Üst kurmaca

• Postmodern edebî eserlerde yer alan gerçekle kurmaca arasında­ki ilişkileri ve gelgitleri sorgulayan, sürekli ve amaçlı bir biçimde okunanın bir kurmaca olduğunu anımsatan kurmaca türüdür.

“Bu kitabın benim açımdan öbürlerinden daha değişik olması­nın nedeni, her zaman ben kurbanımı bulduğum halde, bu kez kurbanımın beni bulması, romanın yazılmak üzere bana gel­mesiydi. Bir başkası için o. koyu renk güneş gözlükleri takmış, siyah kazaklı, İçinde kızıl pırıltılar oynasan gür saçları olan bir genç kızdı, benim içinse ısrarlı birkaç telefondan sonra gelen bir romandı.”

(Tehlikeli Masallar – Ahmet Alton) 

Metinlerarasılık

• Postmodern romanda her metnin, daha önce yazılmış metinler­den açık ya da örtük izler taşıdığını savunan görüştür. Aşağıdaki metinde Iran destanı Şehname’deki efsanevî kahraman Zaloğlu Rüstem hikâyesine gönderme yapılmıştır.

“Babam beni, tıpkı Rüstem’in Sohrab a yaptığı gibi bırakıp önce hapse, sonra başka bir hayata gidince onun yerine kendime yeni babalar aramış, onların öğütlerini dinlemiştim.”

(Kırmızı Saçlı Kadın   Orhan Pamuk)  

Çoğulcu bakış

Tek bir anlatıcının esas olduğu eserde, olay örgüsünde yer alan kahramanlardan birkaçının da bakı; açılarına yer verilmesi biçi­minde gerçekleştirilir.

O Amaç olayı okuyucuya aktarırken daha çok inandırıcı hâle getir­mek ve okuyucuyu tek bir anlatıcının esiri olmaktan kurtarmaktır.

“Sokaktaki ölümden kaçmıştım. Şimdi evdeki ölüme dayana­mıyorum. Yatağa uzandım, düşünmeye başladım: neredeki ölüm daha iyi? Sokakta ölmek daha güzel; gene de evde ölmek İstiyorum. Babamın ölümü gibi aceleye gelsin istemiyorum. Kimse yanımda olmayacak sokakta, kimsenin haberi olmaya­cak. İnsan, evde tedbirini ona göre alır. Konu komşuyu davet eder. Ölümümü gazeteden öğrenmelerini istemiyorum. Ya da hiç duymayacaklar. Aylarca sonra, öldüğümü bilen birinden öğrenecekler. Ne var ne yok, diyecekler. İyilik sağlık, diyecekler. Selim nasıl, diyecekler. Hayretle yüzüne bakacaklar. Duymadı­nız mı, diyecekler. Sonra, daha ne var ne yok, diyecekler; iyilik sağlık diyecekler. Sıradan bir ölüm. İki “İyilik sağlık” arasında kalacak ölümüm.”

(Tutunamayanlar – Oğuz Atay) 

Pastiş

• Roman içerisinde şiir, mektup, destan, masal gibi metin türlerinin söyleyiş ve biçim Özelliklerini kullanarak benzerini yazma çalış­masıdır.

“Onlar uçmasın diye çalılarını tutarken şehirdeki tüm kuşlar toplanıp naylon tahta evler mahallesine geldiler, Konduların üstünde eğri eğri uçarak, kuş olmaya, kanat takmaya heves eden çatılara güldüler.

Cik cik çatıcık uçsana

Beşikten kanat taksana

Bize bir bebek atsana

Cik cik bebecik cik cik

Kuşlar günlerce konduların üstünde eğri eğri döndüler. Döne ötüşe konduların yerini belli ettiler. Onlar”cik cik bebecik” diye uçarken yıkımcılar mahalleye geldiler.”

(Bercî Krîstîn Çöp Masalları – Latife Tekin)  

İroni

• Sözcük anlamı, söylenen sözün tersini kastederek kişiyle veya olayla alay ötmedir. Postmodern romanda kullanılan bu tarz özel­likle sosyal, psikolojik, toplumsal, kişisel, karakteristik özellikleri alaycı, mizahi bir dille esere yansıtmaktır.

“Okulda ilk öğrendiğim gerçeklerden biri de babamın -sonra peder oldu- beni yanlışlıkla mektep yerine okula gönderdiği oldu. Önümüze alfabe adında anlaşılmaz bir kitap koydular. Babam, ona da elifba dedi. Okulla babamı uzlaştırmaya imkân yoklu. Bu garip kitapta, bizim kılığımıza pek benzemeyen bir biçimde giydirilmiş çocuklar, boyuna birbirlerine top atıyor­lardı. Hangi mahallede oturduklarını bilmediğim bu çocuklar, kumbaralarında -bizim evde böyle bir kutu yoktu- para birikti­riyorlar; babaları da onlara, çatana denen kayıklar alıyordu. Bir de vatan denen bir şey vardı ki, çok iyi korunması gerekiyordu. Bizler her sabah hep bir ağızdan onu özümüzden çok sevdiği­mizi, ant denilen bir şey içerek haykırıyorduk.”

(Tutunamayanlar – Oğuz Atay) [