Anlamı pekiştirmek, anlatımı etkili kılmak amacıyla iki sözcüğün biçimce ve anlamca oluşturduğu söz öbeklerine ikileme denir.

İkilemelerin kuruluşu

1)   İkizleme (aynı sözcüğün tekrarlanması)

a)    Anlamlı sözcüğün tekrarlanması

·         Bizleri teker teker tahtaya kaldırdı.

·         Uzun uzun düşündü, kararını verdi.

·         Kısa kısa örneklerle konuyu anlattı.

b)    Yansıma (ses taklidi) sözcüklerin tekrarlanmasıyla yapılan ikilemeler.

·         Sular, gürül gürül akarak denize ulaşıyor.

·         Olgun armutlar patır patır yere düşüyor.

·         Çıtır çıtır simitler, diye bağırıyor.

2)    Eş  ve yakın  anlamlı  sözcüklerle  kurulan ikilemeler.

·         Bıkmak usanmak bilmedi, yıllarca çalıştı.

·         sıkıntılı günlerinde eş dost onu hiç yalnız bırak­madı.

·         Ahmet’ten bugünlerde ses seda çıkmıyor.

·         Kılık kıyafeti düzgün bir insandı.

·         Nasıl böyle dertsiz tasasız olabiliyorsunuz.

·         Onları görünce sevincinden deli divane oldu.

·         Derme çatma bir evde oturuyorlardı.

3)    Karşıt anlamlı sözcüklerle kurulan ikilemeler.

·         Sizlerle iyi kötü günlerimiz oldu.

·         Büyük küçük herkes okumalı.

·         Bu sınavı er geç kazanacağım.

·         Dost düşman bilmeli ki, bu vatan bölünmez.

4)   Bir sözcüğü anlamlı, bir sözcüğü anlamsız ikilemeler.

·         Bu eski püskü şeylerle yıllarca idare etti.

·         Yırtık pırtık bir sofra bezini yere serdiler.

·         Çarpık çurpuk bacaklarıyla koşuyor.

·         Eğri büğrü çizgilerle bizlere bir şey anlatıyor.

·         Para mara istemem yeter ki yanımdan git.

5)    Her iki sözcüğü de anlamsız ikilemeler.

·         Böyle abur cubur yemekten zevk alıyor.

·         Abuk sabuk konuşmalarına tanıklık ettik.

·         Pazardan ıvır zıvır şeyler aldık.

·         Şapur şupur, nasıl şey böyle!

6)   İkilemeler ad durum eki ile de oluşabilir.

·         Kana kan, dişe diş isterim.

·         Ayda yılda bir eğlenme fırsatı buluyoruz.

7)   İyelik eki alarak oluşan ikilemeler.

·         Kolu kanadı kırık Onun soyu sopu bellidir.

8)   Kimi ikilemelerin arasına başka sözcükler değişebilir.

·         Tuzlu mu tuzlu bir yemek yedik.

·         Düğünde coştu ha coştu.

·         Kadıncağız acısından bağırdı da bağırdı.

Anlatımı güçlendirip pekiştirmek amacıyla aralarında farklı anlam ilişkileri olan sözcüklerin art arda kullanılmasıyla oluşturulan söz öbeklerine “ikileme” denir. İkilemeler anlatımı daha ilgi çekici hâle getirir ve anlatıma akıcılık kazandırır. İkilemelere “yinelemeler” ya da “tekrar grupları” da denmektedir. İkilemeler değişik yollarla oluşturulur.

• Aynı sözcüğün tekrarıyla:

“Dostlarla da yollar ayrıldı bir bir”
“Bingöl Dağı çiğdem çiğdem yeşerir.”
“Bahar çiçek çiçek gelince güzel.”

• Aynı sözcüklere ek getirilerek ikileme kurulabilir.

“Otobüs biletlerini elden ele uzatalım.”
“Bu konuyu seninle baş başa konuşalım.”
“Kentin değişik yerlerinde art arda patlamalar oldu.”

• Aynı anlama gelen sözcüklerin tekrarıyla:

“İnsanlar ondan köşe bucak kaçıyorlarmış.”
“Bitmek tükenmek bilmeyen şikayetleri vardı.”
“Bu konuda kulüpten ses seda çıkmadı.”

• Yakın anlamlı sözcüklerin tekrarıyla:

“Çocuklar güle oynaya evlerine gittiler.”
“Doğru dürüst bir iş bulabilirse çalışacakmış.”
“Yalan yanlış sözlerle bizi oyalıyordu.”

• Karşıt anlamlı sözcüklerin tekrarıyla:

“Er geç o da bizim haklı olduğumuzu anlayacak.”
“Bu kasabaya yerleşeli aşağı yukarı otuz yıl olmuş.”
“Evin arka bahçesinde irili ufaklı taşlar vardı.”

• Biri anlamlı diğeri anlamsız iki sözcükle:

“Evdeki eski püskü eşyalar bodruma indirildi.”
“Buradaki çocuklar kitap mitap okumuyorlar.”
“Eğri büğrü yollardan geçerek tepeye çıktık.”

• Anlamsız sözcüklerle:

“Bizim geleceğimizi duyunca apar topar çıkmış.”
“Abuk subuk sözlerle herkesi çileden çıkarmıştı.”
“Mırın kırın etmeden bir iş yapamaz o.”
NOT: Bu tür ikilemeleri oluşturan sözcükler cümlede tek başına kullanılamaz.

• Yansıma sözcüklerle:

“Pınarın serin suları şırıl şırıl akıyordu.”
“Çatı aralığından takır tukur sesler geliyor.”
“Yorgunluktan olsa gerek horul horul uyuyordu.”

• Bu kuralların dışında da değişik yollarla ikileme yapılabilir.

“Arkadaşımız, tası tarağı toplayıp gitmiş.”
“Ben sizi kurda kuşa yem edecek adam mıyım?”
“Ben bu tür ortamlardan oldum olası uzak dururum.”

• İkilemeler cümleye değişik anlamlar katar.

“O ikisinin sıkı fıkı ilişkileri var. ” (Birbirine çok bağlı)
“O geleli aşağı yukarı bir saat oldu.” (Yaklaşık olarak)
“Hemen hemen yolu yarılamışlardır.” (Yaklaşık olarak)
“Düşe kalka yol almaya çalışıyorlar.” (Güçlükle)
“Güçlü kuvvetli bir insandı o.” (Çok güçlü)
“Yaşadıklarını anlata anlata bitiremedi.” (Sürekli, çok)
NOT: İkilemeleri oluşturan sözcükler daima ayrı yazılır ve araya herhangi bir noktalama işareti konmaz.