• Öğretici metinler bilgi verme, açıklama ve düşündürme amacıyla kaleme alınırken sanatsal metinler estetik zevk verme amacıyla yazılır.
• Öğretici metinler, gerçekçi; sanatsal metinler kurmacadır.
• Öğretici metinlerde dil, göndergesel; sanatsal metinlerde şiirsel (sanatsal) işlevde kullanılır.
• Öğretici metinlerde çoğunlukla açıklayıcı, öğretici, tartış­macı, kanıtlayıcı gibi anlatım türleri kullanılırken sanatsal metinlerde coşku ve heyecana bağlı anlatım, betimleme, öyküleme gibi anlatım türleri kullanılır.
• Öğretici metinlerde, sözcükler çoğunlukla gerçek anlam­larıyla kullanılırken sanatsal metinlerde sözcükler, ço­ğunlukla yan ve mecaz anlamlarıyla kullanılır.
• Öğretici metinlerde her şey, açıkça söylenirken sanatsal metinler yoruma açıktır.
• Öğretici metinlerin tek anlamı varken sanatsal metinlerin birçok anlamı bulunabilir.
• Öğretici metinlerde içerik, sanatsal metinlerde üslup kay­gısı ön plandadır.

SANATSAL METİNLERLE ÖĞRETİCİ METİNLER ARASINDAKİ FARKLAR

1.    Edebiyat güzel sanatların bir dalı olduğuna göre edebi metinler sanat metinleridir.

2.    Edebiyat dille yapılan, malzemesi  dil olan güzel  sanattır. Edebî metinler, kullanılan dilin işlediği ürünler olarak karşımıza çıkar.

3.    Edebî metinlerde dil, ağırlıklı olarak sanatsal işleviyle kullanılır. Bunun yanında metnin türüne göre farklı işlevlerde de kullanıldığı unutulmamalıdır.

4.    Edebî metinler bir sanat eseri olarak yaratıcılık ürünü olan metinlerdir.

5.    Edebî metinler özgün (orijinal) ürünler olup taklit ya da kopya değildirler. Edebî bir metin bu anlamda “biricik ve tek” tir. Necip Fazıl Kıaskürek’in “Kaldırımlar”, Saik Faik Abasıyanık’ın “Semaver” adlı eserleri, bir ikincisi olmayan eserlerdir.

6.    Edebî metinler bireysel (ferdî) eserlerdir.

7.    Edebî metinler  bir etkileşim aracıdır.

8.    Edebî metinler okuyucusuna estetik zevk vermek ve haz uyandırmak için yaratılır. Bunun içindir ki edebî metinlerin varlık nedeni güzelliktir. Edebiyatın bir sanat olmasının gereğidir bu. Ancak, bu durum edebiyat eserinden bir fayda sağlanamayacağı anlamına gelmez. Birçok edebiyat eseri okura değişik ölçülerde faydalı olabilir. Fakat faydanın ilk amaç olması, metnin edebîlik değerini ortadan kaldırır.

9.    Edebî metinler kurmacadır. Sanatçının anlattığı ya da canlandırdığı dünya, yaşanılan hayattan esinlenilerek oluşturulan hayali bir dünyadır. Bu, yaşanılan gerçek ile sanatın gerçeğinin aynı olmadığı, olamayacağı anlamına gelir.

10.  Edebî metin, kurmaca yapısının bir gereği olarak, göndergesel kendi dışında değil, içinde olan metindir. Dolayısıyla edebî metin, dış gerçeğe uyup uymadığı konusunda sorgulanamaz.

11.   Edebî metin her okunuşunda yeniden yaratılır. Bu, edebî metnin çok anlamlı yapısının ve her okurun dünyasında farklı biçimlerde yorumlanmasının bir sonucudur.

12.  Edebî metin, tamamlanmış bir sistem, organik bir bütündür. Metindeki her birim, her öge bu bütünün ayrılmaz parçasıdır. Bu parçaların hiçbiri, tek başına, bütünden ayrı değerlendirilemez.

13.  Edebî metinler bir gelenek içinde o geleneğe bağlı olarak yaratılır. Bu anlamda her edebî metin kendinden önce ve sonra yazılan metinlerle ilişkilidir.

14.  Edebî metinler, sanatçının anlatma, gösterme ya da coşku ile dile getirme biçimlerinden biriyle kendisini ifade etmek istemesinin bir sonucu olarak doğmuştur.

Edebî Metinlerin Özellikleri

1.    Edebiyat güzel sanatların bir dalı olduğuna göre edebi metinler sanat metinleridir. Hatta diğer sanatlarda metin kavramı söz konusu olmayacağı için sanat metinlerinden anlaşılması gereken sadece edebî metinler olmalıdır.

2.    Edebiyat dille yapılan, malzemesi ya da ham maddesi dil olan bir sanattır. Edebî metinler, dilin işlendiği ürünlerdir.

3.  Edebî metinlerde dil, ağırlıklı olarak şiirsel işleviyle kullanılır. Ancak, bir metinde dilin birden çok işlevde kullanıldığı unutulmamalıdır.

4.    Edebî metinler bir sanat eseri olarak yaratıcılık ürünü olan metinlerdir.

5.    Edebî metinler özgün (orijinal) ürünler olup taklit ya da kopya değildirler. Edebî bir metin bu anlamda “tektir, biriciktir”. Faruk Nafiz Çamlıbel‘in “Han Duvarları” adlı şiiri, Tarık Buğra‘nın “Küçük Ağa” adlı romanı, bir ikincisi olmayan eserlerdir.

6.    Edebî metinler bireysel (ferdî) eserlerdir.

7.    Edebî metinler özel bir iletişim aracıdır.

8.    Edebî metinler okuyucusuna estetik zevk ve haz uyandırmak için yazılır. Bunun içindir ki edebî metinlerin varlık nedeni güzelliği aramaktır. Edebiyatın bir sanat olmasının gereğidir bu. Ancak, bu durum edebiyat eserinden bir fayda sağlanamayacağı anlamına gelmez. Birçok edebiyat eseri okura değişik ölçülerde faydalı olabilir. Fakat faydanın ilk amaç olması, metnin edebîlik değerini ortadan kaldırır.

9.    Edebî metinler kurmacadır. Sanatçının anlattığı ya da canlandırdığı dünya, yaşanılan hayattan esinlenilerek oluşturulan hayali bir dünyadır. Bu, yaşanılan gerçek ile sanatın gerçeğinin aynı olmadığı, olamayacağı anlamına gelir.

10.  Edebî metin, kurmaca yapısının bir gereği olarak, göndergesi kendi dışında değil, içinde olan metindir. Dolayısıyla edebî metin, dış gerçeğe uyup uymadığı konusunda sorgulanamaz.

11.  Edebî metin her okunuşunda yeniden yaratılır. Bu, edebî metnin çok anlamlı yapısının ve her okurun dünyasında farklı biçimlerde yorumlanmasının bir sonucudur.

12.  Edebî metin, tamamlanmış bir sistem, organik bir bütündür. Metindeki her birim, her öğe bu bütünün ayrılmaz parçasıdır. Bu parçaların hiçbiri, tek başına, bütünden ayrı değerlendirilemez.

13.  Edebî metinler bir gelenek içinde o geleneğe bağlı olarak yaratılır. Bu anlamda her edebî metin kendinden önce ve sonra yazılan metinlerle ilişkilidir.

14.  Edebî metinler, sanatçının anlatma, gösterme ya da coşku ile dile getirme biçimlerinden biriyle kendisini ifade etmek istemesinin bir sonucu olarak doğmuştur.