Cümlede Üslup Özellikleri
İyi yazı, iyi düşünceden doğar. Bunun için yazmadan önce, iyi düşünmeyi öğrenmeliyiz. Görgülerimiz, denemelerimiz üzerine kurulan düşüncelerle yazma isteğimiz birleşirse o yazı başarılı olur. Kopya çalışmalardan kaçınmalı, samimi olmalıdır. Samimiyetten uzaklaştıkça, yazı güzelliğini, kuvvetini kaybeder.
İyi yazmak ve güzel üslup için; yazının konusu iyice kavranmalı; anlatım açık, düzgün özentisiz olmalı; görülen, düşünülen, bilinen eksiksiz anlatılmalı, anlatışta açıklık, akıcılık, duruluk, yalınlık ve özgünlük bulunmalıdır.
Açıklık
Açıklık; sözün ve yazının ne demek istediği hemen anlaşılacak derecede yerinde sözcüklerden meydana gelmesidir.
Goethe’ye göre; Bir yazarın üslubu, genellikle mizacının damgasını taşır; bir insan açık bir üslupla yazmak istiyorsa önce kendi ruhunda açıklık olmalı; üslubunda yücelik olmasını isteyen de önce yüksek bir karakter taşımalıdır.
Açıklıkta söz ve yazının hemen kavranacak biçimde olması, sözcüklerin yerli yerinde kullanılması, cümlelerin dolambaçsız sıralanması esastır. Anlatılmak istenen konunun, açıkça ve anlatma kurallarına uygun olarak söylenmesi açıklığın temel ilkeleri arasındadır.
Adam, kendisine iyi baksın diye kızına para verdi.
Bu cümleden hem “kız, babasına iyi baksın” hem de “kız, pasaklı ve perişan olmasın” anlamı çıkabilir. Bu nedenle bu cümle açık bir cümle değildir.
Yalan söylediğini anlamıştım.
Bu cümlede yalan söyleyenin ikinci kişi (sen) mi, üçüncü kişi (o) mu olduğu belli değildir.
Akıcılık
Akıcılık; hiçbir engele çarpmadan akıp gitme niteliğinde olan sözlerin yazıların; konunun hiçbir ses pürüzü olmadan akar gibi söylenebilir olmasıdır.
Akıcılık için; sözcük ve fikirler birbirine iyice kaynaşmalı; akışı bozan, söylenmesi güç sesler, sözcükler ayıklanmalıdır.
Duruluk
Duruluk; içinde gereksiz hiçbir sözcük bulunmayan, amacı eksiksiz anlatan söz; cümleyi kurarken elden geldiği kadar az sözcük kullanılması, gereksiz sözcüklerin ayıklanmasıdır. Bir olayı, düşünceyi, bir duyguyu en açık biçimde anlatmaktır.
Her zaman doğru, düzgün, temiz konuşup yazmaya çalışmalıyız. Bir sözü gereğinden fazla uzatmamalı; yazıyı bitirdikten sonra dikkatle okumalıyız.
Bunun nedeni ise çalışmayı sevmemesidir.
Artık daha fazla erken kalkmalısın.
Bu cümlelerde altı çizili sözcükler duruluğa aykırı yani gereksizdir.
Yalınlık
Yalınlık; sadelik, gösterişsizlik, bir düşünceyi herkesin anlayabileceği bir açıklıkla anlatma; süssüz ve kısa, anlamı kuvvetli ve kesin sözdür. Hiçbir özentiye yer verilmemelidir. Cümlede gereksiz süslerden, eskimiş, anlamı iyi bilinmeyen sözcükleri kullanmaktan çekinme yalınlık için gereklidir.
Yazılarda; görülenler, duyulanlar, düşünceler, süslü, yaldızlı sözcükler kullanmadan; düşünceler içtenlikle; uzun cümlelerden, karışık düşüncelerden, zoraki yapmacıklardan uzak yalın bir dille anlatılmalıdır.
Meşin yuvarlak filelerle kucaklaştı.
Bu cümlede sanatlı bir söyleyiş, yani süslü bir anlatım vardır. Bu cümle yalın bir şekilde söylenebilir:
Gol oldu.
