Art arda örneklerin sıralandığı cümlelerde, benzer Örneklerin sürdürülebileceğini ifa­de etmek İçin cümlenin sonunda kullanılır. (Bu amaçla cümle içinde de kullanılabilir.)

• Her tarafta çölün o bunaltan ve çaresizliğe düşüren kum tepeleri…
• Sonra birdenbire karşımıza çıkıveren yeşillik…
• Karşı sahilde, sisler altında zar zor seçilebilen tepecikler, korular, beyaz yalılar…

Tamamlanmamış cümlelerin sonunda kullanılır. Bazılarında okuyucunun cümleyi zihninde tamamlaması beklenir.

• Sanal dünyalarda sanal aşklar yaşayan bir gençlik…
• Gök sarı toprak sarı, çıplak ağaçlar sarı…
• Şu bahar yağmurları bir gelse…
• Herkeste bir telaş, bir sevinç…

Söylenmek,   belirtilmek   İstenmeyen   ve kaba sayılan, söylenmesi ahlaken çirkin görülen kelimelerin yerine kullanılır.

• Şu … adamı gözüm görmese iyi olacak.
• Olaya … Bey’in oğlunun da adı karışmış.
• Haberi …’dan dinledim.
• Hüseyin … kasabasına gitmeliydi.

Herhangi bir metinden alınan cümlenin öncesi ve sonrası olduğunu, aralarda da alınmayan kısımlar olduğunu belirtmek İçin kullanılır.

“… Burası evin diğer taraflarına hiç benze­meyen, adeta bir leyli mektep yatakhanesi veya bir hastane koğuşu gibi yan yana bir sürü beya karyolaların dizili durduğu küçük bir odaydı… Oturmak İçin bir iskemle aradım. Odada bulunan iki iskemlenin üzeri de yün hırkalar, kadın çorapları, sırttan çıkarılıp atılıvermiş birkaç ipekli elbiseyle doluydu…”

UYARI

Bu görevde kullanılan üç nokta işareti (…) biçiminde, yay ayraç içerisine de konabilir.

Ünlem ve seslenmelerde anlatımı pekiştir­mek İçin kullanılır.

Gölgeler yaklaştı. Bir adım kalınca onu kı­yafetinden tanıdılar

— Koca Ali..   Koca Ali bu!

Karşılıklı  konuşmalarda yeterli olmayan, eksik bırakılan cevaplarda ya da suskunlu­ğu belirtmek amacıyla kullanılır.

—Kimsin!

— Kenan…

— Hangi Kenan?

— …

1.  Tamamlanmış cümlelerin sonuna konur:

·           Ben, bütün çocukları severim.

 2.   Bazı kısaltmaların sonuna konur:

·         Prof. (profesör)             Cad. (cadde)

3.   Rakamlardan sonra sıra bildirmek için konur:

·           3.                   5.                      17.

 Arka arkaya sıralandıkları için vir­gülle ya da kısa çizgiyle ayrılan ra­kamlardan yalnızca sonuncu rakamdan sonra nok­ta konur:

·         5, 8 ve 14. sorular zordu.

 4.  Tarihlerin yazılışında gün, ay ve yılı gösteren sayıları birbirinden ayırmak için konur:

·         23.12.2012                      15.X.2013

 Tarihlerde ay adları yazıyla da gösterilebilir. Bu durumda ay adların­dan önce ve sonra nokta kullanılmaz:

·         29 Mayıs 1453

·         29 Ekim 1923

 5.  Saat ve dakika gösteren sayıları birbirinden ayırmak için konur:

·         Otobüsümüz 23.15’te hareket edecek.

·         Maç, 13.00’te başlayacak.

 6.  Kitap, dergi vb.nin künyelerinin sonuna konur:

·         İhsan Oktay Anar, Puslu Kıtalar Atlası, İletişim Yayınları, İstanbul, 1995.

7.  Bir yazının maddelerini gösteren rakam veya harflerden sonra konur:

 I.              1.              A.              a.

II.              2.              B.              b.

 8. Dört ve dörtten çok rakamlı sayılar sondan sayılmak üzere üçlü gruplara ayrılarak yazılır ve ara­ya nokta konur:

1.000            326.197        49.750.812

VİRGÜL (,)

1.  Birbiri ardınca sıralanan eş görevli kelimele­rin ve kelime gruplarının arasına konur: 

·         Şiirden, romandan, tiyatrodan anlayan gençlerle bir arada olmak beni mutlu ediyor.

·         Gazeteleri, dergileri, radyoları ve televiz­yon kanallarını objektif yayıncılık yapmaya davet edi­yorum.

 2.  Sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için ko­nur:

·         Bavulunu aldı, dışarı çıktı, kendisini bekle­yen arabaya doğru koşmaya başladı.

·         Halkımız duyarlıdır, sevdiği sanatçıyı bağrı­na basar.

 3.  Cümle içinde ara sözleri ve ara cümleleri ayırmak için konur:

·         Yıllar sonra nihayet oraya, doğum büyüdü­ğüm o güzel kente, dönüyorum.

·         Yarışmayı kimin kazandığını, bunu çok me­rak ettiğinizi biliyorum, birazdan açıklayacağız.

4. Uzun cümlelerde yüklemden uzak düşmüş olan özneyi belirtmek için konur:

 Yaşlı kadın, orada geçirdiği o mutlu günleri özlemle anıyordu.

 5.   Anlama güç kazandırmak için tekrarlanan kelimelerin arasına konur:

• Para, para, para… Varsa yoksa para. Bunlar paradan başka bir şey konuşmazlar mı?
• Akşam, yine akşam, yine akşam

Göllerde bu dem bir kamış olsam

 6.   Tırnak içinde  olmayan  alıntı  cümlelerden sonra konur:

• Özlemini çektiğim diyarların şiirini yazıyo­rum, dedi.

 7.   Konuşma çizgisinden sonraki alıntı cümlesi­nin bitimine konur:

   — Van’a bu akşam mı gidiyor musunuz, diye sordu.

 8.   Edebî eserlerde konuşma bölümünden ön­ceki ifadenin sonuna konur:

   Bahçe kapısını açtı. Sermet Bey’e,

— Bu anahtar köşkü de açar, dedi.

 9.   Ret, kabul teşvik bildiren “evet, hayır, yok, ta­mam, elbette” gibi kelimelerden sonra konur:

   Tamam, ben de size katılıyorum.

   Hayır, gelmeyeceğim.

 10. Hitap için kullanılan kelimelerden sonra ko­nur:

Değerli Arkadaşım,

Sayın Başkan,

 11. Bir kelimenin kendisinden sonra gelen keli­melerle yapı ve anlam bakımından bağlantısı olmadı­ğını göstermek için konur.

   Bayan, memura bir kâğıt uzattı.

   Bu, tek gözlü, genç fakat ihtiyar görünen bir adamcağızdır.

   Bu gece, eğlenceleri içlerine sinmedi.

 12. Sayıların yazılışında kesirleri ayırmak için kullanılır:

24,8 (yirmi dört tam, onda sekiz)

0,35 (sıfır tam, yüzde otuz beş)

 13. Özne olarak kullanıldıklarında “bu, şu, o” za­mirlerinden sonra konur:

Bu, benim gibi yazarlar için hiç kolay olmaz.

Şu, diğerlerinden çok daha güzel!

O, eski defterleri çoktan kapatmıştı.

 14. Kitap, dergi vb.nin künyelerinde yazar, eser, basımevi vb. maddelerden sonra konur:

–  Ahmet Hamdi Tanpınar, Mahur Beste, Der­gâh Yayınları, İstanbul, 2005.

 UYARI:

 1. Metin içinde ve, veya, ya da, ya­hut, da/de bağlaçlarından önce de sonra da virgül konmaz.

2. Metin içinde “hem hem, ister ister, gerek gerek” gibi tekrarlı bağlaçlarda önce ve sonra virgül konmaz.

3.   Metin içinde “-ınca/-ince” anlamında zarf-fiil görevinde kullanılan “mı/mi” ekinden sonra vir­gül konmaz.

4.   Şart ekini almış kelimelerden sonra virgül konmaz.

NOKTALI VİRGÜL (;)

1.   Cümle içinde virgüllerle ayrılmış tür ya da ta­kımları birbirinden ayırmak için konur:

 Bu kutuya kitapları, defterleri; şu kutuya da kalemleri, silgileri yerleştirelim.

 2.   Öğeleri arasında virgül bulunan sıralı cümle­leri birbirinden ayırmak için konur.

 Virgülün kullanıldığı yerleri anlatırken hem eş görevli kelimelerin hem de sıralı cümlelerin virgüllerle ayrılması gerektiğini belirtmiştik.

• “Sevinçten, heyecandan içim içime sığmı­yordu.” cümlesinde eş görevli kelimeler
• “Sevinçten içim içime sığmıyor, kahkahalar atmak istiyorum.” cümlesinde ise sıralı cümleler vir­gülle ayrılmıştır.

 Bir sıralı cümlede, öğeler kendi arasında virgül­lerle ayrılmışsa, iki cümlenin birleştiği yere virgül değil, noktalı virgül konur:

•  Sevinçten, heyecandan içim içime sığmıyor; bağırmak, kahkaha atmak istiyorum.

 3. İkiden fazla eş değer öğesi arasında virgül bulunan cümlelerde özneden sonra noktalı virgül ko­nabilir:

 “Ahmet, bu sınıftaki en başarılı öğrencidir.” cüm­lesinde özneyi belirtmek için virgül kullanılmıştır.

 “Ahmet; Mehmet, Gürkan, Hasan ve Ok­tay’dan daha güzel futbol oynar.” cümlesinde ise öz­neyi belirtmek için noktalı virgül kullanılmıştır. 

İKİ NOKTA (:)

1.   Kendisiyle ilgili açıklama yapılacak cümlenin sonuna konur:

Sizden şunu yapmanızı istiyoruz: Evinize gi­din ve bizden haber bekleyin!

 2.   Kendisinden sonra örnek verilecek cümlenin sonuna konur:

Türkçede “b” sesi, kendinden önceki “n”yi “m”ye dönüştürür: perşembe, çember, sümbül…

 3.   Edebî eserlerdeki karşılıklı konuşmalarda, konuşan kişinin adından sonra konur:

Cemil Usta: Nereden geliyorsun, evlat?

Hasan: Annem manava göndermişti, oradan geliyorum. 

ÜÇ NOKTA (…)

1. Eksiltili (tamamlanmamış, yüklemi söylen­memiş) cümlelerin sonuna konur:

• Gecenin koyu karanlığında kulakları sağır eden bir çığlık…
• Yaptığınız iyilikler kısa sürede unutulur ama birine, isteğinizin dışında gelişse bile zararınız dokunmuşsa…

 2.  Herhangi bir nedenle söylenmek istenmeyen kelimelerin yerine kullanılır:

Bu suçu işleyen kişi … olabilir.

 3. Alıntılarda başta, ortada ve sonda alınma­yan kelime ve bölümlerin yerine kullanılır:

Mehmet Efendi evinin altındaki odada otu­rurken onu gördü. Elinde büyücek bir kapla ıslak bir post vardı. Bunları … vermeden pencerenin içine bı­raktı …

 4.  Karşılıklı konuşmalarda, yeterli olmayan, ek­sik bırakılan cevaplarda kullanılır:

— Kimsin

— Mehmet

— Hangi Mehmet?

—…

— Cevap ver, hangi Mehmet dedim.

— …  

SORU İŞARETİ (?)

1.   Soru bildiren cümle veya sözlerin sonuna konur: 

• Bunu kim söyledi?
• Gümrükteki memur başını kaldırdı:

— Adınız? 

2.   Bilinmeyen, kesin olmayan ya da şüpheyle karşılanan yer, tarih vb. durumlar için kullanılır:

• Yunus Emre (1240?-1320), Doğum yeri: (?)
• Ankara’dan Sakarya’ya iki (?) saatte gitmiş.
• 1496 (?) yılında doğan Fuzuli …

 UYARI: Soru ifadesi taşıyan sıralı ve bağlı cümlelerde soru işareti en sona konur:

 Ben yokken nasıl geçindiniz, size kim yar­dım etti? 

ÜNLEM İŞARETİ (!)

1.   Sevinç, korku, acı, şaşma gibi duyguları an­latan cümlelerin sonuna konur: 

• Hava ne kadar soğuk!
• Aşkolsun!

 2.  Seslenme, hitap ve uyarı sözlerinden sonra konur:

Arkadaşlar! Bu taraftan gidelim. 

Ünlem işareti, seslenme ve hitap sözlerinden hemen sonra konulabi­leceği gibi cümlenin sonuna da konabilir:

– Arkadaşlar, bu taraftan gidelim! 

3. Bir söze alay, kinaye ya da küçümseme an­lamı kazandırılmak istenen sözden hemen sonra pa­rantez içinde ünlem işareti kullanılır:

• İsteseymiş, bütün soruları yarım saatte ce­vaplayabilmiş (!)  

KISA ÇİZGİ (-)

1. Satıra sığmayan kelimeler bölünürken satır sonuna konur. Birleşik kelimeler satır sonuna sığma­dığında bu kelimelerin ulama yapılarak hecelendiği dikkate alınır:

• Ataol Behramoğlu’nun hazırladığı bu antolo­-

ji iki ciltten oluşuyor.

• ………….ba-

­şöğretmen

• ………….başöğ-

­retmen

• …………Karaosma-

             noğlu

• …………Karaosmanoğ-

lu

 UYARI:Kesme işareti satır sonuna geldi­ğinde yalnız kesme işareti kullanılır, ayrıca kısa çizgi kullanılmaz:

  …………….Edirne’

nin…

  …………….2013′

te…

 2.  Ara sözleri ve ara cümleleri ayırmak için kul­lanılır:

  Size nasihat vermek için -gerçi siz nasihat­ten de anlamazsınız ya- buradayım.

 3.   Eklerden önce, fiil kök ve gövdelerinden son­ra kullanılır:

• -a/-e
• -dan/-den
• süz-

 4.   Kelimeler arasında “-den… -a, ve, ile, ilâ, arasında” anlamlarını vermek için kullanılır:

• Türkçe-Farsça Sözlük
• Ankara-İzmir uçak seferleri
• Ural-Altay dil ailesi
• 13.30-14.30

 UYARI:Cümle içinde sayı adlarının yinelenmesinde araya kısa çizgi konmaz:

Onu görmeyeli on on beş yıl oluyor.

Biraz sonra üç beş kişi geldi.  

UZUN ÇİZGİ (—)

Yazıda satır başına alınan konuşmaları göster­mek için kullanılır. Buna “konuşma çizgisi” de denir:

— Orada ne yaptınız?

— Yemek yedik, gezdik, eğlendik.

 UYARI:

1. Oyunlarda uzun çizgi konuşanın adından sonra da konabilir:

Sıtkı Bey — Kaleyi kurtarmak için daha güzel bir çare var. Gerçekten ölecek adam ister.

İslam Bey — Ben daha ölmedim.

 2.   Konuşmalar tırnak  içinde  verildiğinde uzun çizgi kullanılmaz.

Arabamız tutarken Erciyes’in yolunu:

“Hancı dedim, bildin mi Maraşlı Şeyhoğlu’nu?” 

EĞİK ÇİZGİ (/)

1. Yan yana yazılması gereken durumlarda mısraların arasına konur:

 Korkma! Sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak / Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak / O benim milletimin yıldızıdır parlayacak / O be­nimdir o benim milletimindir ancak.

 2.  Adres yazarken apartman numarası ile daire numarası arasına ve semt ile şehir arasına konur:

Altay Sokağı, No.: 21/6 Kurtuluş /ANKARA

 3.   Tarihlerin yazılışında gün, ay ve yılı gösteren sayıları birbirinden ayırmak için konur:

18/11/2014                   

15/IX/2013

4.   Dil bilgisinde eklerin farklı biçimlerini göster­mek için kullanılır:

 -a/-e            -an /-en              -lık /-lik  

TIRNAK İŞARETİ (“”)

1.   Başka bir kimseden ya da yazıdan olduğu gi­bi aktarılan sözler tırnak içine alınır. Tırnak içindeki alıntının sonunda bulunan işaret (nokta, soru işareti, ünlem işareti vb.) tırnak içinde kalır:

Hazreti Ali’nin “Bana bir harf öğretenin kırk yıl kölesi olurum.” sözünü kendime ilke edindim.

 2.   Özel olarak belirtilmek istenen sözler tırnak içine alınır:

Bu cümledeki “güzel” kelimesinin türü, “sıfat”tır.

 3.   Kitapların ve yazıların adları ve başlıkları tır­nak içine alınır:

Ahmet Ümit’in “İstanbul Hatırası” isimli ro­manında ilginç bir olay örgüsü ve anlatma tekniği var­dır.  

TEK TIRNAK İŞARETİ (‘)

Tırnak içinde verilen ve yeniden tırnağa alınma­sı gereken bir sözü belirtmek için kullanılır:

·         Bir edebiyat eleştirmeni bu konuda şunları söyledi: “Amin Maalouf’un ‘Semerkant’ isimli roma­nında tarihsel öğelere rastlamak da mümkündür.”  

PARANTEZ ( ) (YAY AYRAÇ)

1.   Bir kelimenin eş anlamlısını göstermek için kullanılır:

   Biz, bunu bir kriter (ölçüt) olarak kabul etmi­yoruz.

 2.   Açıklama niteliğindeki sözler, parantez için­de gösterilir:

   Bazı kelimeler (güzel, tatlı, zor vb.) zarf ola­rak da sıfat olarak da kullanılabilir.

 3.   Tiyatro eserlerinde, konuşanın hareketlerini, durumunu açıklamak için kullanılır:

   Alemdar Paşa — (Kaşlarını çatar) Gidiniz!

 4.   Yabancı  bir kelimenin Türkçe okunuşunu göstermek için kullanılır:

   Bu sözü Descartes (Dekart) söylemiş.

 Özel veya cins isme ait ek, ayraçtan önce yazılır:

Yunus Emre’nin (12407-1320) etkileri gü­nümüzde de devam etmektedir.

Bu cümledeki zarf-fiilden (sevinerek) son­ra virgül kullanmaya gerek yok.  

KÖŞELİ AYRAÇ ([ ])

Parantez içinde parantez kullanılması gereken durumlarda parantezden önce köşeli ayraç kullanılır:

Halikarnas Balıkçısı [Cevat Şakir Kabaağaçlı (1886-1973)] en güzel eserlerini Bodrum’da yazmıştır. 

KESME İŞARETİ (‘)

1.  Aşağıda sıralanan özel adlara getirilen iyelik, ilgi, hâl ekleri ile ek fiil kesme işaretiyle ayrılır:

 a.  Kişi adları, soyadları ve takma adlar:

 Refik Halit Karay’mış        Bâkî’nin

 b.   Millet, boy, oymak adları:

   Türk’üm       İngiliz’miş       Alman’dan

 c.   Devlet adları:

   Türkiye Cumhuriyeti’ni Osmanlı Devleti’ndeki

 ç.   Din ve mitoloji ile ilgili özel adlar:

   Allah’ın        Cebrail’e            Zeus’tan

 d.   Kıta, deniz, nehir, göl, dağ, boğaz, geçit, yayla; ülke, bölge, il, ilçe, köy, semt, bulvar, cadde, sokak vb. coğrafyayla ilgili yer adları:

  Asya’nın                Birlik Mahallesi’ne

  Van Gölü’ne         Çanakkale Boğazı’nın

  Ankara’ymış         Marmara Denizi’nden

 e.   Gök bilimiyle ilgili adlar:

   Jüpiter’dir                      Samanyolu’nun

 f.    Saray, köşk, han, kale, köprü, anıt vb. adları:

Çankaya Köşkü’ne

Çanakkale Şehitleri Anıtı’nın

 g.   Kitap, dergi, gazete ve sanat eseri (tablo, heykel, müzik vb.) adları:

Safahat’tan              Yaprak Dökümü’nü

 ğ. Kanun, tüzük, yönetmelik, yönerge ve genel­ge adları:

   Millî Eğitim Temel Kanunu’na

   Telif Hakkı Yayın ve Satış Yönetmeliği’nin

 h.   Hayvanlara verilen özel adlar:

   Sarıkız’ın       Karabaş’tı       Pamuk’u

 ı.    Akım, çağ ve dönem adları:

 Yükselme Dönemi’nin

Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı’na

2.   Kişi adlarından sonra gelen saygı sözlerine getirilen ekleri ayırmak için konur:

Nihat Bey’e                     Ayşe Hanım’dan

Mehmet Efendi’nin        Enver Paşa’ydı

 3.   Kısaltmalara getirilen ekleri ayırmak için konur:

   TBMM’ye       – TDK’nin         TV’de

 Sonunda nokta bulunan kısaltmalar ile üs işaretli kısaltmalar kesmeyle ayrılmaz. Bu tür kısaltmalarda ek noktadan ve üs işaretinden sonra, kelimenin ve üs işaretinin oku­nuşuna uygun olarak yazılır:

vb.leri           Alm.dan           İng.yi

cm³e (santimetreküpe)

6⁴ten (altı üssü dörtten)

 4.   Sayılara getirilen ekleri ayırmak için konur:

   2013’te                           8’inci madde

   2’ncikat                        7,65’lik

 5.   Belirli bir tarih bildiren ay ve gün adlarına gelen ekleri ayırmak için konur:

Başvurular 13 Mart’a kadar sürecek.

2012 yılı Şubat’ının 26’ncı günü Ankara’ya geldi.

6.   Şiirde seslerin ölçü dolayısıyla düştüğünü göstermek için kullanılır:

   Engel aramızı açtı n’eyleyim

 7.   Bir ek ya da harften sonra gelen ekleri ayır­mak için konur:

• a’dan z’ye kadar  
• b’nin m’ye dönüşmesi

 UYARI:

1. Özel adlara getirilen yapım ekle­ri, çokluk eki ve bunlardan sonra gelen diğer ekler kesmeyle ayrılmaz:

 Ispartalı      Ahmetler     Fuzûlîler

• Türklerin     Türkçenin    Müslümanlıkta

 2.   Kurum, kuruluş, kurul ve iş yeri adlarına gelen ekler kesmeyle ayrılmaz:

Türkiye Büyük Millet Meclisine,

Türk Dil Kurumundan

 3.   Sonunda 3. teklik kişi iyelik eki olan özel ada, bu ek dışında başka bir iyelik eki getirildiğinde kesme işareti konmaz:

Boğaz Köprümüzün güzelliği

Amik Ovamızın bitki örtüsü

Kuşadamızdaki liman

 4.   Başbakanlık, Rektörlük vb. sözler, ünlüyle başlayan bir ek geldiğinde Başbakanlığa, Rektörlü­ğe vb. biçimlerde yazılır.