) Tevriye

3.      Öykülerini okuduğu yazar için, “Ömer Seyfet­tin’i okumaktan zevk aldım.” diyen öğrenci, aşa­ğıdaki söz sanatlarından hangisine başvur­muştur?

A)  Benzetme                        

B) Tenasüp

C)  Kinaye                              

D) Mecaz-ı mürsel

E)  Hüsn-i ta’lil

4.     

Bugünki işini yarına koma

Yar yıkıldığı gün tozar, demişler

Bu dizelerde aşağıdaki söz sanatlarının han­gisine başvurulmuştur?

A)   Leff ü neşir                      

B)   Hüsn-i ta’lil

C) Tecahül-i arif                    

D) Kişileştirme

E) İrsal-i mesel

5.      

Bu akşam ışık olduk, renk olduk, ses olduk

Yeniden kışla olduk, asker olduk, tüfek olduk

Şair bu dizelerde anlam yönünden birbiriyle ilgili sözcükleri bir arada kullanmaktadır.

Bu  dizelerde  aşağıdaki  söz sanatlarından hangisi vardır?

A)  Tenasüp                           

B)   Tekrir

C)  Tariz                                  

D)  Telmih

E) Tevriye

6.     

Söz ola kese savaşı

Söz ola kestire başı

Söz ola ağulu aşı

Bal ile yağ ede bir söz

Bu  dizelerde  aşağıdaki  söz sanatlarından hangisine başvurulmuştur?

A)  Cinas                                

B)  Telmih

C) Tevriye                              

D) Tekrir

E) Tezat

7.     

Seni bir defa gören, Mecnun diye gezermiş

Yüreğinde ateşin, dünyasından bezermiş

Ferhat olur dağları, senin için yararmış

Gece gündüz her yerde, yalnız seni ararmış

Bu  dizelerde  aşağıdaki  söz sanatlarından hangisi vardır?

A)  İrsal-i mesel                     

B)  Nida

C) Telmih                               

D) Teşhis

E) Cinas

8.     

Salındı bahçeye girdi

Çiçekler selâma durdu

Mor menekşe boyun eğdi

Gül kızardı utancından

Bu dizelerde kişileştirilen varlıkların tamamı hangi seçenekte verilmiştir?

A)   bahçe – çiçekler – boyun

B)   çiçekler – menekşe – gül

C)   menekşe – bahçe

D)   bahçe – gül

E)   menekşe – gül

9.    

Yavru güzel olmak için

Yâre bir ben gerek bir ben

Âşık aklın almak için

Yâre bir ben gerek bir ben

Bu şiirin ikinci ve dördüncü dizelerinde geçen “ben” sözcüklerinde aşağıdaki söz sanatların­dan hangisi yapılmıştır?

A) Tevriye                             

B)  Kinaye

C) Tezat                                

D) Cinas

E)  Tariz

10.  

Elâ gözlü nazlı dilber

Seni kandan sakınırım

Kandan değil hey efendim

Seni candan kıskanırım

Şair, bu dizelerde, bir duygusunu daha güçlü an­latabilmek için, ilk söylediği sözden caymış gibi görünmektedir.

Yukarıdaki açıklamaya göre bu dizelerde aşa­ğıdaki söz sanatlarından hangisi vardır?

A)   Teşhis                               

B)   Rücu

C) Cinas                                

D)  İntak

E) Tevriye

11.  Aşağıdaki dizelerin hangisinde dört öğesi de bulunan bir “teşbih” vardır?

A)   Gözlerime ağaçlı bir yol gibi ayrılık

B)   Uzun saçların, bir yaz yağmurunun teması

C)   Sesim, odaya giren bir serçe kadar ürkek

D)  Ve gün avuçlarından kayan gümüş bir balık

E)   Sesin, dudaklarımda fağfur bir Japon tası

12.  Çubuktan

Bir atım vardı

Yayla rüzgârı…

Tahtadan

Bir kılıcım vardı

Taşı ikiye bölerdi

Bu dizelerde aşağıdaki söz sanatlarından hangisine başvurulmuştur?

A) Abartma                           

B)  Hüsn-i ta’lil

C) Tevriye                             

D)  Benzetme

E) Mecaz-ı Mürsel

13. 

Ham meyveyi kopardılar dalından

Beni ayırdılar nazlı yârimden

Eğer yârim tutmaz ise salımdan

Onun için açık gider gözlerim

Bu şiirin son dizesindeki altı çizili sözde aşa­ğıdaki söz sanatlarından hangisi vardır?

A) İntak                                 

B) Tevriye

C) Kinaye                               

D)  Cinas

E) Teşhis

14.  Aşağıdan akça koyun geliyor

Bezirganlar koç yiğide gülüyor

Kitabın dediği günler oluyor

Yoksa gün döndü de ahir zaman mı

Bu dizelerdeki altı çizili sözde aşağıdakiler-den hangisi vardır?

A)  Leff ü neşir                       

B)  İrsal-i mesel

C) Teşbih-i beliğ                   

D) Tecahül-i arif

E) Hüsn-i ta’lil

15.  İlahi her neyi gülzâr ettinse anı ittim. İlahi elime her ne sundunsa anı tattım, ilahi gönlüm oduna ne yaktınsa o tüter. İlahi vücudum bahçesine ne diktinse o biter.

Bu parçadaki altı çizili sözcükler aşağıdakilerin hangisine örnektir?

A) Seci                                  

B) Leff ü neşir

C) Aliterasyon                       

D) Cinas

E) Tecahül-i arif

16.  Nasıl ağlar hazan erince yapraklar intizar ile bî-mecâl sararıp düşerken

Hayâli kaplar ufku geçen yazın

Artık sâde hâtırası kalacaktır

Leylâklarda müteessir solan

Bu şiirin dize başlarındaki ilk hafler yan yana ge­tirilince “Nihal” sözcüğü ortaya çıkmaktadır.

Bu özellik aşağıdakilerden hangisine örnek­tir?

A)   Leffü neşir                        

B)  Hüsn-i ta’lil

C) Tecahül-i arif                    

D)  Kişileştirme

E) Akrostiş

CEVAPLAR

Sözün gerçek anlamı dışında daha zengin anlamlarla kullanılması demek olan mecaz,  söz sanatlarının kaynağıdır.

Başlıca söz sanatları:

I- Benzetme (Teşbih):

Anlam ya da biçimce ilişkili iki kavramdan,  niteliği zayıf olanın güçlü olana benzetilmesidir. Tam bir benzetmede dört unsur vardır: Benzeyen,  kendisine benzetilen,  benzetme edatı,  benzetme yönü.

Ör/

Taş               gibi             sert            ekmek.

kendisine     benzetme      benzetme      benzeyen

benzetilen       edatı              yönü

Cennet        kadar      güzel      vatanımız    var.

Kendisine   benzetme  benzetme   benzeyen      benzeyen       edatı          yönü

Ağabeyi        kadar      akıllıydı        Ahmet.

kendisine      benzetme    benzetme      benzeyen

benzetilen       edatı              yönü

Benzetmenin temel öğeleriyle (benzetilen ve benzeyen) yapılan benzetmeye “Teşbih-i Beliğ (Güzel Benzetme)” denir.

Ör/

Aslan             askerlerimiz        geçiyor.

kendisine            benzeyen

benzetilen

Kömür        gözleriyle       uzaktan       bakıyordu.

kendisine      benzeyen

benzetilen

Fark etmez anne toprak ölüm maceramızı.

Gördüm denizdekileri bin başlı ejderi.

Nazlı vücudu bir kucak ot bir yığın kemik.

II- İstiare (İğretileme):

Bir sözcüğün benzetme amacıyla başka bir söz yerine kullanılmasıdır. Diğer bir deyişle benzetmenin temel öğelerinden yalnızca biriyle yapılan söz sanatıdır. İkiye ayrılır:

a- Açık istiare:

Benzetme unsurlarından sadece “Kendisine benzetilenle” yapılır.

Ör/

İki kapılı bir handa

Gidiyorum gündüz gece

Sen o yılanın sözlerine bakma.

Bir cennette yaşıyoruz farkında değiliz.

Sabahtan uğradım ben o fidana.

Yedi tepeli şehrimde bıraktım gonca gülümü.

(Benzeyen “sevgili” yok. Kendisine benzetilen “gonca gül” var.)

Şu beşikte yatan meleğe bakınız.

(Benzeyen “bebek” yok. Kendisine benzetilen “melek” var.)

b- Kapalı istiare:

Benzetme unsurlarından “Benzeyenle” yapılan istiaredir.

Ör/

Yanan alnım duvarda,  sönen gözlerim camda

Rüzgâr,  yüzümü kesiyor.

Ay,  ağaç dalları arasından yere damlıyordu.

Can,  kafeste durmaz,  uçar.

A kara kız kara kız

Saçlarını tara kız

Gönlüm uçtu yuvadan

Perçeminde ara kız

(Benzeyen “gönül” var. K.Benzetilen “kuş” yok.)

Tekerlek yollara bir şeyler anlatıyor.

(Benzeyen “tekerlek” var. K.Benzetilen “insan” yok.)

Ufukta günün boynu büküldü.

(Benzeyen “güneş” var. K.Benzetilen “insan” yok.)

 Not: Kişileştirme sanatının olduğu her yerde “Kapalı istiare” vardır.

III- Mecaz-ı Mürsel:

Benzetme amacı güdülmeksizin bir sözcüğün başka bir söz yerine kullanılmasıdır.

Ör/

Kan tükürsün adını candan anan dudaklar

Sana benim gözümle bakan gözler kör olsun.

Halit Ziya’yı okudun mu?

Güçlü kalemlerimizden birisi de Akif’tir.

Bir hilal uğruna ya Rab ne güneşler batıyor!

Sivas mandayı kabul etmedi.(Kongre üyeleri)

IV- Tevriye:

Bir sözün iki anlama gelecek şekilde fakat daha çok uzak anlamının kastedilerek kullanılmasıdır. Bu anlamların ikisi de gerçektir. Bu yönüyle kinayeden ayrılır; çünkü kinayede mecaz anlam çağrıştırılır.

Ör/

Bu kadar letafet çünkü sende var

Beyaz gerdanında bir de ben gerek

Ben:  1.Tendeki ben,  benek.  2.Birinci tekil kişi.

Ör/

Ulusun,  korkma nasıl böyle bir imanı boğar

Medeniyet dediğin tek dişi kalmış canavar

Ulusun: 1.Yücesin,  asilsin.  2. Köpek gibi ses çıkarsın.

Tahir Efendi bana kelp demiş

İltifatı bu sözde zahirdir

Maliki mezhebim benim zira

İtikadımca kelp tahirdir.

Tahir:  1. İsim  2. Temiz

Gül yağını eller sürünür çatlasa bülbül.

Eller:  1. Organ adı  2. Yabancılar.

Kanmadık gayş eden bu maviliğe.(Y.Kemal)

Kanmadık:  1. Aldanmadık  2. Doymadık.

V- Kişileştirme (Teşhis ve İntak):

İnsan dışındaki varlıkların insan kişiliğinde gösterilmesi (Teşhis) ve konuşturulması (İntak) sanatıdır.

Ör/

Çatma,  kurban olayım çehreni ey nazlı hilal.

Salkım söğütler yıkıyordu suda saçlarını.

Tilki,  kargaya: “Sesinizin çok güzel olduğunu söylüyorlar.” dedi.

Sustukça,  sema kalbime hicranı fısıldar.

Bulutlar gözyaşı döktüler.

Menekşeler külahını kaldırır.

Not: Her intak aynı zamanda bir teşhistir.

VI- Abartma (mübalağa):

Bir durumu olduğundan çok büyük ya da çok küçük gösterme sanatıdır.

Ör/

Şüheda fışkıracak toprağı sıksan şüheda.

Bir of çeksem karşıki dağlar yıkılır.

Gözüm yaşı değirmenler yürütür.

Sekizimiz odun çeker

Dokuzumuz ateş yakar

Kaz kaldırmış başın bakar

Kırk gün oldu kaynatırım kaynamaz.

Kaygusuz Abdal

Alem,  sele gitti gözüm yaşımdan. (K.oğlan)

Kibrit kutusu gibi bir evimiz var.

VII- Kinaye:

Bir sözü hem gerçek hem de mecaz anlamıyla birlikte kullanmaktır.

Ör/

Şu karşıma göğüs geren

Taş bağırlı dağlar mısın?

Bulamadım dünyada gönüle mekân

Nerede bir gül bitse etrafı diken

Odamın her zaman kapısı açıktır

Bu memlekette de sabah olacak Haluk

VIII- Tezat (Zıtlık,  Çelişim):

Anlamca birbirine karşıt olan durumların,  fikirlerin bir arada kullanılmasıdır.

Ör/

Ağlarım hatıra geldikçe gülüştüklerimiz.

Karlar altında bir ilkbaharım
ben.

Ne efsunkâr imişsin ey didar-ı hürriyet

Esir-i aşkın olduk,  gerçi kurtulduk esaretten.

Neden böyle düşman görünürsünüz

Yıllar yılı dost bildiğim aynalar

Cahit S. Tarancı

Bir ustaya olsam çırak

Bir olurdu yakın ırak

Ağlarsam ağladın,  gülersem güldün. (A.Veysel)

IX- Hüsn-i Talil:

Bir şeyin meydana gelişini,  kendi sebebi dışında daha güzel bir sebebe bağlama sanatıdır.

Ör/

Hurşide baksa halkın gözleri dolagelir

Zira görünce hatıra ol mehlika gelir.

Sen gelip geçesin diye ey yar,

Ağaçlar yapraklarını yoluna sermiş.

Köyün girişinde karşılamak için beni,

Dizilmiş sıra sıra köyün tüm selvileri.

Güzel şeyler düşünelim diye

Yemyeşil oluvermiş ağaçlar

Ateşte kızaran bir gül arar da

Gezer bağdan bağa Çoban Çeşmesi

Renk aldı özge ateşimizden şerab ü gül

Peymane söylesün bunu gülzâr söylesün

X- Tecahül-i Arif:

Bilinen bir şeyi,  anlam inceliği oluşturmak için bilmiyor görünme sanatıdır.

Ör/

Şakaklarıma kar mı yağdı ne var?

Benim mi Allah’ım bu çizgili yüz?

O çay ağır akar,  yorgun mu bilmem

Mehtabı hasta mı solgun mu bilmem.

Su insanı boğar ateş yakarmış

Geç fark ettim taşın sert olduğunu

Yılın ilk karı yağdı

İyice kılsaldı günler

Ölülerimiz üşür mü ki?

XI- Tekrir:

Bir sözcüğün tekrarıyla anlamın ve anlatımın güçlendirilmesidir.

Ör/

Beni bende demen,  bende değilim.

Bir ben vardır benden içeri.

Kimse yetişmemiş kimseye

Kimse kimseyi anlayamaz

Kimse kimseyi eğitmemiş.

Dedim inci nedir dedi dişimdir

Dedim kalem nedir dedi kaşımdır

Dedim on beş nedir dedi yaşımdır

Dedim daha var mı dedi ki yok yok

Hepsi gider,  bu kubbede kalacak

Âşık sesi,  şâir sesi,  er sesi

Bizi bundan sonra sarıp alacak

Tanrı sesi,  sanat sesi,  yâr sesi

XII- Cinas:

Yazılışları aynı anlamları farklı sözcüklerin bir arada kullanılmasıdır.

Ör/

Kuleden

Ses geliyor kuleden

O kaş,  o göz değil mi?

Beni sana kul eden

Dünyasına dünyasına

Aldırma sen dünyasına

Dünya benim diyenin

Dün gittik dün yasına

Kalem böyle çalınmıştır yazıma

Yazım kışıma uymaz,  kışım yazıma

Kısmetindir gezdiren yer yerseni

Arşa çıksan akıbet yer yer seni

XIII- Tenasüp (Uygunluk):

Anlam bakımından birbirine uygun ve birbiriyle ilişkili olan kelimeleri bir arada kullanma sanatıdır.

Ör/

Bülbüllerin ister seni ey gonce-dehen gel

Gül gittiğini anmayalım gülşene sen gel

Kılıçla,  mızrakla,  topla,  tüfekle

Başımız bir kere eğilmemiştir.

Yine bahar geldi,  bülbül sesinden

Sada verip seslendi mi yaylalar

Çevre yanın lale sümbül bürümüş

Gelin olup süslendi mi yaylalar

Deli eder insanı bu dünya

Bu gece,  bu yıldızlar,  bu koku

Bu tepeden tırnağa çiçek açmış ağaçlar

XIV- Terdid:

Sözü beklenmedik bir sonla bitirmektir.

Ör/

Başın mı ağrıyor

Bir çeyreğe iki aspirin

Dişin mi ağrıyor

Çek kurtul

Verem misin

Onun da çaresi var

Ölür gidersin.

XV- Telmih (Hatırlatma):

Bir kelimeyle geçmişteki bir olayı,  şahıs veya meşhur bir eseri hatırlatma sanatıdır.

Ör/

Daha dün neşe verirken yâdı

Gömelim ağlayarak kalbimize

Şimdi hicran dolu sadabad’ı

Onu son matem unutturdu bize.

Mecnun oluruz lezzet-i iksir ile nâgâh

Nâgâh açılır sırrına aşkın nice bin râh

Sultan Süleyman’a kalmayan dünya

Bu dağlar yerinden ayrılır bir gün

(Hz. Süleyman hatırlatılır)

Gökyüzünde İsa ile

Tur Dağında Musa ile

Elindeki asa ile

Çağırayım Mevla’m seni

Hz.     İsa’nın göğe yükselişi.Hz.     Musa’nın Tur’da Allah’la konuşması ve asa ile gösterdiği mucizeler.

XVI- Tariz (Dokundurma):

Bir kişiyi,  olayı ya da durumu alaylı yoldan,  iğneleyici dille eleştirme sanatıdır. Bir sözün taşıdığı anlamın tam tersini kastetmektir. Çirkin birinin güzelliğinden,  cimri birinin cömert-liğinden söz etmek gibi.

Ör/

Yiyin efendiler yiyin bu han-ı yağma sizin

Doyuncaya,  tıksırıncaya,  patlayıncaya kadar yiyin.

Bu ne kudret ki elifbayı okur ezberden. (Bravo bu kadar basit bir şeyi okuyabiliyorsun)

Kitapları sandıkta sakladığına bakılırsa okumayı seven bir insansın. (okumayı sevmeyen

O kadar akıllıdır ki sorma gitsin.

Yazısı o kadar güzel ki,  üç kişi zorlukla okuduk.

Her nere gidersen eyle talanı

Öyle yap ki ağlatasın güleni

Bir saatte söyle yüz bin yalanı

El bir doğru söz söylese inanma

XVII- Leff-ü Neşr (Söz Simetrisi):

Birinci dizede söylenen sözlerle ilgili olarak ikinci dizede bazı sözlerin bir sıra gözetilerek anlatılmasıdır.

Ör/

Gönlüde ateştin gözümde yaştın

Ne diye tutuştun ne diye taştın.

Zil,  şal ve gül. Bu bahçede raksın bütün hızı.

Şevk akşamında Endülüs üç defa kırmızı

Bağ-ı dehrin hem hazanın hem baharın görmüşüz.

Biz neşatın da gamın da rüzgarın görmüşüz

XVIII- Sehl-i Mümteni (Kolay Söyleyiş):

Herkesin söyleyebileceği kadar basit görünen derin anlamlı,  taklidi zor söz söylemektir.

Ör/

Nush ile yola gelmeyeni etmeli tekdir

Tekdir ile uslanmayanın hakkı kötektir.

Ete kemiğe büründüm,  Yunus diye göründüm.

XIX- Aliterasyon (Ses Uyumu):

Şiirde aynı sesin fazla kullanılmasıyla oluşan,  sese dayalı bir sanattır.

Ör/

Eylülde melül oldu gönül soldu da lale

Bir kâküle meyletti gönül geldi bu hale   

(“l” sesi çokça tekrarlanır)

Bir büyük boşlukta bozuldu büyü.

(“b” sesi çokça tekrarlanır)

Dest bûsu arzusuyla ölürsem dostlar

Kuze eylen toprağım sunun anınla yare su

Fuzuli

Karşı yatan karlı kara dağlar,  kararıptır otu bitmez

XX- Seci (Düzyazı Kafiyesi):

Düzyazıda yapılan kafiyedir.

Ör/

Keman görünce kaşların sanır,

İnci görünce dişlerin sanır.

XXI- Rücu (dönüş Yapma):

Söylediğinden geri döner gibi yaparak düşünceyi daha güçlü ifade etme sanatıdır.

Ör/

Erbab-ı teaşür çoğalıp şair azaldı

Yok,  öyle değil,  şairin ancak adı kaldı

Al yanaktan buse alsam

Yanak olmaz,  dudak olsun

XXII- İstifham (Soru Sorma):

Yanıt alma amacı gütmeden, duyguyu ve anlamı güçlendirmek için, anlatılmak istenen-lerin soru biçiminde anlatılmasıdır.

Beni candan usandırdı cefadan yâr usanmaz mı
Felekler yandı ahımdan muradım şemi yanmaz mı

Fuzuli

Kim söylemiş beni

Süheyla’ya vurulmuşum diye?

Kim görmüş ama kim,

Eleni’yi öptüğümü,

Yüksek kaldırım’da güpegündüz?

Orhan Veli

• Yazılış ve söylenişleri aynı, anlamları farklı iki sözcüğü bir arada kullanmaya “cinas” denir.
• Cinaslı sözcükler uyak olarak kullanıldığında ci­naslı uyak denen uyak türü oluşmuş olur.

CİNAS ÖRNEKLERİ

“Telli pullu, anlı şanlı bir gelin
Aynalar gelin”
Yukarıdaki parçada “gelin” sözcükleri ilkinde ad, ikinci­sinde eylem türünde olup farklı anlamlardadır; dolayı­sıyla cinaslıdır.
Yukarıdaki örnekte olduğu gibi cinas iki ayrı söz­cükle yapılıyorsa buna “tam cinas” denir. Cinaslı sözlerden biri iki ayrı sözcükten oluştuğunda ise bu tür cinaslar “ayrık cinas” diye adlandırılır:
 
“Balcının var bal tası; oduncunun var baltası.”
Bu atasözünde cinası oluşturan altı çizili sözcüklerden ilki iki ayrı sözcük, ikincisi tek sözcük olduğu için ayrık cinas vardır.
 
Bunu yapan iki buçuk kişi                    
Çoğu erkek azı dişi
Azı dişi, köpek dişi
Ey ağrılarla çıkan yirmi yaş dişi
 
Rengin uçmuş, nen var sunam, ah sunam?
Söyle bana, emret, sana can sunam!
 
Kanadın yayılmış çırpınmak için
Bu kış yolculuk var diyorsa için

Ben âşıkım el göğüste, yüz yerde
Gel efendim del sinemi yüz yerde
 
Gayet çoktur, değil benim yaram az
Bana yardan gayrı cerrah yaramaz
 
Bir evde dü-zen olsa düzen olmaz o evde.
(dü: iki, zen: kadın)
 
Eğerçi bellisin benim katımda
Bir sır olsa gerek bu ilk atımda
 
“Karşımda duran yüce dağlar
Ayrılık yüreğimi dağlar“
 
“Bülbül güle gül dedi
Gül gülmedi gitti
Bülbül güle, gül bülbüle
Yâr olmadı gitti”

“Benim için her bir sözün kıymetlidir inciden
Gözyaşların akıtma gel, odur gönlüm inciden“

“Gayef çoktur değil, benim yaram az
Bana yardan gayri cerrah yaramaz“

“Ey kimsesizler, el verin kimsesizlere
Onlardır ancak el verecek kimse sizlere“
 

“Güle naz
Bülbül eyler güle naz
Girdim bir dost bağına
Ağlayan çok gülen az“

“Nedir can kim anı sen nazenin cânâne vermezler
Sana âşık olanlar yoluna cânâ ne vermezler”

1.            Yanlıştan beri, doğrudan ileri yaşıyor. Sevgiyi bilgiyi gönlünde taşıyor. Hatayı, yaftayı bir bir aşıyor.

Yukarıdaki cümlede olduğu gibi düzyazıda kullanılan uyaklara ne ad verilir?

A) Aliterasyon                  B) Seci

C) Cinas                               D) Tunç uyak

E) İmale

2.    

Aşağıdaki dizelerin hangisinde bir söz sana­tı yoktur?

A)     Açıldıkça ört beni

Var olduğun bileyim

B)      Gözlerimin yaşları

Mermere aksa deler

C)      Gizli sevda çekmesi

Ateşten gömlek imiş

D)     Sevdiğim semanın güneşi, mahı

Seni seven âşık çekmez mi ahı

E)      Tanrı emaneti yâre bir selam

Götür bir tenhada ver seher yeli

3.            Minnet Hûda’ya devlet-i dünya fena bulur

Baki kalır sahife-i âlemde adımız

Yukarıdaki  dizelerde geçen  “Baki”  sözcüğü hem şairin adı hem de “kalıcı, ebedi” anlamın­dadır.”Baki” sözcüğünün kullanımından doğan bu sanata ne ad verilir?

A)     Cinas

B)      Tevriye

C)      Kinaye

D)     Seci

E)      İstiare

4.     “Eylülde melûl oldu gönül, soldu da lale.” dize­sinde aynı seslerin art arda sıralanmasının ortaya çıkardığı ahenkten oluşan sanata ne ad verilir?

A) Seci                                 B) Cinas

C) Telmih                            D) Aliterasyon

E) Tekrir

5 .           Ben yürürüm Mustafa Kemal de yürür

Ben yemek yerim

Mustafa Kemal de yemek yer

Ben şiir yazarım

Mustafa Kemal devlet kurar

Yukarıdaki dizelerin tamamı düşünüldüğünde son iki dizede hangi sanata yer verilmiştir?

A)     Teşhis

B)      Hüsn-i talil

C)      Kinaye

D)     Terdit

E)      Tariz

6.            Gündüz gelme gece gel

Bekle sular kararsın

Bu dizelerdeki söz sanatı aşağıdakilerden hangisidir?

A)     Cinas

B)      Seci

C)      Teşbih

D)     Tezat

E)      Kinaye

7.            Aşağıdaki atasözlerinin hangisinde “kinaye” yoktur?

A)     Sakla samanı gelir zamanı.

B)     Her koyun kendi bacağından asılır.

C)    Dost ile ye iç alışveriş etme.

D)    Ayağını yorganına göre uzat

E)     Damlaya damlaya göl olur.

8.            Gözlerimden yaş akar

Bulanmış seller gibi

Bu dizelerdeki söz sanatı aşağıdakilerden hangisidir?

A)     Mübalağa

B)      Cinas

C)      Teşhis

D)     Kinaye

E)      Telmih

9.   Aşağıdakilerin hangisinde herhangi bir söz sanatı yoktur?

A)     Bir süre bekledik onu durakta

B)      Bir renge bürünmüş yanıyor Marmara içten

C)      Oklar gibi fışkırmada her yandan ışıklar

D)     Bir pembe bulut bağrı delinmiş kanamakta

E)      Yorgun uyuyan tekneler altında uzakta

10.     Aşağıdakilerin hangisinde duyular arası ak­tarma söz konusudur?

A)     Süzülüp akasya dallarından gün

Erir damla damla ayaklarında

B)      Sesin perde perde genişledikçe

Solan gözlerinden yağarken gece

C)      Sürür eteğini silik ve ince

Bir gölge bahçenin uzaklarında

D)     Sen böyle kederden taştığın akşam

Derim dudağında şarkı ben olsam

E)      Yalnız senin tatlı esen havanda

Kendi milli gururumu sezerim

11.          Şakaklarıma kar mı yağdı ne var?

Benim mi Allah’ım bu çizgili yüz?

Yukarıdaki dizelerde aşağıdaki söz sanatla­rından hangileri vardır?

A)     İstiare – hüsn-i talil

B)      Kinaye – istiare

C)      Teşhis – hüsn-i talil

D)     İstiare – tecahül-i arif

E)      Tenasüp – istifham

12.      Aşağıdaki dizelerden hangisi karşısında ve­rilen söz sanatına örnek olamaz?

A)     Ateşten kızaran bir gül arar da

Gezer bağdan bağa çoban çeşmesi (Hüsn-i tatil)

B)      Ay zeytin ağaçlarından yere damlıyordu. (İstiare)

C)      Ağlarım hatıra geldikçe gülüştüklerimiz (Te­zat)

D)     Onun ölümüne gökyüzü ağladı. (Teşhis)

E)      Aşk derdiyle hoşum el çek ilacımdan tabib (Telmih)

13.          Cebeci köprüsünün üstü

Karınca yuvasına benziyor

Hamallar, körler, topallar

Oturmuş nasibini bekliyor

Bu dizelerde aşağıdaki sanatlardan hangisi vardır?

A) Teşhis                             B) Teşbih

C) İntak                                               D) İstiare

E) Nida .

14.          Bir gül mahzun durup bahçede

Yanakları yorgun

Bu dizelerdeki sanat, aşağıdaki açıklamalar­dan hangisine uygundur?

A)     İnsan dışındaki varlığa insan özelliği verme

B)      İnsan dışındaki varlığı konuşturma

C)      Söylediği sözün aksini kastetme

D)     Varlığın davranışlarını bilinenden farklı bir nedene yorma

E)      Geçmişteki bir olayı hatırlatma

www.dersimizedebiyat.org

Edebiyat / Dil ve Anlatım Kaynak Sitesi

 CEVAPLAR