Adları niteleyen ya da belirten sözcüklere “sıfat” denir.
Özellikleri
* Sıfattan sonra mutlaka bir ad gelmelidir.
* Sıfatla isim arasına herhangi bir noktalama işareti girmez.
* Sıfatlar hiçbir zaman çekim eki almaz.
* Sıfatın olduğu her yerde sıfat tamlaması vardır.
Sıfatları 2 şekilde inceleriz:
Varlıkları renk, biçim, durum bakımından niteleyen sıfatlardır.Cümlede niteleme sıfatını bulmak için isme “nasıl” sorusu sorulur.
Ör: Güzel saçlarında dolaşsın elim.
Genç, yakışıklı, temiz giyimli bir adam önümde belirdi.
İçeriye orta yaşlı bir kişi girdi.
O yıllarda çift düğmeli, dar yakalı ceketler modaydı.
Ağarmış saçlar sevgiye engel değil.
Yıkılası dağlar var aramızda.
Çıktım, çıktım inilmez dağlar elimden tuttu.
İndim indim çıkılmaz çukurlar beni yuttu.
Renk renk hatıralarım oda oda silindi.
Anne kokan bir Türkçem vardı o da silindi.
NOT: Unvan sıfatları niteleme sıfatları olarak kabul edilir.Bazı unvan sıfatları isimden sonra da gelebilir.Ünvan sıfatları varlıkların mesleklerini, rütbelerini belirten veya saygı ifade eden sıfatlardır.
Ör: Adile Hanım , Doktor Hikmet Bey , Ali Öğretmen , Damat İbrahim Paşa
Anlamca küçültülmüş niteleme sıfatlarına denir.Küçültme sıfatı beş ekle yapılır:
* “-ce” : Büyükçe bir kayaya yaslandı hasta çocuk.
* “-cek” : Büyücek bir bahçede çayımızı içtik.
* “-cı” : İncecik bir elbiseyle dışarı çıkmış.
*”-imsi” : Acımsı bir tadı vardı yemeğin.
*”-imtrak”: Mavimtırak bir gökyüzü vardı bu sonbahar sabahında.
Anlamca güçlendirilmiş niteleme sıfatlarına denir.
1) “p,m,r,s” ekleriyle yapılır.
Ör: bembeyaz gömlek , tertemiz sokak , masmavi deniz , ipiri gözler
NOT: Pekiştirme yapılırken ses türemesi meydana gelebilir.
Ör: yapayalnız adam , çırılçıplak ağaçlar , paramparça perdeler , çepeçevre duvarlar
2) İkileme yoluyla yapılır.İkilemenin arasına “mi” edatı getirilerek de yapılır.
Ör: şırıl şırıl ırmaklar , dalgın dalgın bakışlar , uzun uzun yollar
sıcak mı sıcak bir hava , hızlı mı hızlı araba , güzel mi güzel kız
Niteleme sıfatlarıyla ya da sayı sıfatlarıyla kurulan sıfat tamlamalarında tamlanan(ad) düşerse sıfat adlaşır.Bu durumda varsa addaki çekim ekleri sıfata geçer.
Ör: Çalışkan öğrencileri herkes sever. Yüksek yerlerde gezme düşersin.
Çalışkanları herkes sever. Yükseklerde gezme düşersin.
Yaşlı adam güçlükle ayağa kalktı. Üçüncü yarışmacı doping almış.
Yaşlı, güçlükle ayağa kalktı. Üçüncü doping almış.
Dağı tanıyan tanımaz uçurumu
Birinci katta ben oturuyorum, ikincide kardeşim.
Mademki yükselen var inen olmaz olur mu?
NOT: çekim eki almamış adlaşmış sıfatlardan sonra bir ad gelirse adlaşmış sıfat virgülle ayrılır.
Ör: Genç, insanları iterek ilerlemeye çalışıyordu. Kel, dağları dolaştı.
Sakar, ata binemez. Pis, kokuya alışmış.
Varlıkları işaret , sayı, soru ve belgisizlik yönünden belirten sıfatlara denir.Belirtme sıfatları 4’e ayrılır:
Adları işaret yoluyla belirten sıfatlardır. “bu, şu, o, beriki, öteki, diğer, böyle, böylesi, şöyle, şöylesi, öyle, öylesi” başlıca işaret sıfatlarıdır.
Ör: Şakaklarıma kar mı yağdı ne var? Nerde o günler, o şevk, o heyecan?
Benim mi Allah’ım bu çizgili yüz. Bu güler yüzlü adam ben değilim.
Öteki kardeşini öbür eve gönderdik. Öyle adamdan zarar gelmez.
Böyle havada aşık olurum.
NOT: “ki” sıfat yapım ekiyle yapılmış sıfatlar da işaret sıfatı kabul edilir.
Ör: Evdeki hesap çarşıya uymaz. Masadaki tuzluğu uzatır mısın?
NOT: Yön bildiren sözcükler ismi belirttiğinde işaret sıfatı kabul edilir.
Arka sokaklarda neler oluyor?
Aşağı mahalle pislik içinde.
Yukarı kat çok ferah.
Doğu Anadolu gelişmekte olan bir bölgemiz.
Sağ taraf düzeni bozuyor.
Güney Amerika sıcaktan kavruluyor.
NOT. İşaret sıfatları ( “ki” ile oluşturulanlar ve yön bildirenler hariç) çekim eki aldıklarında ya da önündeki isim düşürüldüğünde işaret zamirine dönüşür.
Ör: Benim mi Allah’ım bu. Bu, ben değilim.
Ötekini eve gönderdik. Öylesinden zarar gelmez.
Adları sayı yoluyla belirten sıfatlardır.Başlıca beş sayı sıfatı vardır:
a) Asıl Sayı Sıfatı
Ör: Beş arkadaş uzun bir yolculuğa çıkmış.( kaç arkadaş)
Gökten üç elma düşmüş.
b) Sıra Sayı Sıfatı
Ör: Dershanenin ikinci şubesi açıldı.
c) Üleştirme Sayı Sıfatı
Ör: Öğrencilere beşer kalem, üçer defter, yedişer kitap dağıtıldı.
d) Kesir Sayı Sıfatı
Ör: Şirketimiz bu yıl yüzde yetmiş kar yaptı. Bir buçuk döner yedi.
Sabah çeyrek ekmekle yetindim.
e) Topluluk Sayı Sıfatı
Ör: İkiz çocuğu olunca şaşırdı kaldı.
NOT: Türkçede bazı kelimeler sayı bildirmedikleri halde sayı sıfatları olarak kullanılabilmektedir.
Ör: Tek kişi görmedim içeride. Bu yıl geziye çift katlı bir otobüsle gittik.
NOT: “Bir” sözcüğü hem asıl sayı sıfatı hem de belgisiz sıfat olarak kullanılabilir.
Ör: Bir elin nesi var; iki elin sesi var. Bir ilkbahar sabahı güneşle uyandın mı hiç?
asıl s.s. belg. s.
NOT: Sayı sıfatlarının belirttiği adlar çoğul eki almaz; ancak “grup, topluluk” anlamlarını içeren adlar bu kuralın dışındadır.
Ör: Ali baba ve Kırk Haramiler en önemli Doğu klasiklerindendir.
Tarsus’a giderseniz mutlaka Yedi Uyurlar Mağarası’nı görmelisiniz.
Üç aylar Ramazan Bayramı’nın müjdecisidir.
Yedi Göller bir doğa harikasıdır.
Adların nicelik yönünden belirsizliklerini ifade eden sıfatlardır.
Bir cümbüştür kopsa da gece, yakamozlarda
Her ağızda, her telde fanilik dırıltısı
Sonunda tek bir şarkı tabutun gıcırtısı
Fazla mal göz çıkarmaz.
Nice ev gördüm virane olmuş.
Falanca sokakta oturuyormuş şu zavallı çocuk.
Her horoz kendi çöplüğünde öter.
Yurt dışında hayli para kazanmış.
Bütün insanlar aynı değildir.
Tüm arkadaşlarım terk etti beni.
Başka düşünceler var kimi zihinlerde.
Günde seksen doksan kilo pamuk topluyor.
Üç beş çocuk seni sordu.
NOT: Belgisiz sıfatlar çekim eki aldığında ya da isme yönelik kullanıldığında belgisiz zamire dönüşür.
Falancayı arıyorlardı.
Biri bu paketi sana bıraktı.
Başkası bunu kabul etmez.
Adları soru yoluyla belirten sıfatlardır.
Nasıl kitaplardan hoşlanırsın?
Bu yaz neredeki yazlığa gideceksiniz?
Kaçıncı sırada oturuyorsun?
Hangi çağda yaşıyorsun?
Hangi resim daha güzel?
Bu işten kaç para kazanıyorsun?
Ne tür filmlerden hoşlanırsın?
Ne gün buluşacağız?
1) Sıfatlarda eşitlik “gibi” veya “kadar” edatıyla sağlanır.
Saray kadar geniş bir ev.
Karun kadar zengin adam.
Zehir gibi acı ilaç.
2) Sıfatlarda üstünlük “daha” sözcüğü veya “-den” ekiyle sağlanır.
Ör: Daha güzel bir yaşam
Zümrütten yeşil gözler
Daha karanlık sokaklar
Sirkeden keskin koku
3) Sıfatlarda en üstünlük “en” sözcüğüyle yapılır.
Ör: En güzel ziyaret kısa olanıdır.
En kötü gününüz böyle olsun.
4) Aşırılık derecesi;
Ör: Çok yavaş yürüyor.
Fevkalade iyi bir kitap
Pek nazlı kızımız var.
Gayet sakin tavırlar
Yapım eki almamış ya da bir başka sözcükle birleşmemiş, kök halindeki sıfatlardır.
Ör: doğru söz , tombul çocuk , kara kitap , iki arkadaş
Yapım eki alan sıfatlardır.Genellikle fiil ve isimlere yapım eki getirilerek yapılır.
Ör: ürkek güvercinler , parasız işçi , kiralık konak , tuzlu ayran , yükselen dalgalar , irice adam , azgın deniz
En az iki sözcüğün birleşmesinden meydana gelen sıfatlardır.Bileşik sıfatlar iki şekilde oluşturulur:
Sözcüklerin zamanla anlam yönünden kaynaşmasıyla oluşan sıfatlardır.Bu sıfatlar her zaman bitişik yazılır.
Ör: külyutmaz öğretmen , boşboğaz insanlar , uyurgezer adam , birçok memur , hiçbir başarı , biraz ekmek , açıkgöz öğrenci
Bu sıfatlar belirli kurallarla oluşan bileşik sıfatlardır.Anlam kaynaşması olmadığı için ayrı yazılırlar.Kurallı bileşik sıfatlar şu şekilde oluşur:
a) Bir sıfat tamlamasının sonuna “-lı, -lık, -sız” eklerinden biri getirilerek oluşturulabilir.
Ör: geniş odalı ev , üç günlük dünya , beş parasız adam
b) Sıfat tamlamasında sıfatla adın yeri değiştirilip ada 3TŞ iyelik eki (-i) eklenerek yapılır.
Ör: kanadı kırık kuş , kalbi temiz kişiler , avlusu geniş ev , gözü yeşil kız
]]>1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “yalandan” sözcüğü , nitelik bildirmektedir ? ÖYS-1981
A) Bizi oyalamak için , yalandan bir kavga çıkardılar .
B) Kimseye doğrudan zarar yalandan yarar gelmez .
C) O günden beri, şaka bile olsa, yalandan tiksinirim .
D) Aklını başına alsın , yalandan dolandan vazgeçsin !
E) İyiyi kötüden , doğruyu yalandan ayırt etmesini bil !
2. Aşağıdaki dizelerin hangisinde ikilemeler , görev yönünden diğerlerinden farklıdır ? ÖYS-1982
A) Durup durup el bağlayalar karşına yaran saf saf
B) Ağır ağır çıkacaksın bu merdivenlerden
C) Yüce yüce yaylalarım sana yaylak olsun
D) Dostlarla da yollar ayrıldı bir bir
E) Gidiyorum gurbeti gönlümde duya duya
3. “Onun böyle sözler söyleyeceğini ummazdım .”
Hangi cümlede “böyle” kelimesi bu cümledeki ile aynı görevde ve anlamda kullanılmıştır ? ÖYS-1983
A) Böyle arkadaşlıklar hiç hoşuma gitmiyor .
B) Böyle söyleme, gücenirim .
C) Böyle güzel bir maç hiç seyretmemiştim .
D) Olay böyle duyulmuş anlaşılan .
E) Demek ki o da böyle düşünüyormuş .
4. Aşağıdaki dizelerin hangisinde “böyle” kelimesi ötekilerden farklı bir görevde kullanılmıştır ? ÖSS – 1986
A) Böyle ferman etti Cahit !
B) Bu rüzgâr her vakit böyle esmeyecek !
C) Bu meclis böyle kalmaz , mestler mahzun olur bir gün .
D) Yıldırımsız ve baltasız
Bir orman böyle devrildi.
E) Eve tuz ve ekmek götürmeyi Böyle havalarda unuttum.
5. Kimi sıfat takımlarında adla sıfatın yeri değiştirilip, ada bir iyelik eki ( -i , -si ) eklenerek bir sıfat grubu (bileşik sıfat) oluşturulur.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu yolla yapılmış bir sıfat grubu vardır? ÖSS-1987
A)Okul müdürümüz uzun boylu, sert bakışlı, oldukça genç biriydi.
B) En büyük arzusu , salonu geniş bir eve sahip olmaktı.
C) Güzel değil fakat okunaklı bir yazısı vardı.
D) Bahçedeki iri gövdeli çınarın altında oturmayı çok severdi.
D) Okulun yıkık bahçe duvarını nihayet onarmışlardı.
6. Kimi niteleme sıfatlarını pekiştirmek için , sıfatın ilk sesli harfine kadar olan kısmı m, p, r, s harflerinden yakışanı ile kapatılır ve bir örnek olarak sıfatın başına getirilir.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu tanıma uymayan bir pekiştirme sıfatı kullanılmıştır ? ÖSS- 1987
A)Tabladaki balıklar denizden yeni çıkmış gibi dipdiri duruyordu.
B) Şehrin birçok yerinde tertemiz parklar , bahçeler vardı.
C) Vücudu şişmanlıktan şekilsizleşmiş , yusyuvarlak olmuştu.
D) Bu dümdüz yolda yolculuk ne kadar rahat oluyor.
E) Seksen yaşında olmasına karşın sapasağlam , dinç bir insandı.
7. Tembeller başarılı olamaz .
Bu cümledeki “tembel” kelimesi “sıfat olduğu halde isim olarak” kullanılmıştır .
Aşağıdakilerden hangisinde böyle bir kelime vardır ? ÖYS-1987
A) Fidanlar susuz kalmış .
B) Gençler ağaç dikiyor .
C) Askerler bahçede spor yapıyor .
D) Çocuklar eve döner dönmez uyudu .
E) Arabalar yolun kenarına park edilmiş .
8. Aşağıdaki cümlelerin hangilerinde geçen “iyi” sözcüğü “Okuldayken çok çalışkan bir öğrenciydi .” cümlesindeki “çok çalışkan” sözü ile aynı görevde kullanılmıştır ? ÖYS-1988
A) Onun gibi iyi insan az bulunur .
B) İyi dinlersen öğrenirsin .
C) Bu gece iyi uyudum .
D) Yeni gelen makine iyi çalışıyor .
E) Bu soruyu iyi cevapladın .
9. Aşağıdaki cümlelerin hangisindeki altı çizili sözcük , sözcük türü bakımından ötekilerden farklıdır ? ÖYS-1988
A) Yeni bir kitaplık alması gerekli .
B) Bugünlerde sende bir durgunluk var .
C) Ağır işittiği için kulaklık kullanıyor.
D) Yalnızlık en korktuğu şeydi.
E) Kışlık odun ve kömürünü yazdan aldı.
10. Aşağıdaki cümlelerin hangisin-de – den , -dan ( -ten , tan ) eki alan sözcük niteleme sıfatı olarak kullanılmıştır ? ÖSS-1989
A) Sıcaktan çok bunalıyoruz.
B) Bunu ben de sonradan öğrendim .
C) Onu yakından tanırım.
D) Ankara’ da uzaktan akrabalarım var.
E) Olanları çoktan unuttum.
11. Aşağıdaki dizelerin hangisinde, somut bir addan türeyip somut bir varlığı niteleyen sıfat vardır ? ÖYS-1989
A) İçindeyim şimdi o alaca sessizliğin
B) Ne vefalı komşumuzdun sen Fahriye Abla
C) Bırak yorgun başları bu taşlarda uyusun
D) Sonsuz ufuktan ah o ne coşkun gelişti o .
E) Geyikli örtüyü ser masaya , dinlen biraz
12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne adlaşmış bir sıfattır ? ÖYS-1991
A) Hastayı rahatsız etmemek için , odasına girmedik .
B) Bu sınıfın en çalışkanını tanımak isterdim .
C) Yaralı, kazayı bütün ayrıntılarıyla ilgililere anlatmış.
D) İyilikten etkilenmeyecek kişi yoktur .
E) Bu yılki güzellik yarışmasında jüri , bir Hintli’yi birinci seçmiş .
13. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir ad , birden çok sıfatla nitelenmiştir ? ÖYS-1991
A) Sıcak yaz akşamlarında balkonda oturup geç saatlere kadar konuşurduk .
B) Onun ne kadar terbiyeli , titiz ve çalışkan bir insan olduğunu herkes bilir .
C) Bahar gelince köşkün büyük bahçesinde güller, karanfiller, nergisler açardı .
D) Büyük şehirlerde , yeşil alanların korunması ve çoğaltılması çalışmalarına önem veriliyor .
E) Onunla oturup uzun uzun , geçmişten , okul günlerimizden söz ettik .
14. Aşağıdakilerin hangisinde pekiştirmeli niteleme sıfatları vardır ? ÖYS-1992
A) Memleket isterim
Gök mavi , dal yeşil , tarla sarı olsun .
B) Eğilmiş arza kanar , muttasıl kanar güller
Durur alev gibi dallarda kanlı bülbüller .
C) Koskocaman yıldızlar altında upuzun bir
yol ve minnacık bir ev
D) Akşam , yine akşam , yine akşam
Göllerde bu dem bir kamış olsam .
E) Masa da masaymış ha
Bana mısın demedi bu kadar yüke
15. Kimi niteleme sıfatlarının ilk ünlüsüne kadar olan bölümü,m, p, r, s ünsüzlerinden yakışanı ile bir önek haline getirilir ve sözcüğün başına eklenerek sıfat pekiştirilir . Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu kurala uymayan bir pekiştirme sıfatı vardır . ÖSS -1993
A) Bayram olmasına karşın caddeler ıpıssızdı .
B) Gülünce bembeyaz dişleriyle daha da sevimli oluyordu .
C)Köyleri, ağaçsız, yeşilliksiz, çırçıplak bir ovanın ortasındaydı.
D)İlk kez , böylesine özü sözü doğru , sımsıcak bir insanla arkadaş olmuştu.
E) Bu sapasağlam ayakkabıları bu kadar çabuk nasıl eskittiğini doğrusu anlayamadım.
16. Çekim eki almış her sıfat adlaşmıştır .
Aşağıdaki cümlelerin hangisindeki altı çizili sözcük bu kurala örnek gösterilebilir ? ÖSS -1994
A) En büyük zevki rahatçakoltuğuna oturup televizyon izlemekti.
B) Evleri caddeye çok yakın , daracık bir sokağın başındaydı.
C) Aralarında nedeni bilinmeyen bir soğukluk vardı.
D) Birden başlayan sıcaklarherkesi bunalttı.
E) Kumaşlardan kırmızılı olanı daha çok beğendim.
17 . Aşağıdaki dizelerin hangisinde soru anlamı, soru sıfatıyla sağlanmıştır ? ÖYS-1994
A) Deniz ufkunda bu top sesleri nerden geliyor ?
B) Hangi çılgın bana zincir vuracakmış ? Şaşarım !
C) Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda ?
D) His var mı bu âlemde nekahet gibi tatlı ?
E) Nasıl tahammül eder eski , hasta bir tekne ?
18. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir sözcük hem belirtme hem de niteleme sıfatı almıştır ? ÖSS-1996
A) İçeriye orta yaşlı bir kişi girdi.
B) İnsana tepeden bakan , itici biriydi.
C) Gözü eski , cumbalı evleri arıyordu.
D) O yıllarda çift düğmeli , dar yakalı ceketler modaydı.
E) Her gün aynı yorgun , asık yüzleri görmekten bıkıp usanmıştı.
19. Aşağıdaki cümlelerin hangisin-de bir adlaşmış sıfat vardır ? ÖYS-1996
A) Otel sahibi bizi güler yüzle karşıladı .
B) Yürüyüşe çıkan konuklar henüz dönmediler .
C) Eski yöneticileri toplantıya çağırmışlar .
D) Sınıfın çalışkanı , bu sınav sonunda belli olacak.
E) Kendilerine yöneltilen sorulara cevap vermedi .
20. Türemiş sıfatlar , adlarla fiillerin kök ya da gövdelerine yapım ekleri getirilerek oluşturulur .
Aşağıdaki atasözlerinin hangisinde bu yolla yapılmış bir sıfat vardır ? ÖSS-2000
A) Güneş balçıkla sıvanmaz .
B) Korkunun ecele faydası yoktur .
C) Her ağacın meyvesi olmaz .
D) Mızrak çuvala sığmaz .
E) İşleyen demir pas tutmaz .
CEVAPLAR
| 1.A | 6.E | 11.E | 16.D |
| 2.C | 7.B | 12.C | 17.B |
| 3.A | 8.A | 13.B | 18.A |
| 4.E | 9.E | 14.C | 19.D |
| 5.B | 10.D | 15.E | 20.E |
]]>