Bir dilin kullanımında, bölgesel ve kültürel farklılıklar sonucu, dil içindeki çeşitlenmelerle ağız, şive ve leh­çe oluşur.

Dilin belirli çevrelerdeki özel kullanımıyla da argo ve jargon oluşur.

Ağız

•  Bir dilin bir ülke sınırları içindeki farklı yerleşim böl­gelerinde ses, şekil, söz dizimi ve anlamca farklılaşan konuşma biçimidir.

•  Sadece konuşma dilinde görülür, yazı diline yan­sımaz.

•  Trakya ağzı, Ege ağzı, Erzurum ağzı., ülkemizde­ki ağızlara örnek olarak verilebilir.

Şive

•  Bir dilin, yazılı kaynaklarla izlenebilen tarihî gelişi­mi içinde ayrılmış kollarıdır.

•  Şiveler; bir milletin tarihî, siyasi, sosyal ve kültü­rel nedenlerle farklı yurt coğrafyalarına dağılma­sıyla ortaya çıkar.

•  Şiveler arasındaki ses, şekil ve kelime farklılıkları anlaşmayı engelleyecek kadar derin değildir.

•  Azeri Türkçesi, Özbek Türkçesi, Türkmen Türkçesi… Türkçenin şiveleridir.

Lehçe

• Bir dilin, tarihî gelişimi içinde yazılı kaynaklarla izlenemeyen dönemlerinde ayrılmış kollarıdır.

•  Coğrafi ve kültürel etmenler bu ayrılmada rol oynar.

• Lehçeler arasındaki ses, şekil ve kelime farklılık­ları anlaşmayı güçleştirecek kadar derindir. Bu durum daha çok tarihî, siyasi ve coğrafi nedenler­den kaynaklanır.

• Çuvaş Türkçesi ve Yakut Türkçesi, Türkçenin leh­çeleri arasında gösterilebilir.

Argo

•  Ortak dilden ayrı olarak belirli toplulukların ses, yapı, söz dizimi ve anlam bakımından farklılık gös­teren dili veya kelime dağarcığıdır. Farklı bir an­laşma biçimi sağlamak üzere oluşturulur.

• Argo oluşturulurken dildeki kelimelere özel anlam­lar verilir, bazı kelimelerde değişiklik yapılır; dilin lehçelerinden ve yabancı kelimelerden yararlanılır.

• Argo, çoğunlukla kaba bir söyleyiş özelliği gösterir.

•  Her yerde ve her zamanda kullanılmaz, genellik­le eğitimsiz kişilerce kullanılır.

Jargon

• Aynı meslek veya topluluktaki insanların ortak dil­den ayrı olarak kullandıkları özel dil veya söz da­ğarcığıdır.

• Argoda olduğu gibi, bir grup içinde sıkça konuşu­lan fikirlerin kısaca ifade edilebilmesi için gelişti­rilmiştir.

Standart (Ölçünlü) Dil

• Bir dili toplum olarak konuşan ve yazanların hep birlikte uydukları, ağız özelliklerinden arındırılmış, belirli ölçü ve kurallara bağlı ortak dildir.

• Standart dilin kuralları yazım kılavuzlarında ve söz­lüklerde belirtilir.

• Standart Türkçe, İstanbul Türkçesi esas alınarak biçimlendirilmiş olan konuşma ve yazı dilidir.