• Roman, insanın veya çevrenin karakterlerini, göreneklerini ince­leyen, serüvenlerini anlatan, duygu ve tutkularını çözümleyen, kurmaca veya gerçek olaylara dayanan uzun edebî türe ve bu türde yazılmış eserlere denir.

Romanları şu isimler altında gruplara ayırmak mümkündür:

Aksiyon Romanları:

Olay unsurunu ön plana çıkaran romanlardır.

Psikolojik Romanlar:

Dış dünyadan çok. kişi ve iç dünyası esas alınır.

Belli başlı çeşitleri şunlardır: karakter romanı, tutku romanı, şuu­raltı romanı, biyografik roman

Sosyal Romanlar:

Bu romanlar bir çağı yansıtabilir, bir bölgeyi töreleriyle birlikte ele alabilir. Belli başlı çeşitleri şunlardır: töre romanı, tarihi roman

Düşünce Romanları:

Bu romanlar daha çok bir takım görüşlerin savunulması, tartışıl­ması, ya da çürütülmesi gayesiyle yazılmaktadır. Bu tür romanla­ra tezli romanlar da denilmektedir.

Fantezi Romanları:

Hayal gücüne dayanan romanlardır.

Egzotik Romanlar:

Uzak, yabancı ülkeleri tanıtmak gayesiyle yazılan romanlardır.

Gotik Romanlar:

Karanlık, korkutucu çılgınlıklarla dolu bir ortamda geçen kanlı, şeytani, büyülü olayları konu alan romanlardır. (Mary Shelley: Frekenstein: Bram Stoker: Dracula

Tarihi Romanlar:

Tarihteki olay ve kahramanları anlatan romanlardır.

Pikaresk Romanlar:

Çoğunlukla ahlaksız rezil bir kahramanın başıboş gezginlik yaşamın­da yaşadığı olayları, gevşek ve rahat bir üslupla anlatan romanlardır.

a) Romantik Roman:

His ve hayal unsurlarının ağırlık taşıdığı, belli bir şiirliliğin hâkim olduğu romanlardır.

b) Realist Roman:

Realist romanlarda gerçekler, görülenler ve incelemeler ortaya koyulur.

Sanatçı hiçbir surette kendi duygu, düşünce ve hayallerini eseri­ne karıştırmaz.

c) Natüralist Roman:

Natüralist roman realist romana göre ilme ve araştırmaya daha çok önem verir. Natüralistler gerçeğe bağlılıkta ve sosyal mese­leleri araştırmada realistlerden çok daha fazla ilmi metotlara bağlı­lık gösterirler. Toplumu adeta bir laboratuvar olarak düşünürler ve eserlerini bu laboratuvar içinde, ilmi verilere kesinlikle bağlı kalarak kaleme alırlar.

d) Postmodern Roman:

Postmodern roman, bir anlamda mimaride başlayıp gelişen, ku­rumsal ve düşünsel alanlarda hızla yayılan ve 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren edebiyat dünyasında da kendisini gösteren postmodernizmin ürünüdür.

1)  Macera Romanı: Günlük yaşamda gerçekleşmesi çok zor olan, şaşırtıcı, gizemli olayları sürükleyici bir anlatımla ele alan romanlardır. Bu tür roman­larda “olay” her şey demektir. Romancı, okuyucunun merakını hep zirvede tutar. Bu romanlarda olayların akışına uygun olarak çok zengin ve değişken bir çevre anlatımı vardır. Kahramanlar olay ekseninde sürekli hareket halindedir. Bu romanlarda okuyucuya hoşça vakit geçirtmek amaçlanır.

2) Tarihî Roman: Konularını tarihte yaşamış kahramanlarla, onları kuşatan gerçek veya hayalî kişilerin hayat ve maceralarından alan roman türüdür. An­cak tarihten daha derinlerde yatan insanla ilgili daha evrensel bir gerçeği araştırmak amacıyla da yazılır. Yazar, tarihî gerçekleri kendi hayal gücü ile birleştirerek anlatır. Tarihî romanın en belirgin özelliği geçmişe dayanması ve geçmişi günümüze taşımasıdır.

3)  Tahlil Romanı: İnsanların ruhsal ve psikolojik durumlarını, olaylar karşı­sındaki tepkilerini ve davranış biçimlerini işleyen roman türüdür. Ruhun de­rinliklerine inilir, bilinçaltındaki gizemli istekler açığa çıkarılmaya çalışılır. Bu nedenle bu romanlara psikolojik roman da denir.

4)  Biyografik Roman: Bu romanda hikâye, gerçekten yaşamış bir bireyin karakteri üzerine inşa edilir. Amaç, insanı insana tanıtmaktır.

5) Töre Romanı: Bir toplumun belli bir dönem ve çevre içindeki gelenek ve göreneklerini işleyen romanlardır.

6) Sosyal Roman: Toplumsal sorunların işlendiği romanlardır. Bu tür roman­larda ekonomik sorunlar, sınıflar arası çatışmalar, rejim değişiklikleri, esaret, göç gibi toplumsal yaşamı doğrudan ilgilendiren konular anlatılır.

7)  Egzotik Roman: Konuları yabancı ülkelerde geçen romanlardır.

8)  Köy Romanı: Köy yaşamını, köylünün toplumsal sorunlarını konu edinir.

9)  Fantastik Roman: Bu romanlarda olağan ve olağandışı birlikte kullanılır. Olağandışı anlatımlarda, doğaüstü varlıklar ve olaylar açıklamaya gerek gö­rülmeden ve sorgulanmadan kabul görür.

10)  Pikaresk Roman: Çoğunlukla ahlak yönünden zayıf bir kahramanın ba­şıboş gezginlik yaşamında yaşadığı olayları gevşek ve rahat bir üslupla anlatır.
11) Gotik Roman: İngiliz ve Amerikan romancılığına özgü bir türdür. 18. yüz­yılın akılcılığına karşı çıkan bir türdür. Karanlık, korkutucu, çılgınlıklarla dolu bir ortamda geçen kanlı, şeytani, büyülü olayları konu alır.

Konularına Göre Romanlar

• Macera Romanları: Anlatılan olayların ve kişilerin sıradışı, olağanüstü özellikler taşıdığı romanlardır. Alexander Dumas’nın “Üç Silahşörler” romanı bu türün en tanınmış örneklerindendir.

• Tarihi Romanlar: Konusunu geçmişten, tarihsel olay ve kişilerden alan romanlardır. Namık Kemal’in “Cezmi”, Mithat Cemal Kuntay’ın “Üç İstanbul” adlı romanları tarihi roman niteliği taşır.

• Tahlil Romanı: Buna psikolojik roman da denir. İnsan ruhunu derinlemesine inceleyen romandır. Mehmet Rauf’un “Eylül”, Peyami Safa’nın “Dokuzuncu Hariciye Koğuşu” birer tahlil romanıdır.

• Yaşamöyküsel Roman: Bu romanlarda anlatılanlar, gerçekten yaşamış bir insanın karakteri üzerine temellendirilir. Oğuz Atay’ın “Bir Bilim Adamının Romanı” bu türün başarılı örneğidir.

• Töre Romanı: Toplumun belli bir dönem ve çevre içinde gelenek ve göreneklerini yansıtan romanlardır. Hüseyin Rahmi’nin “Gülyabani”, “İffet”, “Kaynanam Nasıl Kudurdu” romanları töre romanlarıdır.

• Sosyal Roman: Bir toplumun sosyal yapısını, sorunlarını anlatan romanlardır. Yaşar Kemal’in “İnce Memed”, Halide Edip Adıvar’ın “Sonsuz Panayır” romanları gibi.

• Egzotik Roman: Konuları yabancı ülkelerde geçen romanlardır. Refik Halit’in “Nilgün” romanı gibi. Egzotik romanlar, ülke içindeki azınlıkların yaşamını da anlatabilir. Osman Cemal Kaygılı’nın “Çingeneler” romanı bunun ilginç bir örneğidir.

• Fantastik Roman: Gerçek dünyayla birlikte onun ötesinde, doğa yasalarından farklı olan ikinci bir dünyanın varlığını kabul eden romanlardır. Bu romanlarda olağanlıkla olağandışılık bir arada verilir. Doğaüstü varlıklar ve olaylar yer alır. Peyami Safa’nın “Matmazel Noraliya’nın Koltuğu”, Nazlı Eray’ın “Arzu Sapağında İnecek Var” romanları fantastik romanın ögelerini barındırır.