METİNDE GEÇEN BAZI KELİME VE KELİME GRUPLARI
ahval : Durumlar, vaziyetler, hâller.
gam : Tasa, kaygı, üzüntü.
himâyet : Koruma, gözetme, esirgeme.
ıs : Sahip, efendi.
inayet : İyilik, kayra.
kahır : Yok etme, perişan etme.
katı : Çok, aşırı derecede.
kısu : Sıkıntı.
nalan : İnleyici, inleyen.
nizâr : Düşkün, bitkin, arık.
palan : Genellikle eşeklere, bazen de atlara vurulan, kaşsız, enli, yayvan ve yumuşak bir tür eyer.
şikeste : Kırılmış, kırık.
tasavvur : Göz önüne getirme, hayal etme.
tefekkür : Düşünme, düşünüş.
yağır : Sırt, arka, iki kürek arası.
zaîf : Zayıf.
zâr : Zayıf, dermansız.
METİN VE TÜR İLE İLGİLİ AÇIKLAMALAR
HARNÂME
Divan edebiyatı şairi Şeyhi’nin, toplumsal eşitlik düşüncesini işlediği yergi içerikli, 126 beyitlik bir mesnevisidir. Harnâme Türk edebiyatındaki ilk fabl örneğidir. Hekim olan Şeyhî, Çelebi Mehmed’i iyileştirir, bunun üzerine Çelebi Mehmed ona bir köy (Tokuzlu köyü) hediye eder. Şeyhî, köye giderken tımarın eski sahipleri tarafından soyulur ve dövülür. Bunun üzerine Şeyhî, hükümdara hâlini anlatmak için Harnâme’yi yazar.
METNİ ANLAMA VE ÇÖZÜMLEME
1. Okuduğunuz metnin olay örgüsünü belirleyiniz. Bu örgüde Eşek, Pir Eşek’e rastlamasaydı olay örgüsünde nasıl bir değişiklik olurdu?
Metinde sürekli odun taşıyan bir eşek, gece gündüz ot yiyen öküzlere bakıp onlara imrenir ve bu olayın adaletsiz olduğunu düşünüp isyan eder. Kendisini onların yerine koyup ot yemek isterse de girdiği tarlanın sahipleri tarafından boynuz ve kulağı kesilerek cezalandırılır.
2. Okuduğunuz metnin konusunu bularak yazarın bu konuyu neden hayvanlar üzerinden anlatma gereği duymuş olabileceğini açıklayınız.
Metnin yazarı Şeyhi aynı zamandan bir hekimdir ve Çelebi Mehmed’i tedavi edince, Çelebi Mehmed ona bir köy (Tokuzlu Köyü) hediye eder. Köye doğru yola koyulan Şeyhi, yolda eşkiyalar tarafından soyulur ve dövülür. Bunun üzerine Harnâme’yi kaleme alır. Eserde toplumun kötü yönlerini hicvetmekte; fakat bunu mizahi bir üslubla fabl üzerinden anlatmayı tercih etmektedir.
3. Aşağıda verilen tabloyu doldurarak kahramanlarının özelliklerini belirleyiniz.
Ölçütler | Zayıf Eşek | Yaşlı Eşek | Ekin Sahibi
|
Kişisel özellikleri | Kendi durumunu beğenmeyen, elindekiyle yetinmeyen ve sorgulayan özelliğe sahiptir. | Bilge bir kişiliğe sahiptir. | Elindeki kaybetmek istemeyen güç sahibi. |
Temsil ettiği kişiler | İçinde bulunduğu durumu beğenmeyen, elindekiyle yetinmeyen, olanaklarını değerlendirmeden hayatta daha çok şeye sahip olmak isteyen, bu yolda çaba verirken elindekini de yitiren insanları simgeler | Toplumu yönlendiren aydın ve düşünürlerin yerine geçer. | Çıkarlarına düşkün, öfkeli ve yitirdiklerini kendi gücüyle almaya çalışan insanları karşılar. |
Olay örgüsüne etkisi | Olay örgüsünün gelişimine katkısı büyüktür. | Aydın bir kişiliğe sahip olması noktasında katkı sağlar. | Olay örgüsünün gelişimine katkısı büyüktür.Sonucun oluşmasında katkı sahibidir. |
