Bir yapıt ya da yazınsal yaratının dışsal yapısına, içerik dışında kalan ögelerine “biçim (şekil)” denir. Manzumelerin uyak örgüsü, nazım birimi, ölçüsü ve konusuna göre kazandığı dış özelliğin genel adına ise “nazım biçimi (şekli)” denir.

• Halk edebiyatında nazım biçimi olarak “destan, koşma, semai, varsağı, mâni, türkü, ilahi, nefes, şathiye vb.” kullanılmıştır.
• Klasik Türk edebiyatında (divan edebiyatı) nazım biçimi olarak “gazel, kaside, mesnevi, mersiye, muhammes, müseddes, terbi, müstezat, terkibibent, terciibent, rubaî, murabba, şarkı, tuyuğ vb.” kullanılmıştır.
• Tanzimat sonrası Türk edebiyatında ise Batı’nın etkisiyle yeni nazım biçimleri olarak “sone, terza-rima, serbest müstezat” gibi biçimler karşımıza çıkar.

• 5 ya da 10 beyitlik bentlerden oluşur.
• Bent sayısı 5–17 arasındadır.
• Kafiyelenişi gazele benzer.
• Konuları din,  felsefi düşünceler ve toplumsal eleştirilerdir.
• Her bendin sonunda “vasıta(bendiye)” adı verilen ve kendi arasında uyaklı beyitler vardır.
• Vasıta beyitleri farklıysa “Terkib-i bend”,  aynı beyitse “Terci’-i Bend” adını alır.

• Muhammes, beş dizelik bölümler halinde söylenen nazım şeklidir.
• Bir muhammesin ilk beşliğindeki son dizenin, aynı beşlikteki diğer dört dize ile kafiyeli olması şart değildir.
• Beşlik sayısı bir kayda bağlı değildir.
• Bend sayısı 4-8 arasında değişir.
• Aruz ölçüsüyle yazılır.
• İlk bendin 5 dizesi birbirleriyle, sonraki bendlerin son bir ya da iki dizesi ilk bend ile uyaklıdır.
• Son bir ya da iki dize, her bendin sonunda aynen tekrarlanıyorsa bu muhammese “muhammes-i mütekerrir“, bu dizelerin ilk bend ile yalnızca uyak yönünden uyuştuğu muhammeslere ise “muhammes-i müzdeviç” adı verilir.
• Muhammeslerde çoğunlukla felsefî düşünceler, tasavvuf konuları ele alınır.
• En çok Muhibbî (Kanuni Sultan Süleyman) eser vermiştir.
• Muhammes her konuda yazılabilir.
• Felsefî bir fikir, bir düşünce, bir dünya görüşü, övgü, aşk, sevgiliyi özleyiş muhammeslerin konusu olabilir.
• Son bendde şairler mahlaslarını söylerler.

• Aynı ölçüde altışar dizelik bendlerden oluşan nazım biçimidir.
• İlk bendin bütün dizeleri birbirleriyle, sonraki bendlerin bir ya da iki dizesi ilk bend ile uyaklıdır.
• İlk bendin son ya da son iki dizesi her bendin sonunda yinelenirse “mütekerrir müseddes“, sonraki bendler ile ilk bend yalnızca uyak yönünden benziyorsa “müzdeviç müseddes” adını alır.
• Müseddeslerin uzunluğu 5-8 bend arasında değişir.
• Konuları tasavvuf ve felsefedir.

• Terkib-i bend bentlerle kurulan uzun bir nazım biçimidir.
• Yaşamdan, talihten şikâyet; felsefî düşünceler, dinî, tasavvufî konular ve toplumsal yergilerin işlendiği şiirlerdir.
• En az beş en fazla on bentten oluşur.
• Her bent de beş ila on beyitten oluşur.
• Bentlerin kafiye düzeni gazele benzer.
• Her bendin (terkib-hane, kıta) sonunda vasıta beyti denen bir beyit vardır.
• Her bendin sonunda farklı vasıta beyitleri kullanılır.
• Bunlar bentlerden ayrı olarak kendi aralarında uyaklanır.
• Bentlerin kafiyelenişi gazeldeki gibidir. aa xa xa xa xa xa bb cc xc xc xc xc xc dd … (aa aa aa aa aa aa bb cc cc cc cc cc cc dd)
• Edebiyatımızda Bağdatlı Ruhî ve Ziya Paşa bu türün iki önemli şairidir.
• İkisi de toplumsal konularda terkib-i bent yazmıştır.

• Divan şiirine Türklerin kazandırdığı bir türdür.
• Şarkı, Divan şiirinde bestelenmek için, uygun ölçü kalıpları ile yazılan ve çoğunlukla 4 dizelik bendlerden oluşan nazım birimidir.
• Kafiye düzeni; x değişken aa xa şeklindedir.
• Aruz ölçüsünün her kalıbı ile kullanılır.
• Dörtlüklerden kurulan musammat da denebilir.
• Murabbaya benzer. 5 ya da 6 dizelik bendlerden de oluşabilir.
• Üçüncü dizeye meyan, dördüncü dizeye nakarat denir.
• Aşk, sevgili, ayrılık, içki ve eğlence konularında yazılır.
• Divan edebiyatının ilk şarkı yazarı Nail-i Kadim’dir.
• Lale Devrinde ise en önemli temsilcisi Nedim’dir.
• En çok şarkıyı Enderunlu Vasıf yazmıştır.
• Müzikte, türkünün karşıtı olarak, Şarktan gelen, batılı anlamında kullanılır.
• Şarkı çeşitli ses sanatçıları tarafından söylenerek Türk toplumunun musikisinde önemli bir yer tutmaktadır.
• Şarkıda şair son bendde mahlasını söyler.
• Şarkıda her bentin üçüncü mısrası miyan(orta) miyanhânedir.
• Miyan daha çok şarkının en güzel ve dokunaklı bölümüdür.
• Bestenin en önemli bölümüdür.
• Şarkıların konusu genellikle aşk, sevgilinin güzelliği, eğlence ve içkidir.
• Halk edebiyatında türkü türünün divan edebiyatına yansıması gibidir.

• Murabba bent adı verilen dört dizelik kıt’alardan oluşan şiir türüdür. Kelime anlamı “dörtlük” demektir.
• Uyak düzeni genelde aaaa/bbba/ccca/ddda/… şeklinde olmakla beraber, ilk bendi kafiyeli olmayan ya da sonraki bentlerde kafiyesi tekrarlanmayan murabbalar da vardır. Çoğu zaman üç ila yedi bentten oluşur.
• Divan edebiyatında 15. yüzyılda sultanü’ş-şuara (şairler sultanı) unvanlı Ahmet Paşa tarafından kullanılmıştır.
• Tanzimat edebiyatında da Namık Kemal bu türün başarılı örneklerini vermiştir.
• 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren şarkı şeklinde bestelenen eserlerin büyük bir kısmı murabba tarzında yazılmıştır.

• Tuyuğ, Türklerin yaratıp Divan şiirine kazandırdığı nazım şeklidir.
• Maninin Divan edebiyatındaki karşılığı sayılabilir.
• Tek dörtlükten oluşur.
• Kafiyelenişi rubaiyle aynıdır: aaxa.
• Genellikle lirik tarzda olan ve aaaa şeklinde kafiyelenen tuyuğlara “Musarra Tuyuğ” denir.
• Manide olduğu gibi, cinaslı uyak kullanılır.
• Halk şiirinde 11’li kalıpla söylenen mani biçimindeki şiirlere de tuyuğ denir.
• Aruzun yalnız “fâilâtün – fâilâtün – fâilün” kalıbıyla yazılır.
• Rubaide işlenen konular tuyuğda da işlenir.
• 14. yüzyıl Azerî şairi Kadı Burhanettin bu türün kurucusu sayılır.
• Çağdaşı Azerî şairi Nesimi ve 15. yüzyıl Çağatay şairi Ali Şir Nevai bu türde çokça ürün vermişlerdir.

• Genellikle iki beyitten oluşan şiirlerdir.
• Beyit sayısı bazen daha fazla olabilir.
• Kafiye düzeni gazelde olduğu gibi aa – xa – xa – xa … dır.
• Kıt’a’larda nükte, yergi ve fikir konuları işlenir.

• Kelime anlamı “ikili, ikişer ikişer”dir. İran edebiyatından alınmıştır.
• Klâsik halk hikâyeleri, destanî konular, aşk hikâyeleri, savaşlar, dinî ve felsefî konuları işlenir.
• Konu ne olursa olsun olaylar masal havası içinde anlatılır. 
• Divan edebiyatının en uzun nazım şeklidir (beyit sayısı sınırsızdır).
• 20-25 bine kadar çıkabilir. Mesnevîde her beyit kendi içinde kafiyelidir: aa bb cc dd ee …
• Beş mesneviden oluşan eserlere hamse denir.
• Divan edebiyatı olay çevresinde gelişen edebi metinlerdir.