Üslup(biçem): Duygu, düşünce, eylem ve hayallerin kişisel anlatım biçimidir. Sözcüklerin seçimi, kullanımı ya­ni dil ve anlatım özellikleridir. Bir yazıya “Nasıl anlatılmış­tır?” sorusunu yönelttiğimizde aldığımız yanıt “üslup”tur.

Aşağıdaki örneklerde bunu görebiliriz;

• “Sanatçı, roman kişilerini onların yerel söyleyişleriyle konuşturmuş.”
• “Toplumu, insanları içten bir anlatımla yansıtır.”
• “İlk şiirlerinde söz sanatlarını, sıfatları bolca kullan­mış.”

Bir yazıya yönelttiğimiz “Ne anlatmıştır?” sorusu ise bize “konu”yu verir. Konu anlatılan şeydir.

• “Öykülerinde kişilerin psikolojilerini anlatır.”
• “Sanatçı, çocukluk anılarını romanında anlatmış.”
• ‘Toplumdaki gelişmeler, buna bağlı oluşan sorunlar onun romanının temeli.”

Cümleleri “konu”yla ilgili yargılardır.

ÇIKMIŞ ÖRNEK SORULAR

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde üslupla ilgili bir özelliğe değinilmemiştir?

A) Sağlam bir roman tekniğinin yanı sıra canlı, en az sözcükle çok şey anlatmayı amaçlayan, yoğun bir ko­nu anlatımı vardı.

B) Şiirlerindeki, okurun değişik duygularını etkileyen im­geleri, sıradan sözcüklere yeni anlamlar yükleyerek oluşturdu.

C) Yapıtlarındaki karakterler, halk arasından seçilmiş, zen­gin bir duygu dünyası olmayan tek boyutlu kişilerdi.

D) Şiirlerini oluştururken sözcükleri, ses, anlam ve çağ­rışım yönünden sıkı bir değerlendirmeden geçirerek kullanırdı.

E) Betimlemelerinde gözlem gücü ağır basar, özentili ve coşkulu bir söyleyişten özellikle kaçınırdı.

(2004-ÖSS)

Çözüm

Üslubun, yazarın dil ve anlatım özellikleri olduğunu bili­yoruz. A, B, D ve E seçeneklerinde sanatçının dil ve an­latım özelliklerinden bahsedilmiş. “C” seçeneğinde ise sanatçının eserinde yön verdiği karakterlerin özelliklerin­den söz edilmiştir, bu üslupla ilgili bir belirleme değildir.

Yanıt: C

Örnek

(I) Yaşadığı dönemin şiir anlayışından uzaklaşarak uçlar­da dolaşan, alışılmadık bağdaştırmaları ve imgeleriyle zaman zaman, bilinen söylemin dışına taşan şair, sürek­li yenilikler peşinde koşmuştur. (II) Karşılaştığı insanlık durumlarına yeni duygu ve anlamlar yükleyerek onları yeniden yazmıştır. (III) Şiirlerini oluştururken boş alanlar bırakmış, uzun dizeleri kırmıştır. (IV) Şiirde bir yenilik gerçekleştirmek için dilin yerleşik söz değerlerini olduğu gibi kullanmaktan kaçınmış, dili yeniden kurmaya yönel­miştir. (V) Şiirlerinin çoğunda, çok anlamlı sözcükler kul­lanarak değişik çağrışımlar uyandırmıştır.

Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisi, sö­zü edilen şairin şiirlerinin içeriğiyle ilgilidir?

A) I. B) C) III.            D) IV.            E) V.

(1995-ÖYS)

Çözüm:

Parçada II numaralı cümlede içerik yani konuyla ilgili bilgi verilmiştir.

Yanıt : B

ŞİİRDE TEMA

Şiirde dile getirilen, şiirin içeriğini oluşturan, şiirin bütü­nüne egemen olan ve okura duyurulmak istenen ana duyguya, kısaca şiirdeki öze “tema” denir. Çoğu za­man tema denince akla gelen, şiirin konusu olur. An­cak tema ile konu arasında yakın bir bağ olmasına kar­şın konu her zaman tema anlamına gelmez. Tema, ko­nunun bazı olay, imge ve sembollerin yinelenmesi yo­luyla ifade edilebilecek bir koludur. Bir başka ifadeyle konu, daha somut, genel nesnel bir kavramken, tema, konunun şiir içine indirgenmesi ve açımlanmasıdır.

İçimden hep iyilik geliyor

Yaşadığımız dünyayı seviyorum

Kin tutmak benim harcım değil

Çektiğim bütün sıkıntıları unuttum

Parasız pulsuzum ne çıkar

Gelecek güzel günlere inanıyorum

Necati Cumalı

Bu şiirin teması “mutluluktur. Bütün dizeler bu kavram etrafında şekillenmiştir.

* * *

Kuşlar haber verdi bana kuşlar

Gelecekte bir şeyler olacak

Gün dilediğimiz gibi doğar

İnsan yüzümüz güler olacak

Cahit Sıtkı Tarancı

Bu dörtlüğün teması, yani dörtlükte hakim olan ana duygu “umuttur.           

ŞİİRDE KONU

Genelde tema’nın şiirle, konunun ise düz yazıyla ilgili olduğu düşünülür. Ancak kimi zaman şiirin de konusu bulunabilir. Şiirde, şairin üzerinde durduğu durum, olay veya düşünceye “konu” denir. Aşk, ayrılık, vatan sevgi­si, sevgi, ölüm gibi kavramlar şiirin konusu olabilin

Her şey insanla güzel,

Doğan güne karşı gerinen evler,

Mavi rüzgârın koştuğu sokaklar

İnsan olmazsa; kötü resimler gibi,

Lacivert bahçelerde başlayan bahar.

İlhan Geçer

Bu dörtlüğün konusu “insan”dır. Şair, her şeyin insan­la güzel olduğunu söylüyor.

 * * *

Can kafeste durmaz uçar,

Dünya bîr han konan göçer,

Ay dolanır, yıllar geçer,

Dostlar beni hatırlasın.

Âşık Veysel Şatıroğlu

Bu dörtlüğün konusu, “dünya hayatının geçiciliğedir.