Varlıkları ve kavramları karşılayan sözcüklerdir. Somut ve soyut sözcüklerle eylam adlarını karşılarlar.
Mezarlardan bile yükselen bir bahar vardır.
Senden umut kesmem kalbinde merhamet adlı bir pınar vardır.
Diş, dil , burun , tarak , kalem, defter, kitap , masa, sıra , televizyon,
NOT: Tür adları özel isme kayabilir.
Beş duyu organıyla algılanabilen isimlerdir.”taş, duvar, üzüm, saat, televizyon, kumanda, kulaklık, telefon , hava ,çığlık, ıslık, ses, ışık, yankı…”
Duyu organlarıyla algılayamadığımız isimlerdir.”sevgi, nefret, kin, düşmanlık , tehlike, korku, ruh , Allah, melek, cin, şeytan , iyimserlik, cesaret, kötülük, inat…”
Eylem kök ve gövdelerine –ma/-me , -mak/- mek, -ış/ -iş isim fiilleri alan sözcüklerdir.” Anlayış, bilme, donma , kırılma, duymak, görmek, sevmek… ”
-lar/ -ler eki almamış isimlerdir. “ilke, yaşam, kanun, adet, örf, gelenek, kıyafet, kulak , bilgisayar, töre, kalem, silgi…”
-lar/ -ler eki almış isimlerdir.” bacacılar, arabacılar, hasretler, kokular, neşeler…”
Osmanlılar, uzun yıllar tek merkezden yönetildi.
Ayşeler, dün bize gelecekti; fakat trafik yüzünden gelemediler.
Dünyalar kadar servetim olsa birini dahi vermem.
Asırlarca vermiş bu mücadeleyi vermiş atalarımız.
Pazarları pikniğe giderdik,eğlenirdik.
Sabahları spor yapmayı ihmal etmezdi.
Yirmi yaşlarında benim gibi yakışıklı bir gençti.
Bu ülkeye sevgiyi Yunus’lar getirdi.
Hoşgörünün yasasını Mevlana’lar koydu.
Tekil oldukları halde aynı türden birden fazla varlığı karşılayan isimlerdir. ” ordu, sürü, sınıf(ad aktarması) kurultay, bölük , kervan, mahalle, alay…”
NOT: Bazı tür adları anlam genişlemesi yoluyla topluluk ismi olurlar.
NOT: Bir ismin topluluk ismi olabilmesi için o topluluğun dağıtılıp toplanabilme özelliğine sahip olması gerekir.
“-cık, -cek, cağız, ” ekleriyle küçültme adı türetilebilir.Küçültme eklerinde “ küçültme, sevgi, acıma, sevimlilik, azımsama” anlamı vardır.
NOT:”-cik” eki kalıcı isim de türetebilir.
1) Yalın Durumu: Ad durum eklerinden hiçbirini almamış halidir.
2) Belirtme Durumu (-i Hali ): Cümlede belirtili nesne görevinde kullanılır.
NOT: Belirtme durum ekleriyle tekil 3. şahıs ekleri birbirine karıştırılmamalıdır.
3) Yönelme- Yaklaşma Durumu ( -e Hali ): Cümlede dolaylı tümleç veya zarf tümleci görevinde kullanılır.
4) Kalma- Bulunma Durumu (-de Hali ): Cümlede dolaylı tümleç veya zarf tümleci görevinde kullanılır.
5) Ayrılma – Çıkma Durumu (-dan Hali): Cümlede dolaylı tümleç veya zarf tümleci görevinde kullanılır.
NOT: -den eki sıfat yapan ek olarak da karşımıza çıkar.
En az iki adın bir araya gelerek bir varlığı ya da kavramı karşıladığı söz öbeğidir.
Tamlayan / Tamlanan
Yardımcı Unsur Asıl Unsur
Tamlayan sözcüğün tamlayan ekini (-ın,-nın ), tamlanan sözcüğün ekinin iyelik eklerinden birini (tamlanan ekini) aldığı ad tamlamalarıdır. Aitlik bildirir.
Çeken bilir ayrılığın derdini
Bizim diyarımızda bin bir baharı bekler.
Sen kalbin atışında kanın dışında
Sen Şehrazat bir lamba bir hükümdar bakışında
Bir ölüm kuşunun feryadını duyansın.
Belirtili ad tamlamalarıyla ilgili özellikler:
1) Belirtili ad tamlamalarında tamlayan veya tamlanan ya da her ikisi birden sıfat alabilir.
Gökyüzünün o meşhur maviliğinde
Ne teneffüsler yaşandı yaramaz çocuklarla
Ölüm çağı oldu, zulüm çağı oldu, yalan çağı oldu.
Kız kardeşimin gelinliği
Şehidimin son örtüsü
2) Belirtili ad tamlamalarında tamlayanla tamlanan yer değiştirebilir.
Bir yarısı ben olurdum hiçbir şeyin
Şimdi bir güvercinin
Bir Akdeniz şehri çıkabilir içinden.
3) Belirtili ad tamlamalarında bir tamlayan birden fazla tamlanana yönelik kullanılabilir ya da bir tamlanan birden fazla tamlayan alabilir.
4) Belirtili ad tamlamalarında tamlayan ve tamlanan düşebilir. Tamlayanların düştüğü durumlarda genellikle tamlayan kişi zamiridir.
Aslı’mı el almış harem diyorlar.
Hastayım derdime verem diyorlar.
Maraşlı Şeyhoğlu Satılmış ben.
Yandı yandı söndü gönlüm
Aramızda karlı dağlar
Hasretin bağrımı dağlar
Yokluğunda söndü gönlüm.
– Ali’nin (kitabı)
NOT: Tamlayanı düşmüş isim tamlamasının olduğu yerlerde isim tamlaması yoktur. Orda sadece tamlayanı düşmüş isim tamlaması vardır. Bu konu birbiriyle karıştırılmamalıdır.
5) Belirtili ad tamlamalarında tamlayan kişi zamiriyse tamlanan düşebilir.
Tamlayanın tamlanan eki almadığı tamlananın tamlanan ekini aldığı isim tamlamalarına denir.Tamlayanla tamlana arasına hiçbir sözcük girmez.
Bir mihnetin sonunda teselli kadar iyi.
Baba ocağından yar kucağından
Bir çiçek dermedim sevgi bağından
Huduttan hududa atılmışım ben .
NOT: Belirtisiz ad tamlamasında sıfat tamlamanın tümüne yöneliktir.
Belirtisiz İsim Tamlamasında Bazı Anlam Özellikleri:
Çocuk arabası, yunus balığı, kadın eldiveni, soba borusu, sabah kahvesi, el çantası, dut ağacı…..
Bulgur pilavı, tarhana çorbası, hindi dolması, kaz kızartması, yaprak kızartması, sığır köftesi…
Çiçek bozuğu, nefes darlığı, sinir hastalığı , bıçak yarası, sel felaketi….
Çan çiçeği, yıldız böceği, ok yılanı, dev aynası, tel kadayıfı, parmak üzümü…
Av köpeği, süsü köpeği, iş adamı, ipek böceği, bal arısı, edebiyat öğretmeni …
Diş fırçası, kağıt sepeti, çöp torbası, yemek masası, ekmek bıçağı…
Sokak lambası, sokak kapısı, deniz kızı, Vefa bozası, Antep fıstığı, Van kedisi, Amasya elması, cep aynası, cep telefonu, kır kahvesi….
Tamlayanın da tamlanın da ek almadığı isim tamlamasıdır.
Çocuğa aldığım lastik top onu sevindirdi.
Akşama keten pantolonum hazır olsun.
Tahta kaşıkla yemek yemeye alışamadım.
Yatarken demir kapıyı kilitledim.
Yün kazaklarım çok sıcakta yıkandığı için çekmiş.
İpe mendil, dosta olan sevgiyi belirtirmiş.
Kerpiç duvardan yapılan daha sağlıklı oluyor.
Zeytin gözlüm buralarda işin ne?
Elma yanaklı , kiraz dudaklı, ipek saçlıydı.
Mehmet , çelik iradesine güvenirdi.
Sırma saçlarıyla herkese hava atardı.
Tamlayanın ve tamlananın ya da her ikisinin kendi içinde ad tamlaması olduğu ad tamlamalarıdır.
1)Aşağıdaki dizelerin hangisinde, tamlananı tamlayandan önce söylenmiş bir belirtili isin tamlaması vardır?
A)Beni, sokağımıza dönen eski, tahta köprüden geçirin.
B)Müjdeye koşsun komşu çocukları evimize.
C)Tarhana çorbasının içimiyle başlasın sabah.
D)Bir yarısı sen olurdun her şeyin.
E)Eski, sıcak akşamlar yağmurla çalsın kapımızı.
2)Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, arasına sözcük ya da sözcükler girmiş bir isim tamlaması vardır?
A)O, kırmızı gülleri çok sevdiğini söyledi.
B)Fen derslerinin boş geçmesi çok kötü.
C)Kilis’ in adlarını yeni duyduğum semtleri var.
D)Yeni kitabını bu ciltle kaplamalısın.
E)Türkçe dersini iyi dinlersen başarırsın.
3)Burası, yeşilin bin bir tonunu barındıran ağaçlı bir yoldu.
Bu cümlede geçen “yeşilin bin bir tonu” isim tamlamasında tamlayan ile tamlanan arasında bir sıfat bulunmaktadır. Aşağıdakilerin hangisinde buna benzer bir isim tamlaması vardır?
A)Yoğun sis yüzünden trafik iyice aksadı.
B)Çocuğun küçücük eli radyonun düğmesine uzandı.
C)Eğimli dağlardan aşağı doğru hızla iniyorduk.
D)Arka kanepedeki kır saçlı adam uyuyordu.
E)Adam, buğulu camdaki parmak izlerine bakıyordu.
4)Aşağıdakilerin hangisinde özne “Eski dostlar yeniden buluştular.” cümlesinin öznesi ile aynı türden bir tamlama durumundadır?
A)Bugün “Dünya Tiyatrolar Günü” kutlanıyor.
B)Toplantıya gelenler evlerine döndüler.
C)Genç kız her gün bir kitap okuyordu.
D)Onun gibiler, hep kendilerini anlatırlar.
E)Kazadan sonra yolcuların hepsi tedavi edildi.
5)Aşağıdaki dizelerin hangisinde tamlayanı düşmüş bir isim tamlaması kullanılmıştır?
A)Top sesleri hala duyulur dağlardan
B)Dağların, yere indi koyu serin gölgesi
C)Gündüzler size kalsın, verin karanlıkları
D)En güzel rüyaların da bir sonu vardır
E)Sesin, odaya girmiş bir serçe gibi ürkek
6)Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sıfat tamlaması özne görevinde kullanılmıştır?
A)Dün bir Isparta halısı aldım
B)Dört bölümden oluşan yapıtı beğendim.
C)Komedya üzerine birçok araştırma yapmıştır.
D)Bir gün komşusu Hoca’ nın eşeğini çalar.
E)Bu yapıt, yazarın büyük oyunlarından birisidir.
7)Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sıfat tamlaması özne görevinde kullanılmıştır?
A)Çiçeklerin bazısı kurumuştu.
B)Siparişleri hangi dükkandan aldın?
C)Herkesin dertlerini dinlemekten bıktım.
D)Tatilde nereye gitmeyi düşünüyorsun?
E)Ağaçlık bir yolda mola verdik.
8)Aşağıdakilerin hangisinde bir sıfat, isim tamlamasını nitelemiştir?
A)Yüksek yerlerde yoğun bir sis tabakası var.
B)Büyük binaların birkaçı yıkılmıştı.
C)Bahçedeki ağaca serçeler yuva yapmıştı.
D)Salonun bir köşesinde akvaryum vardı.
E)Yağmur yüklü bulutlar sardı gökyüzünü.
9)Aşağıdaki dizelerin hangisinde tamlayanla tamlananı yer değiştirmiş bir isim tamlaması kullanılmıştır?
A)Saçında bir tel vardır o çağırır hüznü
B)Ölüm şifasıdır her üzüntünün
C)Ve meçhule doğru süzüldü kervan
D)Hep bu aynadasın artık kış ve yaz
E)Bir yıldız kervanı gibi haftalar, aylar
10)Aşağıdaki cümlelerin hangisinde belirtisiz isim tamlaması kullanılmıştır?
A)Bazen sevinç insanın yüreğine sığmaz olur.
B)Ben onun en çok şarkılarını sevdim.
C)İçimizdeki umut çiçeklerini soldurmayalım.
D)Yıldızlar en güzel süsleridir gökyüzünün.
E)Gecenin kör karanlığında ışıldar yıldızlar.
11)Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sıfat tamlaması kullanılmamıştır?
A)Yolculuk başlayalı iki saat olmuştu.
B)Kapalı, rüzgarlı bir günde yola çıktık.
C)Yolculuk boyunca, yanımdaki adam hiç uyanmadı.
D)Yolculuk esnasında camdan dışarıyı izledim.
E)Rahat bir yolculuk yapamadım.
12)Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zincirleme isim tamlaması vardır?
A)Ali’nin eski – yeni bütün oyuncaklarını topladım.
B)Beş altı gün önce kaybolan saatimi buldum.
C)Yüksek duvarlar, elektrikli tellerle çevrili.
D)Kardeşimin kırmızı kalemi kaybolmuştu.
E)Bizi, şirketin büyük kapısının önünde bekleyin.
13)Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birden fazla tamlayan bir tamlanana bağlanmıştır?
A)Şu duvarlarda, yılların, asırların izi var.
B)Bu davranışını hiç beğenmedim doğrusu.
C)Ağaçların yaprakları sararmaya başlamıştı.
D)Annesi tahta kaşıkları masaya bıraktı.
E)Evin kapısını bir türlü açamıyorduk.
14)Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zincirleme isim tamlaması kullanılmıştır?
A)Kavak ağacının altında birkaç kişi sohbet ediyordu.
B)O sabah köydeki bütün insanlar meydanda toplanmıştı.
C)Kısa boylu bir adam alkışlar arasında kürsüye çıktı.
D)Her akşam bu kahvede toplanır, geç saatlere kadar otururduk.
E)Öğrencilerden hiçbiri yağmurla havada dışarı çıkmak istemiyordu.
15)Aşağıdaki cümlelerin hangisinde tamlayanı düşmüş bir isim tamlaması vardır?
A)Düşüncelerini hep hayretle dinledim.
B)Bizim davranışımız onu kızdırıyor.
C)Evin çatısını tamir ettirecektik.
D)Onun okuduğu kitabın adını biliyor musun?
E)Pazar akşamı yola çıkacağız.
CEVAPLAR
| 1 D | 4 C | 7 A | 10 C | 13 A |
| 2 C | 5 E | 8 B | 11 D | 14 A |
| 3 B | 6 E | 9 B | 12 E | 15 A |
]]>