Aydınlanmayla birlikte özellikle batı toplumlarına hakim olan akıl ve bilim merkezli dünya görüşü “modernite” olarak adlandırılmaktadır. Akıl ve bilim merkezli modern yaşam, dünya insanlarının mutluluğunu temin etmekte yetersiz kalmış, sanayi alanındaki gelişmeler pek çok çevre sorununu gündeme getirmiş, nükleer gelişmeler insanlığı tehdit eder hale gelmiştir. Modern hayatın içinde olmak isteyen insanlar kentlere göçmüş, kalabalıklaşan kentlerde kişiler yalnızlaşmış, insanı ilişkiler zayıflamış ve mutsuz bireyler çoğalmıştır. Modernizm, bu insanları ve yaşam biçimlerini sorgulamakta ve işlemektedir.

“Gelenekçiliğe karşı yenilikçi eğilim” olarak nitelenen modernizm, XIX. yüzyılda (1884-1914) Fransa’da ortaya çıkmıştır. XX. yüzyılda gözlemlenen akıl ve bilim merkezli modernizmi, “modernizm” ve “postmodernizm” (modernizm sonrası) olarak inceleyenler vardır. Bazı görüşlere göre ise “modernizm” ve “postmodernizm” bir hareketin iki farklı açısıdır.

Modernizmin Özellikleri:

1. Eserlerde bilinç akışı kullanılır, diyaloglara ve “hikaye etme“ye pek yer verilmez.
2. “Bilinç akışı” tekniğinde kişilerin düşünceleri mantıksal ve zamansal bir sıra izlemez, birbiriyle bağıntısı olmayan sıçramalar yapar; anlatı kişisi, aynı zaman dilimi içinde, değişik zaman dilimlerini yaşar.
3. Tarih yerine efsane tercih edilir
4. Kişilerin psikolojik özellikleri ön plandadır, toplum içindeki yerleri ve değerleri pek önemsenmez.
5. Geleneksel yapı ve anlatım reddedilir.
6. insanın dışındaki toplumsal dünya yalın bir biçimde yansıtılmaz.
7. Bireyin bunalımları ve toplumla çatışmaları aktarılır.
8. insanın düşünce ve davranışlarıyla karmaşık bir varlık olduğu
9. “Şey”lerin göründükleri gibi olmadıkları, yerleşik uzlaşımlara, modern toplumun vasatilik ve bayağılığına isyan ön plana çıkarılır.
10. Geleneksel olanı, yeni olana tabi kılma tavrı hakimdir.
11. Bireysel yalnızlık, toplumdan kaçış işlenir.
12. Olayın temel alındığı anlatılarda “çağırışım“a çok yer verilir.
13. Gerçekçi romanda temel olarak alınan “olay”, “karakter” ve “çevre” önemsizleştirilmiş; “simge”, “imge”, “ritim” ve “bakış açısı” gibi ögeler öne çıkarılmıştır.
14. Anlatımda şiirsel ögeler yer alır.
15. Alegorik (simgesel) bir anlatım görülü

Batı edebiyatında, James Joyce, Virginia Woolf, Marcel Proust, Robert Musil, Henry James, Joseph Conrad modernizm içinde yer alırlar.

Türk Edebiyatında Modernist Sanatçılar:

• Sait Faik Abasıyanık
• Ferit Edgü
• Vüs’at O. Bener
• Adalet Ağaoğlu
• Orhan Pamuk
• Rasim Özdenören
• Attila İlhan
• Bilge Karasu
• Yusuf Atılgan
• Oğuz Atay
• Haldun Taner
• Nezihe Meriç
• Füruzan

Modernizm, geleneksel olanı, yeni olana tabî kılma tavrı; yerleşik ve alışılmış olanı, yeni ortaya çıkana uydurma eğilimi ve düşünce tarzıdır. Modernizm, nesnelerin, varlıkların, durumların göründükleri gibi olmadıkları dü­şüncesine dayalıdır.

Klasik (geleneksel) roman, dış dünyayı, çevreyi ve toplumsal olanı önemser; dı­şa dönük bir özelliğe sahiptir. Modern roman ise içe dönüktür. Bireyin iç dünya­sına, ruhuna, bilinçaltına eğilir.

Klasik romancı, daha çok dış dünyayı, toplumsal ve siyasal olayları öne çıka­rır. Modern romancı ise gerçeğin dış dünyada değil, insanın iç dünyasında sak­lı olduğuna inanır ve toplumsal olana değil psikolojik olana yönelir.

Öykülemede diyalog ve hikâye etme yerine bilinç akışını kullanır. Dolaşık ve karmaşık anlatım yöntemlerini dener. Simgelere, mitolojiye, efsanelere, misti­sizme, nihilizme, fanteziye yönelir.

Olay örgüsü, estetik kaygıyla ve insana özgü bir gerçekliği ifade etmek üzere düzenlenir.

Klasik (geleneksel) roman içeriğe, anlatılana önem vermesine karşın modern roman, sanatsal boyuta, tekniğe, kurgulama yöntemine, dilin kullanımına, dile dayalı oyunlara, biçime önem verir.

Modern roman, klasik romandan konusu, tekniği ve amacı bakımından ayrılır. Bu roman anlayışının ortaya çıkışında Freud ve psikanalizin büyük etkisi vardır.

Somut dünya gerçekliği yerine soyut gerçeklik önem kazanır.

Sait Faik, Haldun Taner, Yusuf Atılgan, Vüsat O. Bener, Bilge Karasu, Nezihe Meriç, Attila İlhan, Adalet Ağaoğlu, Ferit Edgü, Rasim Özdenören, Füruzan gi­bi son dönem yazarları bu anlayışla roman ve hikâye yazmışlardır.

Oğuz Atay, Orhan Pamuk, Pınar Kür, Yusuf Atılgan, Adalet Ağaoğlu, Latife Tekin, Bilge Karasu, Nedim Gürsel ise “postmodern (modernötesi) romanlar” yazarlar. Postmodernizm öncelikle bilinç akışı yöntemine tepki olarak doğar; fakat aynı zamanda klasik( geleneksel) roman anlayışına da karşıdır.

Postmodernizm, modernizmin sorgulanmadan, herkes tarafından kabul edil­mesi gereken evrensel değerler olduğu görüşünü reddederek ortaya çıkar. Postmodernizmde gerçeklik unsurundan çok kurmaca ön plandadır.

Yazar, bir topluluk üyesi olmaya karşıdır; kendi bireyselliğini egemen kılmaya yönelir.

Bu tür romanda son genellikle belirsizdir. Alışılagelmiş sonlar bulunmaz. (Yeni Hayat, Kar)

Tek bir konu, tek bir bakış açısından verilmez; çok yönlü, çok kültürlü, değişik bakış açılı romanlar yazılır. (Kar, Benim Adım Kırmızı, Kara Kitap)

Bütünlük yerine gerek bireyler ve kişilikleri açısından, gerekse olaylar açısın­dan parçalanmışlık öne çıkar. (Benim Adım Kırmızı, Tutunamayanlar)

Somut gerçeklikle soyut gerçeklik iç içe verilir. (Tutunamayanlar, Kara Kitap)

Tarihi, edebiyatın malzemesi olarak görüp onu yeniden üretmeye çalışır. (Be­nim Adım Kırmızı, Kara Kitap)

Ciddi duruşa karşı alaycı tutumu benimser. Saçma bulunan durumlar alaycı bir üslupla anlatılır.

Postmodern yazara göre hayat bir oyundur. Yaşamı kurmacaya dönüştüren ro­man da oyun içinde oyundur.

Gerçek yaşamda karşılaşılan kişilerle hayal dünyasının kişileri, masal kişileri, çizgi film kahramanları birlikte verilebilir.

Roman içinde farklı edebi türlerden yararlanılır. (Örneğin Kara Kitapta köşe yazısı (fıkra) biçiminde yazılmış metinler yer alır.)

Zaman ve mekân geleneksel (klasik) ve modern romandaki kadar belirgin de­ğildir. (Yeni Hayat, Tutunamayanlar)

Edebiyatın aracı olan dil postmodern romanda amaç haline gelmiştir. Dille oy­nama, dilin olanaklarını sonuna kadar kullanma, gerek kültür dilinin gerekse so­kak dili ve yerel dillerin anlatım olanaklarından yararlanma bu anlayışın en be­lirgin özelliğidir.