“Benim kitabım geçen ay yayımlandı, acaba onun kitabı ne zaman yayımlanacak?” cümlesinde iki isim tamlaması vardır:

benim           kitabım   

tamlayan       tamlanan

(zamir)           (isim)

onun            kitabı     

tamlayan      tamlanan

(zamir)          (isim)

Bu cümle şöyle de kurulabilirdi: “Benim kitabım geçen ay yayımlandı, onunki ne zaman yayımlana­cak?” Bu cümlede “onun kitabı” tamlaması kısaltıla­rak “onunki” şeklinde söylenmiş, böylelikle tamlanan görevinde kullanılan bir isim olan kitabı kelimesinin yerine bir ek (ilgi zamiri) kullanılmıştır.

Benzer örnekler aşağıdaki cümlelerde de vardır:

Kalemimi bulamıyorum, seninkini alabilir miyim?

                                               ilgi zamiri

 (Kalemimi bulamıyorum, senin     kalemini alabilir miyim?)

                                           tamlayan   tamlanan

Bizimkiler, böyle dedikodulara aldırış etmez.

Bir şapka istiyormuş dedesininki gibi.

ÖRNEK SORU (ÖSS – 2004)

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir sözcük, ilgi adılından (ilgi zamirinden) sonra yaklaşma duru­mu eki almıştır?

A)Masadakilerden yalnızca birini al.

B)Bugünkünü ötekilerden daha çok beğendim.

C) Benimkinin sayfalarında renkli resimler var.

D) Bu da her yönüyle seninkine benziyor.

E)Benimkinde hiçbir eksik yok.

ÇÖZÜM: “Bu da her yönüyle seninkine benziyor.” cümlesinde ilgi zamiri olan “-ki”den sonra ismin yak­laşma durumu eki olan “-e” gelmiştir. Bu iki ek arasın­daki “n”, kaynaştırma sesidir.

Cevap D

Adların  yerine geçen ve onların görevlerini üstlenen ya da eklere denir. Zamirler, çekim eki alırlar.

• Ben seni unutmak için sevmedim.
• Buralardan hepimiz bir gün gideceğiz.
• Bu senin olsun, öbürünü isterim.
• Bazıları küsmüş, haberin olsun.
• Dün akşam rüyama giren sen miydin?
• Seninki yine okula gelmedi?
• Sizi de aramıza almak isteriz ; ama bu şartlarda bu durum söz konusu değil.

SÖZCÜK HALİNDEKİ ZAMİRLER:

1) ŞAHIS  (KİŞİ) ZAMİRLERİ

Şahıs isimlerinin yerine kullanılır. Bunlar  “ben , sen o , biz , siz , onlar  ve kendi (dönüşlülük zamiri)” dir.

• Sen bizim çocuğu  pek tanımazsın.
• Ben sen de tutuklu kaldım.
• Kendim ettim , kendim buldum.
• Onlarmış geceleri kapımı çalan avareler.
• O, her zaman yaptığı davranışlarla bizi kendine hayran bırakır.
• Siz yok musunuz siz derya kuzuları!
• Biz bu insanları nerden tanıyoruz?
• Benim sorunum erken kalkamamak.
• Bu kitaplar bugün bende kalsın.

NOT: Şahıs zamirleri  bir isim tamlamasında tamlayan da olabilir, tamlanan da olabilir.Kendi zamiri ise; hem tamlayan hem de tamlanan olabilir.

• Senin derdin başkadır, kimse bilmez ki yavrum.
• Onun gözleri çok güzel.
• Bu olayların bu duruma gelmesini Ali’nin kendisi istedi.

NOT: Kendi  zamiri cümlede özneyi pekiştirmek için diğer kişi zamirleriyle birlikte kullanılır.

• Bu elbiseyi ben kendim diktim.
• Bu sorunun cevabını sen kendin ver.
• Kendi arabasıyla gitti.

NOT:  “ ben  ve sen ” zamiri yönelme durum eki aldıklarında zamirin kökünde değişiklik meydana gelir.

• Bana her zaman saygı duymalısın.
• Sana ne diyeyim bilmiyorum ki…

NOT:  Kişi zamirleri yapım eki alarak isim, sıfat, zarf veya fiile dönüşebilir.

• Bu düşünceyi kesinlikle benimsemeyiz.
• Benlik kaybedildi mi , özgürlük kaybedilmiş demektir.
• Arkadaşın çok bencil birine benziyor.
• Çok bencil davranıyorsun dostlarına karşı.

2) İŞARET ZAMİRLERİ  

Adların yerini işaret yoluyla tutan sözcüklerdir. “ bu , şu, o, bunlar, şunlar, onlar, öteki , beriki, diğeri, böyleleri, şöyleleri,  öbürü ”

• Bence diğeri  daha kaliteliydi.
• Şunun şurasında sınava iki ay kaldı.
• Bu taşındır  diyerek diksem başına Kabe’yi.
• Bunun sözlerine güven olmaz.
• Böylelerinden insana zarar gelmez.
• Bu benim fikrim değildi; ama uygulamak zorunda kaldım.

NOT: İşaret zamiri  bir tamlamanın ya da cümlenin yerini tutabilir.

• Masanın örtüsü kirlenmiş, onu yıkayınız.
• Bugün eve erken geleceksin , bunu biliyorsun.
• Hayatta en hakiki mürşit ilimdir, bunu herkes bilmeli.

NOT: İşaret zamiri   bir ada yönelik olursa sıfat olurlar.

• Bu çikolatayı sana aldım.
• Bunu sana aldım.
• Beriki sokaktan sağa dönün.
• Berikinden sağa dönün.
• Şu resim oraya çok yakışmış.
• Şu, oraya çok yakışmış.

3) BELGİSİZ ZAMİRLER 

Adların yerini belli belirli tutan zamirlerdir. “biri, her biri, herhangi biri, birkaçı, birçoğu, bir takımı, şey, hiçbiri, falan, filan, hepsi, kimse, herkes, öte beri….”

• Eve öteberi almak için pazara gitti.
• Biri yer, öbürü bakar;  kıyamet ondan kopar.
• Anlatıların birçoğu gerçek olaylara dayanmıyor.
• Arkadaşlarının hiçbiri onu aramadı.
• Herkes ayağını denk alsın.
• Birkaçını  aldım ; ama neden sonra göremedim.

NOT: Belgisiz zamirlerin özne olduğu durumlarda yüklem çoğullanamaz.

• Onlardan birçoğu bu olayı bilmiyorlar.  (bilmiyor)
• Bunlardan her biri birer cılız eserlerdir.  (eserdir)
• Arkadaşlardan birkaçı bizi terk ettiler.  (etti)

NOT:  falan filan anlamı veren yakıştırma sözcüklerle yapılan ikilemelerde ikinci sözcük belgisiz zamirdir.

• Arkadaş kitap mitap okumaz.
• Kitapçıya defter mefter almak için gitti.

NOT:  Belgisiz zamirler ada yönelik olarak kullanılırsa belgisiz sıfat olurlar.

• Kimi insanlar iyilikten anlamaz.
• Kimileri iyilikten anlamıyor.
• Bazı öğrenciler, sınavı kazanacak, bazıları  kazanamayacak.
• Birkaç iyi adam (!) durumu değerlendirmek üzere toplandı.
• Birkaçımız o yıllarda durumu ciddiyetini anlamamıştık.

4) SORU ZAMİRLERİ

Bir adın yerini soru yoluyla tutan zamirlerdir. “ ne , kim, hangi, kaç”

• Bu soruyu  kim hazırladı?
• Beni arayan kimdi?
• Hangisini daha çok beğendin?
• Kaçını çözemedin sınavda çıkan  soruların?
• Arkadaşın nereden geliyor?
• Hangimiz yanlış yapmadık ki bu hayatın içinde?

NOT: “ne ” sözcüğü bir adın yerini tutmak üzere kullanıldığında soru zamiri , “hangi ” anlamındaysa soru sıfatı,  “niçin ” anlamındaysa soru zarfı olur.

• Ne gün görüşeceksin onunla? (sıfat)
• Yarınki törende  ne giyeceksin? (zamir)
• Ne ağlarsın benim zülfü siyahım?  (zarf)

EK HALİNDEKİ ZAMİRLER:

1) İLGİ ZAMİRİ:

Tamlayan durumundaki  adın yerini tutan ve tamlayana bitişik yazılan –ki ekidir.  “ neyinki ve kiminki ” sorularına cevap verir.

• Bizimki bu konuyu  yine dile getirdi.
• Salonunki kırıldı, onları değiştirelim.
• Bizim evimiz üç, Şükrangilinki iki odaydı.
• Benim babam seninkini döver.

NOT: İlgi zamiri, sıfat yapan –ki ve bağlaç olan –ki ile karıştırılmamalıdır.

• Duvardaki resimleri indirir misin?
• Her derdin  bir çaresi var ki Allah onu insanlara vermiş.
• Seninki yine sınava geç kalmış.

2) İYELİK ZAMİRİ

İyelik ekleri, iyelik zamiri olarak da kullanılır.

• Odam kireçtir benim.

Yüzüm güleçtir benim.

• Adamın gözleri gülüyordu.
• Gözleri bir içim su

İçim yandı doğrusu

• Kamyonun kasasında  domatesleri alır mısın ?