ÖĞE DİZİLİŞİNE GÖRE CÜMLELER
Cümleyi oluşturan bölümler belli bir sıraya göre dizilir. Öğe dizilişine göre cümlelerin şeklini yüklemin cümledeki yeri belirler. Yüklemin cümledeki yerine göre;
a. Kurallı Cümle (düz cümle)
b. Kuralsız Cümle (devrik cümle)
c. Eksiltili Cümle
a. Kurallı (Düz) Cümle : Cümlenin yüklemi cümlenin sonunda yer almışsa kurallı cümledir.
- Dün gece kimse gelmedi.
- Masada bulunanların hepsi uykuluydu.
- Biz size göre fakiriz.
- Ayakları hastalıktan hep şiş şişti.
- Ağır ağır yanıma gelip oturuverdi.
b. Kuralsız (Devrik) Cümle : Cümlenin yüklemi cümlenin en sonunda değilse buna devrik cümle denir.
- Görmediğini söylüyordu olanları.
- Sakla samanı gelir zamanı.
- Ağır ağır çıkacaksın bu merdivenlerden.
- Gidiyorum gurbeti gönlümde duya duya.
- Görmedim gezmediğim, sevmediğim bir yer.
• Bazen cümle söz öbeği halindedir. Bu durumda çekimli fiil veya ekeylem alan sözcük sonda değilse bu da devrik cümleyi oluşturur.
- Bunlar çocuklarıdır tanıdığımın,
- Adamın batıyorduk gözüne.
Eksiltili Cümle:
Cümlenin yüklemi yazılmamışsa (cümle anlamca tamamlanmamıştır) eksiltili cümle olur. Yüklem okur tarafından tamamlanır.
• Her şeyin yenisi, dostun eskisi… (makbuldur)
• Ekmek elden su gölden… (gelir)
• Harman yel ile düğün el ile … (olur)
• Yüklem yazılmadığında eksiltili cümle olduğunu belirtmek için … (üç nokta) işareti konur.
Tertemiz bir oda …
Dışarı çıkınca da yemyeşil bir bahçe …
• Konuşmalarda eksiltili cümleler kullanılabilir.
- Sınavdan kaç aldın?
Seksen… (aldım)
- Ne sınavı vardı?
Matematik… (sınavı vardı)
- Soruları kim hazırlamış?
Öğretmen… (hazırlamış)
