• Karşıtlık, karşı olma durumudur tezat.
• Sanat olarak ise, bir cümle ya da mısrada karşıt anlamlı sözcükler­den hareketle iki zıt düşüncenin karşılaştırılmasına te­zat denir.

 TEZAT (KARŞITLIK) ÖRNEKLERİ

“Geç yatar, erken kalkar.”
cümlesinde “geç – erken” zıt anlamlı sözcüklerdir. Bu­rada tezat yoktur. Çünkü burada bir fikir ayrılığı, bir çe­lişme söz konusu değildir.
 
“Güleriz ağlanacak halimize.”
dizelerinde ise tezat söz konusudur. Çünkü burada “gülmek – ağlamak” sözcükleri sadece zıt anlamlı de­ğildir. Aynı zamanda “ağlamak – gülmek” gibi iki zıt ey­lemin bir insan ruhunda ve aynı zamanda olması, in­sanın iki duygu arasında çatışma yaşaması, insan ru­hundaki karşıtlığın dile getirilmesi söz konusudur.
 
“Ne siyah eylemiş bu nasiyeyi (alın)
Saçımı bembeyaz eden bahtım”
Bu dizelerde “siyah alın – bembeyaz saç” sözleri ile te­zat yapılmıştır. Siyah – beyaz birbirinin zıddır; ama “si­yah alın”la kötü talih anlatılmak istenmiştir. Gerçekte “alın” siyah olamaz. “Bembeyaz saç” ise gerçek an­lamdadır. Burada alnı siyah, saçı beyaz yapan talihtir. Yani iki zıt işi yapan talihtir. Böylece tezat yapılmıştır.
 
“işkence yaptıkça bana gülerdi
Benim sadık yârim kara topraktır.”
dizelerinde “işkence yapmak – gülmek” sözcükleri ile tezat yapılmıştır. Hiç kimse işkence yapılırken gülmez. Ama burada şair toprağı kazmayı işkence olarak; bu işkence sonrası topraktan çıkan ürünleri de toprağın gülmesi olarak düşünmüştür. Bu iki zıt düşüncenin bir arada kullanılması ile tezat yapılmıştır.
 
“Var olan yokluğun ömrünü sürüyorum
Aşklar bomboş kuruntu, hürriyetler esaret“
Bu dizede “var – yok”, “hürriyet – esaret” sözcükleri ile tezat yapılmıştır. Varken yokluğu yaşamak, hürriyetin, yani özgür olmanın esaret yani kölelik olması birer kar­şıt düşüncedir. Bu karşıt düşüncelerin bir arada işlen­mesi ise tezattır.
 
“Aydınlığa koştum karanlık çıktı
Her sevgi, her vefa bir anlık çıktı”
dizelerinde “aydınlık” ve “karanlık” sözcükleri ile tezat yapılmıştır. Şair, içine düştüğü durumu, çaresizliği an­latırken tezat sanatından yararlanmıştır.
 
“Varlığın uçarken en şakrak çağa
Dolaştım bakıştan, nurdan bir ağa
Beni öldürmeğe ve yaşatmağa
O baygın gölgeli bakışlar yeter”
Bu dörtlükte “öldürmek” ve “yaşatmak” sözcükleri ile tezat yapılmıştır. Şair, sevdiğinin sevgi dolu bakışının kendisini yaşattığını, önemsemez bir şekilde ya da kı­zarak bakışının ise kendisini perişan ettiğini tezat sa­natı ile anlatmak istemiştir.
 
“Bir varken bir yok oldu İşte dünyamızın işleri”
 
“Gülmek ol goncaya münasiptir
Ağlamak bu dil-i hazine gerek”

“Dünya o kadar büyük ki
Bir noktayım ortasında, ne yapsam
Bazen de o kadar küçülüyor ki dünya
Devrilecek sanıyorum kımıldasam”
 
“Fakat Sakarya başka, yokuş mu çıkıyor ne
Kurşundan bir yük binmiş köpükten gövdesine“
Öyle bir devim ki, ben hakikatte pireyim
Bir delik gösterin de utancımdan gireyim
 
Karlar etrafı beyaz bir karanlığa gömdü
Kar değil gökyüzünden yağan, beyaz ölümdü
 
Hangi pencereye koşarsan koş
Aynı siyah güneş gökyüzünde
 
Ak alnında kara duran yazımı
 
Ardında bir beşik bırakır her giden tabut

Taçlar bile cihanda eğilen başlarındır.
 
Niçin bir damlacık göğsünde bir umman buruşandır?
 
Ya gezen bir ölü yahut gömülen bir diriyim
Mumyadır canlı da cansız da bu kabristanda
 
Ben ki toz kanatlı bir kelebeğim
Minicik gövdeme yüklü Kafdağı
 
Dağlar çiçek açar Veysel dert açar
 
Kuru idik yaş olduk ayak idik baş olduk
Kanatlandık kuş olduk uçtuk elhamdülillah
 
Kara sevdaya tutulmuş bir taze
Henüz yaşıyor ölü değil
Ama canlı cenaze
Ahmet Necdet

Karşıt durumların, olayların, düşüncelerin, bir arada belirtilmesidir. Bu, karşıt (zıt) anlamlı sözcükler kullanılmadan da yapılabilir.
Bir başka tanımı ise:
Aynı varlığın, olayın, durumun… birbirine karşıt iki yönünü bir arada belirtmeye ya da birbirine karşıt kavramlar arasında ilgi kurmaya tezat denir.

Ömrümde zararsız günümü bilmem
Her senede yüz milyonluk kârım var.    (Huzuri)

Aşk derdiyle hoşem el çok ilâcımdan tabip
Kılma derman kim helakim zehr-i dermanındadır . (Fuzuli)

Nice kâfirdir yüzün görüp müselman olmayan    (Lâmii)

Dil gitti gerçi yerine kondu hezâr gam
Biri gider biri gelir oldu belâların          (Şeyhülislam Yahya)

Gülen çehremi görüp
Sanmayın beni bahtiyardır
Her kahkahanın içinde
Bir damla gözyaşı vardır

Lâkin ben hiç bu kadar mahzun olmadım; ölümü hatırlatan ne var bu resimde? Hâlbuki hepimiz hayattayız. (Melih Cevdet Anday)

Bir kız vardı yok gibi öyle güzel (Oktay Rıfat Horozcu)