(…)
Sosyolojinin İmkânları: Toplum ve edebiyat arasında çok yönlü ilişkiler vardır. Toplumun geçirdiği her türlü kültürel değişim edebiyat sahasında bir şekilde yankı bulur. Sosyoloji araştırmalarına çok geniş malzeme sağlayan tarih bile bu konuda edebiyatla yarışamaz. Tarihçiler toplumsal görünüşü anlamak, değişimleri fark etmek için ferman, kanun, anlaşma gibi daha donuk metinleri incelemek durumundayken edebî eser, etiyle kanıyla duygularıyla saf bir biçimde insani olanın peşindedir. Herhangi bir araştırmacı, edebiyat tarihçisinin yardımına ihtiyaç duymadan bu insani gerçekliği edebî metinlerden takip edebilir. Levend, edebiyat ve toplum ilişkisiyle ilgili buna yakın düşünceleri ifade ettikten sonra “ancak” diyerek devam eder: “Ancak, toplumu kaynaklardan başlayarak tarihin akışı içinde bütünüyle izlemek, eserleri, yazarları ve edebî akımları, onları meydana getiren nedenlerle birlikte tanımak istersek o zaman edebiyat tarihçisinin aracılığına muhtaç oluruz. O, eserini meydana getirmek için edebiyat tarihiyle ilgili bütün sorunları toplum bilimi ışığında incelemek zorundadır.” (Levend 1998: 56-57) Bu ifadelerden anlaşıldığı üzere Levend’in edebiyat tarihçiliği algılamasında sosyolojinin ayrı bir yeri vardır. Levend, devam eden satırlarda toplumla edebiyat arasındaki ilişkinin anlaşılmasında, sanatçının edebî gelişiminin algılanmasında, eserin toplum üzerindeki etkisinin çözülmesinde ve daha birçok noktada edebiyat tarihi ile sosyoloji arasındaki münasebete dikkat çeker.
İsmail Alper Kumsar, turkiyat.gazi.edu.tr
METİNDE GEÇEN BAZI KELİME VE KELİME GRUPLARI
bibliyografya: Kaynaklar, kaynakça.
filoloji: Dili ve yazılı belgeleri dil ve tarih açısından inceleme.
sosyoloji: Toplum bilimi, içtimaiyat.
METİN VE TÜR İLE İLGİLİ AÇIKLAMALAR
EDEBIYATIN BILIM DALLARIYLA İLIŞKISI
Edebiyatın temel ögesi dildir. Dil, edebiyatın dışında diğer bilim dallarının da anlatım aracıdır. Bu nedenle edebiyatın felsefe, psikoloji, sosyoloji, hatta tarih, coğrafya, ekonomi vb. bilim dallarıyla yakından ilişkisi vardır. Edebiyat araştırmalarında yazarın biyografisi yazılırken tarih biliminden, yaşadığı ortam aktarılırken sosyolojiden, yazarın içinde bulunduğu ruhsal durum tasvir edilirken de psikolojiden yararlanılır. Yazarı etkileyen toplumsal, siyasal ve felsefi görüşler de diğer sosyal bilimlerin yardımıyla ortaya konur.
Aşağıdaki parçada, yazar tarih biliminden yararlanarak tarihî bir olayı işlemiştir.
Bir gün, bir öğle üstü idi. Kahvenin çardağı altında oturuyorduk. Bizim Mehmet Ali, Bekir Çavuş, Salih Ağa ve Muhtar hep orada idiler. Bahis, harp üzerine ve onun akıbetlerine dairdi. Onlara İstanbul’un dört devletin askerî işgali altında olduğunu, İzmir’in ta Bursa’ya kadar Yunanlar tarafından istila edildiğini, Adana’dan henüz Fransızların el çekmediğini, Urfa’da, Antep’te kanlı olaylar cereyan etmekte olduğunu haber veriyor ve her birinin yüzüne ayrı bir dikkatle bakıyordum. Hiçbirinde ne hayret ne dehşet ne de alelade bir alaka izine tesadüf ettim.
Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Yaban
Okuduğunuz metinde edebiyatın ilişkili olabileceği bilim ve bilgi dallarından söz edilmiştir.
