·         Tanzimat edebiyatı Batı  etkisindeki Türk edebiyatının ilk evresini oluşturur.

·         Osmanlı devleti 17. yy’dan itibaren Batı karşısında sürekli geri kalmaya başlamıştır. Fakat bu geri kalmanın farkına devlet olarak sadece 18.yy’ın sonlarında ve 19. yy’ın başlarında görülmüştür.

·         Özellikle II. Mahmut, III Selim gibi  Batı’yı bizden  ileri gören padişahlar bu gerileyişi durdurmak için en başta askeri olmak üzere yönetim ve toplumsal alanda  çeşitli yenilikler yapmaya çalışsa da çok başarılı olamamıştır. Toplum bu yenilikleri çok fazla kabullenememiştir.Hatta II.Mahmut sürekli yaptığı bu yeniliklerden dolayı lakabı ”Gavur Sultan” olmuştur.

·         Yapılan yenilikler sadece askeri alanda olmuş, bunun yanında yapılan uygulamalarda Batı’nın baskılarını azaltmak için yapılmış olan yenilikler olunca çok başarılı olamamıştır.

·         İşte bu noktada çok az da Batı’yı tanıması için gönderilen öğrenciler (28.Çelebi Mehmet , Şinasi vs.) geri döndüklerinde orada gördükleri Batı yaşama ve düşünce tarzını Osmanlı’da uygulamak için anlatmaya başladılar.

NOT: Toplumun Batı’yı tanımasında en önemli faktör 1832 yılında kurulan ve birçok sanatçının içinde bulunduğu “Tercüme Odası”  etkili olmuştur.

·         Eski güç ile yeni güç arasında bir çatışma yaşanması eski –yeni, alafranga-alaturka  mücadelesi başlattı.Bu durum yazarlar arasında sürdüğü gibi halkın arasında da devam etmiştir.

·         Tanzimat 1839 ‘da ilan edildi fakat Tanzimat Edebiyatı tam anlamıyla 1860 yılında başladı.İşte bu arada geçen süre Tanzimat’ın “Hazırlık Dönemi”dir.

Hazırlık Dönemi(1839-1860)

·         Tanzimat’ın 1839 yılında ilanından  ve 1860 yılında Tercüman-ı Ahval isimli ilk özel gazetenin Şinasi tarafından çıkarıldığı dönem Tanzimat’ın hazırlık dönemidir.

·         Bu dönem  telif eserler yerine yazarların Batı’dan eserler tercüme ettikleri dönemdir.

·         1860 yılına kadar özellikle Fransız edebiyatından  şiir,roman,hikaye vs. türlerin tercümesi yapılır.

NOT: Tercüme Odası  o zaman Batı’yı yakından tanıyan yazarlar oradaki eserlerin tercüme edilip halka yansıtıldığı bir sistemdir. Bu durum; halk arasında roman, hikaye, tiyatro gibi türlerin tanınmasında etkili olmuştur.

·         Tanzimat döneminin hazırlık safhasında özellikle devlet eliyle çıkarılmış olan Takvim-i Vekayi isimli gazetede de yapılan tercümeler yayınlanarak halkın edebiyat anlayışı yeni türlere uygun hale getirilmiştir.

·         Bu dönemde çevrilen,uyarlanan ya da yazılan  Klasik edebiyat ile Tanzimat edebiyatı arasında köprü özelliği görür.

·         Bu dönemde Yusuf Kamil Paşa, Mütercim Asım Paşa,  Ertem Pertev Paşa  gibi birçok yazar bu dönemde yaptıkları tercümeler Tanzimat’ı hazırlayan kişilerdir.

1. Dönemin Özellikleri (1860-1876)

·         1860 yılında Şinasi ve Agah Efendi’nin beraber çıkardıkları Tercüman-ı Ahval gazetesiyle birlikte bu dönem başlar.

·         Fransız İhtilal’inin  getirdiği özgürlük, halk, adalet, müsavat gibi yeni kavramlar bu dönemde ortaya atılmıştır.

·         Özgürlük , halk, adalet ve eşitlik kavramlar doğrultusunda bu dönemin yazarları padişahın yetkilerinin kısıtlanması ve meşrutiyete geçip meclis kurulması için halka Batı’daki sistemleri anlatmaya başladılar. Hatta bundan dolayı birçok sanatçı baskı ve sansüre uğradılar.

·         Bu dönemin başlıca yazarları Şinasi,Namık Kemal, Ziya Paşa, Ahmet Mithat Efendi, Ahmet Vefik Paşa Ahmet Cevdet Paşa’dır.

·         Bu yazarların yegane düşünceleri halkı eğitmek ve  onları aydınlatmaktır.

·         Halkı eğitmeyi amaç edindiklerinden dilde sadeleşmeyi savunmuşlar ve “sanat için sanat” anlayışıyla eserler vermek istemişlerdir.

NOT: Her ne kadar dilde sadeleşmeyi savundularsa da içinde yetiştikleri kültürde Divan edebiyatının etkisi çok büyük olduğu için bunu bir iki yazar dışında başaran olmamıştır

·         Bu dönemde yazan ve eser veren yazarlarda  bir fikir birlikteliği yoktur.Mesela Servet-i Fünun edebiyatı içindeki her yazar aynı duygu ve düşünüşe sahip iken buradaki her yazar aynı şeyi düşünmez ve değerlendirmez. Örnek olarak Ali Suavi, değişik dönemlerde değişik fikir akımlarına inanıp savunduğu için çok fazla itibar görmez. Yine Ziya Paşa önce halkın edebiyatını övüp Divan edebiyatını eleştirirken daha sonra bunun tersini söylemiştir ve bu yüzden Namık Kemal’le tartışma içine girmiştir.

…………..

1.     Recaizade Mahmut Ekrem,

I.   Tanzimat ikinci döneminin sanatçısıdır.

II.   Servet-i Fünûn edebiyatının kurucusudur.

III.   Şiir, roman, hikaye, oyun ve eleştiri türünde eserler vermiştir.

IV.   Sanat, toplum için anlayışına bağlıdır.

V.   Ona göre şiirde tek amaç güzelliktir. Şiirin iki konusu vardır: İnsan ve Tabiat.

Yukarıda numaralandırılmış yerlerin hangisinde bir bilgi yanlışı vardır?

A) I            B) II             C) III             D) IV           E) V

2.     Aşağıdakilerin hangisi Tanzimat edebiyatı birinci dönem sanatçılarından biri değildir?

A)    İbrahim Şinasi

B)    Namık Kemal

C)    Ahmet Vefik Paşa

D)    Ahmet Mithat Efendi

E)    Sami Paşazade Sezai

3.     Tanzimat romanında, yazarların hemen her konuya değindiğine şahit oluruz. “Karabibik”te, Antalya civarında bir köy ışığında kırsal kesim gerçeklerine, “İntibah”ta, kötü kadınların ihtiras ve entrikalarına kapılarak hem kendilerini hem başkalarını mahveden gençlere; “Felatun Bey­le Rakım Efendi”de, Batılılaşmayı yanlış anla­manın eleştirilerine; “Sergüzeşt”te ise Dilber adlı kızın etrafında esir ticaretine tanık oluruz.

Bu parçada aşağıdaki sanatçılardan hangisinin romanından söz edilmemiştir?

A)    Namık Kemal

B)    Ahmet Mithat Efendi

C)    Nabizade Nazım

D)    Sami Paşazade Sezai

E)    Recaizade Mahmut Ekrem

4.     Tiyatro; düşüncenin hayallerine vicdan, vicdanın yüreğine can verir. Tiyatro; hem ahlak yönünden insanı yüceltici, olgunlaştırıcı, hem de dil bakımından öğretici, eğitici bir okul durumundadır. Tiyatro aşka benzer, insanı hazin hazin ağlatır; fakat verdiği şiddetli üzüntülerde de bir lezzet bulunur.

Yukarıda tiyatro hakkındaki görüşleri veri­len, “Gülnihal”, “Akif Bey” gibi tiyatroların; “Tahrib-i Harabat”, “Takip” adlı eleştirilerin yazarı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Namık Kemal                            B) Şinasi

C) Ahmet Mithat                            D) Muallim Naci

E) Abdülhak Hamit

5.     Aşağıdakilerden hangisi Tanzimat döne­minde yazılan romanlardan biri değildir?

A)    Kırık Hayatlar

B)    Dünyaya İkinci Geliş

C)    Cezmi

D)    Araba Sevdası

E)    Hasan Mellah

6.     Aşağıdakilerden hangisi Tanzimat edebiya­tının genel özelliklerinden biri değildir?

A)    Batı edebiyatı, özellikle Fransız edebiya­tına büyük ilgi gösterilmiş, çoğu Fransızca eser Türkçeye çevrilmiştir.

B)    Tiyatro türü özel bir önem kazanmış, tiyatro bir eğitim yuvası olarak görülmüştür.

C)    Dilde sadeleşme amaçlanmış ancak yeterince başarılamamıştır.

D)    Sanatçılar eserlerini genel olarak sembo­lizm akımının etkisiyle meydana getirmiştir.

E)    O güne dek edebiyatımızda görülmeyen, roman, hikaye, makale gibi nesir türleri kullanılmıştır.

7.     Aşağıdakilerden hangisi Tanzimat edebiya­tında “toplum için sanat” görüşünü benimse­memiştir?

A)    Muallim Naci

B)    Ahmet Mithat Efendi

C)    Ahmet Vefik Paşa

D)    Ziya Paşa

E)    Namık Kemal

8.     Tanzimat döneminde yetişen büyük sanatçılar­dandır. Recaizade Mahmut Ekrem ile uyağın “göz için mi, kulak için mi” olduğu hakkında giriştiği sert tartışmalardan dolayı yeni sanatın karşısında gösterilmiştir. Oysa aruzu konuşma diline uygulamakta, Türkçe’nin sesine özgürlük kazandırmakta Tanzimat şairlerinin ilerisindedir. Sanatçı, şiir, eleştiri, anı, tarih, sözlük, edebiyat bilgileri, tiyatro türünde eserler vermiştir.

Bu parçada sözü edilen Tanzimat sanatçısı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Şemsettin Sami                        B) Muallim Naci

C) Nabizade Nazım                        D) Namık Kemal

E) Şinasi

9.     –      William Churchill adlı bir İngiliz’in çıkardığı gazetedir.

–      Gazetede haber, bilim, edebiyat, ahlak üzerine makaleler yayımlandı; tiyatro, roman    özetleri verildi.

–      Yarı resmi bir gazetedir.

–      Dili yalındır.

–      Muhalefet düşüncesi ve vatan kavramını yaymada etkili olmuştur.

Yukarıda bazı özellikleri verilen Türk gazetesi aşağıdakilerden hangisidir?

A) Tasvir-i Efkâr                                             B) Ceride-i Havadis

C) Takvim-i Vekâyi                                         D) Tuna

E) Hakayikü’l Vekâyi

10.   Tanzimat dönemi gerçekçi yazarlarındandır. Özellikle Sergüzeşt romanı ve batılı yazarlardan etkilenerek yazdığı Küçük Şeyler adlı hikaye kitabı şöhretini sağlamıştır. Pir (Tiyatro), Rumuzul Edep (Edebiyat kavramları), İclâl (Mektuplar, Sohbetler) diğer eserleridir.

Parçada tanıtılmaya çalışılan Tanzimat sanatçısı aşağıdakilerden hangisidir?

A)    Muallim Naci

B)    Sami Paşazade Sezai

C)    Ahmet Vefik Paşa

D)    Nabizade Nazım

E)    Recaizade Mahmut Ekrem

11.     I.    Zavallı Çocuk

II.    Cezmi

III.    Zafername

IV.    Şair Evlenmesi

V.    Tahrib-i Harabat

Yukarıda numaralanmış eserlerden hangi ikisi Namık Kemal ‘e ait değildir?

A) I ve II                          B) III ve IV

C) I ve V                          D) II ve III

E) IV ve V

12.   –      Harabat

–      Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat

–      Letaif-i Rivayat

–      Demdeme

Yukarıda eseri anılmayan sanatçı aşağıdakilerden hangisidir?

A)    Ziya Paşa

B)    Şemsettin Sami

C)    Ahmet Mithat Efendi

D)    Recaizade Mahmut Ekrem

E)    Muallim Naci

CEVAPLAR

• İbrahim Şinasi, 1826 yılında İstanbul’da doğmuştur.
• Farsça,Arapça ve daha sonra da Fransızca eğitim aldı.
• 1849 yılında maliye eğitimi alması için yurt dışına Mustafa Reşit Paşa’nın himayesinde gönderilen ilk öğrencilerinden biridir.
• Paris’te Oryantalist De Sacy Ailesi ile dostluk kurdu. Ernest Renan’la tanıştı, Lamartine’in toplantılarını izledi. Oryantalist Pavet de Courteille’e çalışmalarında yardım etti. Dilbilimci Littré ile tanıştı. Bunları gerçekleştirmesi Batı kültürünü yakından tanıdığının bir göstergesi olarak gösterilebilir.
• Yurda dönüp belirli sürelerle devlet kademesinde çalıştıktan sonra tekrar Paris’e gitti.
• 1860 yılında Agah Efendi’yle birlikte Tercüman-ı Ahval’i çıkardı.

NOT: Edebiyatımızdaki ilk özel gazete Tecüman- ı Ahval ve Şinasi ile Agah Efendi beraber çıkarmıştır.  Bu gazete birçok yeniliğe imza atmakla birlikte Tanzimat Edebiyatı’nın başlangıcı sayılır.

• Son çalışması olan Kamus-ı Osmani’yi bitiremeden 1871 yılında beyin tümöründen  öldü. 

• Batı etkisinde gelişen Türk edebiyatının öncü yazarlarından biridir.
• Tanzimat’ın 1. dönem yazarları içinden en önemli yazarlarından biridir ve ilklerin adamı olarak bilinir.
• Tanzimat edebiyatının kurucusu sayılır.
• Fransa’dan gördüğü yenilikleri yurt içinde uygulamaya çalışmıştır.
• Edebiyatımızdaki  önemli Klasizm yazarlarından biridir.
• Fransızca ilk şiir  çevirileri Şinasi yapmıştır.Bu şiirleri Tercüme-i Manzume isimli eserinde toplamıştır.Bu eserinde Racine’nin tragedyaları, La Fontaine ,Gilbert,Fenelon  ve Lamartine’den seçilmiş şiirler bulunmaktadır.
• Edebiyatımızda yazılmış ilk tiyatro metni ona aittir. Bu eser 2. Meşrutiyet’in ilanından sonra Selanik’te oynanmıştır.

NOT: Edebiyatımızda yazılmış ilk tiyatro Şair Evlenmesi’dir. Tek bölümden oluşmaktadır. Bu eser  “töre komedi”si şeklinde yazılmıştır. Ortaoyunun bazı karakterleri burada canlandırılmıştır. Onun için Geleneksel Türk tiyatrosundan izler taşımaktadır.

KONUSU: Batılı tutum ve davranışı, kılık ve kıyafetiyle toplumda değişik olan ama pek sevilmeyen , eğitimli olmasına rağmen saf bir yapıya sahip Şair Müştak Bey, sevdiği Kumru Hanım’la, görücü usulüyle evlenmiştir. Nikah sonrasında kendisiyle evlendirilen kişinin, Kumru Hanım’ın çirkin ve yaşlı ablası Sakine Hanım olduğunu görünce önce bayılır, şaşkına döner, sonra duruma itiraz eder. Mahallelinin de işe karışmasıyla iş çığırından çıkar. Başına gelenleri kabul etme mecburiyetinde kalan Müştak Bey’in imdadına arkadaşı Hikmet Bey yetişir. Hikmet Bey’in mahalle imamına verdiği rüşvetle olay ilk başta çözülür gibi görünse de, yapılan hile sonuçsuz kalır.

• 1860 yılında çıkarılmış olan Tercüman- ı Ahval’le birlikte Tanzimat başlar ve edebiyatımızda çıkarılan ilk gazetenin altında da yine onun imzası vardır. Daha sonraki zamanda yani 1862 yılında  Tasvir-i Efkar’ı çıkarmıştır.

NOT: İlk özel gazete Tercüman-ı Ahval,

İkinci özel gazete ise Tasvir-i Efkar’dır. (1865yılında bu gazeteyi Namık Kemal’e bırakıp Paris’e kaçar)

• İlk makale olan Tercüman-ı Ahval Mukadimmesi’ni o yazmıştır.
• Edebiyatımızda ilk defa halk kaynaklarından  yararlanılarak folklor çalışmasını o yapmıştır.
• Noktalama işaretlerini ilk defa edebiyatımızda “Şair Evlenmesi” adlı tiyatro oyununda  kullanan yine Şinasi’dir.
• Şiirde biçim olarak Divan edebiyatı geleneğine bağlı kalsa da içerik olarak bir takım yeniliklere gitmiştir.”Halk,vatan,millet” kavramlarını ilk defa o kullanmıştır.
• Nesirlerinde düşünceyi ön plana çıkaran kısa cümlelere yer vermesi onun halkı eğitmek için yazdığının göstergesidir. “Sanat toplum içindir.”anlayışıyla yazar.
• Şiirde parça güzelliği yerine bütün güzelliğine önem vermiştir.
• Edebiyatımızda ilk atasözleri ve deyimleri sözlüğü olan “Durub-ı Emsali Osmaniye” adlı eseri yazmıştır.Bu eserinde 2500’ün üzerinde atasözü ve deyim bulundurmaktadır.
• Kendi yazdığı şiirlerini “Müntebahat-ı Eş’ar” isimli kitapta toplamıştır.
• La Fontaine’den fabl çevirilerinin yanı sıra kendisi de fabl yazarak edebiyatımıza yeni konuların girmesine katkıda bulunmuştur.

ESERLERİ:

TİYATRO:

Şair Evlenmesi 

ŞİİR:

Müntehabat-ı Eş’ar (Kendi yazdığı şiir kitabı) Terceme-i Manzume (Çeviri şiir)

Düzyazı:

SÖZLÜK:

Durub-ı Emsal-i Osmaniye 

GAZETE:

Tercüman-ı Ahval

Tasvir-i Efkar