Bir yazarın yurt içinde veya yurt dışında gezip gördü­ğü yerlerle ilgili izlenimlerini, duyduklarını aktardığı ya­zılardır. Gezi yazılarına seyahatname de denir.

Bu tür yazılar; gezilip görülen yerlere ilişkin bilgi ver­mek, o yerlerin güzelliklerini ve görülmeye değer yan­larını göstermek amacı taşır. Bu türde bir yazı okuyan kişi, anlatılan yerler hakkında bilgi sahibi olur.

Gezi yazılarında gezilen yerlerin sadece doğal güzel­likleri değil, tarihî gelenekleri ve zevkleriyle ilgili bilgiler de verilir. Bu nedenle gezi yazıları, birçok bilim dalı için kaynak niteliği taşır. Seyahatnameler; tarih, coğrafya, toplum bilimi (sosyoloji), hukuk vb. bilimlerin yardımcı kaynaklarından biridir.

Gezi yazılarında anlatılanlar hayal ürünü değil, gerçek­tir. Yani gezi yazıları kurmaca metinlerden değildir. Gezi yazıları kuvvetli bir gözlem gücüne dayanır. Yazar; gör­düklerine, izlenimlerine yorumlarını da katabilir. Bu tür yazılarda görülenler yanında duyulanlara da yer verilir.

Eskiden, sadece insanların gidemediği, ulaşamadığı yerler hakkında yazılar yazılır; bu yerlerin doğası tanıtılırdı. Bugün ise daha çok, insanların gezilen yerlerde­ki değişik yaşayış biçimleri de tanıtılmaktadır.

Bir gezi yazısının okunabilirliği, okuyanların anlatılan yerleri gezip görme isteği uyandırmasına bağlıdır.

Gezi yazıları akıcı ve anlaşılır bir dille yazılmalıdır. Sü­rükleyici bir anlatımı olmalıdır bu yazıların. Okuyucu için sıradan olanları değil, ilginç olanları anlatmalıdır. Bu yazıları kaleme almada gözlem gücü ve ayrıntıları seçme işi önemlidir. Çünkü yazarın, ilginç olanları, hal­kın yaşayışı, gelenek ve görenekleri, doğa güzellikleri, insanın doğaya eklediği güzellikleri vb. seçebilmesi için güçlü bir gözlem yapması gerekir.

Gezi Yazısı Türünün Tarihsel Gelişimi

Dünya edebiyatında bu türde eser verenlerin başında Herodotos, Venedikli tacir Marko Polo ve Arap gezgin İbn-i Batuta gelir.

16. yüzyılda Bâbür Şah’ın Doğu Türkçesiyle yazdığı ^“Bâbümâme”si ve Şeydi Ali Reis’in “Miratü’l Memalik” adlı eserleri gezi türünün ilk örnekleri kabul edilir.

Evliya Çelebi’nin “Seyahatnamesi ve 28 Mehmet Çelebi’nin “Sefaretname”si de gezi türünün örneklerindendir.

Tanzimat’tan sonra bu türde eser veren sanatçılar ve eserleri:

Ahmet Mithat, ‘Avrupa’da Bir Cevelan”;

Cenap Sahabet­tin, “Hac Yolunda”, “Afak-ı Irak”, “Avrupa Mektupları”;

Ah­met Haşim, “Frankfurt Seyahatnamesi”;

Falih Rıfkı Atay, “Taymis Kıyıları”, “Bizim Akdeniz”, “Denizaşırı”;

Reşat Nuri Güntekin, “Anadolu Notları”;

Ahmet İhsan Tokgöz, “Avrupa’da Ne Gördüm”;

Haldun Taner, “Düşsem Yollara Yollara”…

Tanımı: Bir kişinin gezip gördüğü yerlerden edindiği izlenimleri, bilgileri aktardığı yazılara gezi yazısı denir.

Özellikleri:

• Gezi yazıları, insanoğlunun yaşadığı yerlerin dışındaki yerleri görme merakından doğmuştur.
• Eskiden geziye çıkmayı uğraş edinmiş kimselere gezgin (seyyah), gezi yazılarına da seyahatname adı verilirdi.
• Gezi yazılarında amaç; yurt içinde ya da yurt dışında gezilip görülen yerlere ilişkin bilgi vermek, o yerlerin güzelliklerini, görülmeye değer yanlarını, insanların yaşayış biçimlerini tanıtmaktır. Gezi yazılarını okuyan kimseler anlatılan yerler hakkında bilgi sahibi olur.
• Gezi yazıları; tarih, coğrafya, toplum bilimi, hukuk, folklor için de bilgi kaynağıdır.
• Gezi yazılarında anlatılanlar hayal ürünü değil, gerçektir. Gezilip görülen yerler gerçekte olduğu gibi anlatılır.
• Yabancı terimler ve kavramlar açıklanarak akıcı, anlaşılır bir dil kullanılmalıdır.
• Okuyucunun kolay bilgi edinmesi için karşılaştırmalar yapılır.
• Gezi yazısında, okuyucu için sıradan olanların ilgi çekici olanlara yer verilmelidir.
• Gezi yazısı kaleme alacak olan kişinin halkın yaşayışını, gelenek ve göreneklerini, doğa güzelliklerini, anlatabilmesi için çok iyi gözlem yapması gerekir.
• Yazarın seçiciliği önemlidir.
• Görülen yerin kültür, tabiat zenginlikleri, tarihî özellikleri ve yaşama biçimi hakkında okuyucuya bilgi verilir.
• Gezi yazılarında tanımlama, betimleme ve açıklamadan yararlanılır.
• Türk edebiyatında ilk örneğini 16. Yüzyılda Miratü’l Memalik adlı eseriyle Seydi Ali Reis vermiştir. Ancak en güzel örneği 17. yüzyılda Evliya Çelebi (Seyahatname) tarafından yazılmıştır.