TAHKİYELİ METİNLERDE ANLATIM TEKNİKLERİ
Pastiş
Bir sanatçının üslubunu, tarzını, dilini veya düşüncesini taklit etmektir. Önceki formdan hareket ederek yeniden oluşturulan bu eser, aslında taklit yoluyla bir eseri yüceltmektir. Pastişte orijinal eser doğrudan kullanılmaz, tamamıyla taklit edilir.
Örnek
Delisakal izzet Efendi dünürü Kız Halil Çelebi’nin Tabanıyassızade Tiryaki Beşir Bey’den naklettiğine göre…
Tarihçiler ve vakanüvislerin hemen hepsi (…) beyan etmiştir.
Râviyân-ı ahbar ve nâkilân-ı âsâr Üzeyir Bey’in kâh Galatavî, kâh İstanbulî, kâh Sinobî olduğunu beyan etmelerine rağmen…
İhsan Oktay Anar, Kitab-ül Hiyel
Parodi
Ciddi sayılan bir eserin bir bölümü veya bütününü alaya alarak, biçimini bozmadan ona bambaşka bir özellik vererek biçimle öz arasındaki bu ayrılıktan gülünç etki yaratmaktır. Pastişten farkı şudur: Pastiş belli bir türün üslûbunu, anlatma formatlarını taklit eder; parodi belli bir metnin konusunu taklit eder.
Örnek
Parodide genel metin taklit edilebileceği gibi, metnin bir cümlesi veya kişisi de taklit amaçlı olarak kullanılabilir. İhsan Oktay Anar’ın “Puslu Kıtalar Atlası ” romanında filozof Decartes’in ( Dekart ) “Yöntem Üzerine Konuşmalar ” adlı kitabı “Zagon Üzerine Öttürmeler” adıyla yer almıştır.
İroni
Söylenenin tam tersinin kastedildiği ifadedir. Söylenen ya da yapılan eylem, ciddi görüntüsü altında, karşıt söylenceyi ya da eylemi, çelişki noktasına çekmeyi hedefler. Mizahtan farklı olarak ironi, olaylara daha eleştirel yaklaşır. İroni mimik, jest ve tonlama ile söylemek istenenin altını, dolaylı çizer.
Örnek
Hasan Ali Toptaş; “Uykuların Doğusu” adlı romanında hikâyeler anlatan dayının, eserin sonunda sırf bedenden ibaret kalması ve bir silindir gibi çocukların oyuncağı olmasını alaya alarak dünyanın şekli ve düzenine ironik bir vurgu yapmıştır.
METNİ ANLAMA VE ÇÖZÜMLEME
1. “Yer Demir Gök Bakır” romanından alınan bölümde hangi konu işlenmiştir? Bu konunun günümüzde, içinde yaşadığımız toplumda ele alınma ihtimali var mıdır? Tartışınız.
Yer Demir Gök Bakır romanı, Yalak köylülerinin sıkıntılarını, çaresiz durumlarını, kendi aralarında uydurdukları hikâyelerle hayata tutunma çabalarını konu alırken, Mehmet Taşbaş adındaki adamın ermişliğe uzanan yolunu Ve Muhtar Sefer’in köylüye yaptığı eziyeti de anlatır.
2. Okuduğunuz parçanın olay örgüsünü çıkarınız. Bu olayların, romanın bütünlüğü içinde nasıl bir rol üstlendiğini söyleyiniz.
Köylüler her yıl olduğu gibi bu yılda Adil Efendi’den borç alırlar ancak Muhtar ve Koca Halil yüzünden istedikleri gibi hasat yapamazlar. Adil Efendi köye korku salmış köylüler kara kara düşünmektedirler. Koca Halil köyden uzaklaşır kendini suçlu hisseder. Oğluna ölüm haber vermesini söyler hatta mevlid okutturur. Bir ambara kilitler kendini. Gelini ve oğlu ikna etmeye çalışır. Köylüleri toplar Koca Halil’in karşısına getirir. Köylü gayet sakindir ve dua eder. Koca Halil buna rağmen köylülerin kendini öldüreceğini düşünür ve köyden kaçar. Muhtar tüm köylüleri toplar ve Adil’ bir oyun oynamaları gerektiğini anlatır. Adil borçlarını almaya geldiğinde köylüler ellerinde hiç bir şey olmadığını söyleyecektir bu yüzden ne var ne yoksa her şeyi saklarlar. Beklerler ama Adil gelmez. Köylüler yavaş yavaş sinirlenmeye başlar. Bu arada köyün durumu diğer köylerde konuşulmaya başlanır. Köylüler rezil olur sonra Muhtar yeni bir fikirle gelir. Ellerinde olan her şeyi Adil’e vermek için toparlanırlar ama Adil hala gelmek bilmez. Muhtar’ın yanında bir de Taşbaş vardır. Muhtar’ı kıskanır çünkü köylü Muhtar’ın dediklerini yapar ve ona saygı duyarlar. Taşbaş köylüden nefret eder onları azarlar ve bir süre sonra tüm köylünün korktuğu biri haline gelir. Adil köye gelmez ama borçları affettiğini hatta tekrar borç verebileceğini ama köye gelmeyeceğini söyler. Muhtar bunun üzerine köylüler arasında Taşbaş’ın hikayelerinin konuşulduğu ve bundan rahatsızlık duyduğuna inandığı için Taşbaş’ı öldürtmek ister ama başaramaz. Adil’i de köye getirmeye çalışır ama nafile. Taşbaş’ı artık bir ermiş gibi görür köylü. Adil ise bunu kendine yediremez ve jandarmaya şikayet eder. jandarma hasta kılığında gelir ve Taşbaş’ın üfürükçülük yaptığına şahit olur. Alır götürürler. Yolda fırtına çıkar ve bir mağaraya sığınırlar. Herkesin uyuduğu sırada Taşbaş kaçar ve bir daha haber alınamaz.
3. Taşbaşoğlu’nun yaşadığı çatışma nedir? Aynı çatışmayı siz yaşıyor olsaydınız nasıl bir çıkış yolu bulurdunuz? Açıklayınız.
Akılla inanç çatışması yaşar.
4. Taşbaşoğlu karakterinin özellikleri nedir? Bu karakterin diğer karakterler üzerinde ne gibi etkisi olduğunu söyleyiniz.
“Taşbaşoğlu Mehmet”, Yalak Köyü’nde Sefer’e isyan eden topluluğun başındadır. Köyde okuma yazma bilen tek kişidir. Muhtar’ın söylemlerine kulak asmaması, yapılan haksızlıklar karşısındaki başkaldırısı, olayları sorgulaması ve çıkarımlarda bulunması köyde aklı temsil eden bir karakter olduğunu gösterir.
5. Zaman ve mekân kavramlarının okuduğunuz parçada nasıl verildiğini bulunuz. Verilen ayrıntıların okuyucunun hayal dünyasına hitap edip etmediğini tartışınız.
Yer Demir Gök Bakır, bir olay örgüsünün gelişimi yerine, ayrı mekânlarda geçen, birbirinden bağımsız ama benzer ve eşzamanlı sahnelerin art arda dizilmesiyle kurulmuştur.
