• Beyitler halinde yazılır, en az otuz bir, en çok doksan dokuz beyitten meydana gelir.
• Kafiyelenişi gazel gibi­dir, birinci beyit kendi arasında, diğer beyitlerin birinci dizeleri serbest, ikinci dizeleri birinci beyitle kafiyeli (aa-ba-ca-da-ea-…) nazım şeklidir.
• Ancak beyit sayısı­nı sınırlamak zordur. Yüz beyti aşan kaside örnekleri de vardır.
• Kasidenin ilk beytine matla,
• Son beytine makta,
• En gü­zel beytine “beyt-ül kasid”,
• Şairin mahlasının bulundu­ğu beyte de “taç-beyt” adı verilir.
• Kasideler işledikleri konulara göre değişik isimler alır.
• Matla beyti kaside­nin her hangi bir yerinde yinelenebilir.
• Kaside altı bölümden meydana gelir. Bunlar sırası ve özellikleriyle şöyledir:

1.  Nesîb Veya Teşbib

Kasidenin ilk bölümüdür. Genellikle kasidelerin en uzun ve sanatlı bölümüdür. Şair bu bölümde mevsim­leri, bayram günlerini, felsefî bir konuyu ve daha baş­ka çeşitli konuları işleyebilir. Kasidelere ismini veren kı­sım bu bölümdür.

2.  Girizgâh

Şairin, methini yapacağı, övgüye değer niteliklerini sı­ralayacağı kişiden bahsedebilmek için bir fırsat aradı­ğı, bunu en iyi şekilde yapabilmek üzere uygun bir du­rum belirlediği tek veya iki beytin adıdır. Bu bölüme gi-riz de denir. Bu beyit veya beyitlerin ustaca yazılmış ol­ması, nükteli bir söyleyişi ihtiva etmesi gerekir. Bu bö­lüm nesîb bölümü ile methiye bölümünü birleştiren bağ vazifesini görür.

3.  Methiye

Bu bölümde adına kaside yazılan kişi övülür.

4.  Tegazzül

Gazel tarzında şiir yazma demektir. Şair genellikle methiye bölümünden sonra, bir fırsatını düşürüp aynı vezin ve kafiyede bir gazel söyler. Bunu söylemeden gazele geçeceğini bildirir.

5.  Fahriye

Şairin, kendi kendisini övdüğü, sanatının diğer bütün şairlerden üstün olduğunu söylediği bölümdür.

6.  Dua

Kasidelerin son bölümüdür. Bu bölümde, şair Allah’tan, övdüğü kimse için ikbal, saadet, uzun ömür ve başarı diler, kendisi de, kasidesini başarı ile bitirmesine imkân verdiği için Allah’a karşı şükran duygularını dile getirir.

Bir kasideden bölümlere örnekler:

Teşbîb
Esdi nesîm-i nev-bahâr açıldı güller subh-dem
Açsın bizim de gönlümüz sâkî meded sun câm-ı Cem

Erdi yine ürd-i behişt oldı hevâ anber-sirişt
Âlem behişt-ender-behişt her kuşe bir Bâğ-ı İrem

Gül devri ayş eyyamıdır zevk ü safa hengâmıdır
Âşıkların bayramıdır bu mevsim-i ferhunde-dem
 
Tegazzül
Lütfeyle sâkî nâzı ko mey sun ki kalmaz böyle bu
Tolsun sürahi vü sebû boş durmasın peymâne hem

Her nev-resîde şâh-ı.gül aldı eline câm-ı mül
Lütfet açıl sen dahi gül ey serv-kadd ü gonca-fem
 
Girizgâh
Bir câm sun Allah için bir kâse de ol mâh için
Tâ medh-i şâhenşâh için alam ele levh ü kalem
 
Medhiye
Eblak-süvâr-ı rûzigâr âşûb-ı Rûm u Zengibâr
Leşker-şikâr-ı kâmkâr Behrâm-ı Efrîdûn-alem

Pîrâye-i mülk ü milel sermâye-i dîn ü düvel
Kolmuş nasibi tâ ezel tâc-ı Ferîdûn taht-ı Cem

Hâkan-ı Osmânî-neseb kim münderic zâtında hep
İslâm-ı Fârûk-ı Arab ikbâl-i Pervîz-i Acem
 
Fahriye
Ey Husrev-i âlî-nijâd v’ey dâver-ipâk-îtikâd ?
Ey şâh-ı sâhib-adl ü dâd ey pâdişâh-ı muhterem
 
Beyti’l-kasîd
Sen bir şeh-i zî-şânsın şâhenşeh-i devrânsın
Ya’ni ki sen hakansın devrinde ben Hâkânfyem

Ben gerçi bir bî-hâsılem şâkird-i ders-i müşkilem
Hem mekteb-i ehl-i dilem hak olmadan levh ü kalem
 
Tâc beyti
Nefîyeterda’vâyı ko dünya ilegavgâyı ko
Eflâke istiğnayı ko hâke yüzün sür lâcerem
 
Duâ
Kaldır elin eyle dûa buldu kasiden intiha
Simdi duâ etmek sana hem müstehabdır hem ehem
 
Nice kaside bir kiîâb mecmûa-i pür-intihâb
Her nüktesifaslu ‘l-hitâb her beyti bir genc-i hikem
 
Makta beyti
Tâ kim cihan ma ‘mur ola geh emnü geh pürşûr ola
İkbâl ile mesrur ola ol Husrev-i vâlâ-himem
 

Konularına Göre Kaside Türleri

a.   Tevhit ve Münacât: Allah’ın birliğini ve yüceliğini anlatan şiirlere tevhit, Allah’a yapılan yalvarış ve yaka­rışları anlatan şiirlere ise münacaat denir.

b.   Naat: Hz. Muhammed’i övmek için yazılan kaside­lere denir.

c.   Mersiye : Bir kimsenin ölümü üzerine duyulan üzüntü ve acıyı anlatmak için yazılan şiirlerdir. (Bu tü­rün konu bakımından Eski Türk edebiyatındaki karşılı­ğı sagu, Halk edebiyatındaki karşılığı ise ağıttır.)

d.   Methiye: Bir kimseyi övmek için yazılan kasidedir.

e.   Hicviye: Bir kimseyi yermek için yazılan kasidedir.

f.    Fahriye: Şairlerin kendilerini övmek amacıyla yaz­dıkları kasidelerdir.

• Övmek ya da yermek amacıyla yazılırlar.
• En az 33 en çok 99 beyitten oluşur.
• Gazel gibi kafiyelenir: aa   ba  ca  …
• İlk beytine “matla”,  en güzel beytine “beytülkasid”,  şairin adının geçtiği beyte “taç beyit” denir.
• Allah’ın birliğini anlatan kasidelere “Tevhit”, 
• Allah’a yakarış için yazılan kasidelere “Münacat”,
• Hz. Muhammed’i övmek için yazılan kasidelere “Naat”,
• Ölüm,  yas vb konuları işleyen kasidelere ”Mersiye”,
• Şairin kendisini övmek için yazdığı kasidelere “Fahriye” denir.

Tam bir kasidede şu bölümler bulunur.

• Tesbib(nesib): giriş bölümüdür,  kasidenin yazılış amacı anlatılır.
• Tegazzül: Aşk,  şarap konularının işlendiği gazel bölümüdür.Bazı kasidelerde bu bölüm bulunmaz.
• Girizgâh: Tek beyittir,  bir vesileyle asıl bölüme geçilir.
• Methiye:  Övgü bölümüdür.
• Fahriye:  Şairin kendini övdüğü bölüm.
• Dua:  Şairin övdüğü kişiye şükranlarını sunduğu bölüm.  

Daha çok din ve devlet büyüklerini övmek amacıyla yazılan şiirlerdir. Kaside şairlerine kaside-gü (kaside söyleyen), kaside-sera ya da kaside-perdaz (kaside yazan) denir. Kaside 6 bölümden oluşur:

Birinci bölüm 15-20 beyitliktir. Bu ilk bölüme, âşıkane duygular yer alıyorsa “nesib“, bahar, tabiat, bayram gibi konulara değiniliyorsa “teşbib” adı verilir.

İkinci bölüm girizgah ya da girizdir. Genellikle tek beyitten oluşur ve burada şair medhiyeye (övgüye) geçeceğini bildirir. Girizgah konuya uygun ve nükteli olmalıdır. Üçüncü bölüm medhiyedir. Bu bölümde asıl konu anlatılır. Beyit sayısı konuya ve şaire göre değişen medhiye bölümü kasidenin en sanatlı beyitlerini içerir. Kasidenin dördüncü bölümü tegazzüldür. Tegazzül, 5-12 beyit arasında değişir. Kasidenin başında ya da sonunda yer alabilir. Bu bölüm her kasidede bulunmayabilir.

Beşinci bölüm fahriyedir. Şair bu bölümde de kendisini över. Kasidenin son bölümü duadır. Bu bölümde önceki beyitlerde övgüsü yapılan kişi için dua edilir.  Kasideler, nesib bölümünde ele alınan konuya göre kaside-i bahariyye, kaside-i ramazaniyye, kaside-i hammamiyye olarak adlandırılır. Uyaklarına göre r harfi ile bitiyorsa kaside-i raiyye, l harfiyle bitiyorsa kaside-i lamiyye, m harfiyle bitiyorsa kaside-i mimiyye diye anlandırılır. Rediflerine göre de, tevhid, münacaat, methiye diye bölümlenir. Kasidenin en güzel beyiti “beyt-ül kaside”dir. Şairin adının geçtiği beyite ise “taç beyit” denir. Diğer şekil özellikleri gazele benzer.