Fuzûlî, Azeri asıllı Türk divan şairidir. Asıl adı Mehmet oğlu Süleyman’dır. Öğrenimi hakkında kesin bir bilgi olmayıp, eserlerinden İslami bilimler ve dil alanında çok iyi bir eğitim aldığı anlaşılmaktadır. Türkçe divanının önsözünde “Bilimsiz şiir temelsiz duvar gibidir, temelsiz duvar da değersizdir.” demektedir.

                            Türkçe divanındaki şiirlerini Azeri lehçesinde yazmıştır. Aynı zamanda Arapça ve Farsça divanlarından bu dilleri de çok iyi bildiği anlaşılmaktadır. Eserlerinde kullandığı dil dönemindeki divan şairlerine göre daha sade, anlaşılır bir Türkçedir. Halk deyişlerinden bolca yararlanmıştır.

                            Bedensel zevklerden ziyade tasavvufî bir aşk, ehlibeyte duyulan özlem, ayrılık acısı şiirlerinin konusunu teşkil etmiştir. Duygu ve düşüncelerini çok içten ve lirik bir şekilde ifade etmeyi kolayca başarmıştır. Bu açıdan bakıldığında Türk şiirinde karşılaştırılabileceği tek şair Yunus Emre’dir. Leyla ve Mecnun mesnevîsi aynı konuda yazılmış (Arapça ve Farsça dahil) en iyi mesnevîlerden biridir.

                            İran şiirinden Hafız, Türk şiirinden ise Nesimî ve Nevâî çizgisini en başarılı şekilde kemale erdirmiştir. Kendisinden sonra gelen bütün divan şairlerini etkilemiştir.

                            Kanuni‘nin Bağdat‘ı fethinden sonra (1534) padişaha kasideler sunmuştur. Padişah tarafından beğenilen kasideler karşılığında  9 akçelik maaşla ödüllendirilmiştir. Maaşını alamayınca Şikâyetname’yi yazmıştır. Şikâyetname Fuzuli’nin en önemli eserlerinden biridir.

Şikâyetnâmesinde Fuzuli şöyle der: “Selam verdim rüşvet değildir diye almadılar. Hüküm gösterdim faydasızdır diye mültefit olmadılar.”

Çokça zikredilen beyitlerinden bazıları şunlardır:

Aşk imiş her ne var âlemde

İlim bir kil ü kal imiş

 

Mende Mecnundan füzun aşıklık isti’dadı var

Aşık-ı sadık menem Mecnunun ancak adı var

 

Hasılım yoh ser-i küyunda beladan gayrı

Garazım yoh reh-i aşkında fenadan gayrı

 

Eyle sermestem ki idrak etmezem dünya nedir

Men kimem saki olan kimdir mey ü sahba nedir

 

Dest busi arzusıyle ger ölsem dustlar

Kuze eylen toprağım sunun anınla yare su

 

Ya rab bela-yı aşk ile kıl müptela meni

Bir dem bela-yı aşktan etme cüda meni

 

Yılda bir kurban keser halk-ı âlem ıyd içün,

Dem be dem saat be saat men senün kurbanınam.

 

Başlıca eserleri:

• Hadikatü’s-Süeda (1837, Kerbela olayını anlatan düzyazı)
• Türkçe Divan (1838, 1958)
• Sıhhat u Maraz (1940, tıp bilgileri)
• Enis’ül-Kalb (1944)
• Fuzûlî’nin Mektupları (1948)
• Terceme-i Hadis-i Erbain (1951)
• Leyla vü Mecnun (3 bin 96 beyitlik mesnevî)
• Rind ü Zahid (1956)
• Beng ü Bade (1956, 444 beyitlik Türkçe mesnevî)
• Arapça Divan (1958)
• Matlau’l İtikad (1962)
• Heft Cam (tasavvuf içerikli, 327 beyitlik Farsça mesnevî)
• Sakinâme(tasavvuf içerikli mesnevîsidir)
• Şikayetnãme(nesir türündedir)