Asıl adı Mehmet’tir.

Ali Şir Nevai‘nin fazlaca etkisi olmuştur.

Fuzuli mahlasını kimse ta­rafından kullanılmayacak bir kelime olduğu için seçmiştir.

Kanuni’nin (1534) Bağdat fet­hi için övgüler yazdı.

Osmanlı hükümdarı için beş kaside yazdı.

Kanuni bu kasideleri beğenir ve Fuzuli’ye maaş bağlar. Fa­kat hükümdarın İstanbul’a dönmesinden sonra bu parayı alamayan şair İstanbul’a o ünlü mektubu “Şikâyetname” gönderir.

Tüm hayatı boyunca Bağdat ve çevresinde yaşayan şair 1556 yılında veba salgınından öldü. Kerbela’da gömülü ol­duğu sanılmaktadır.

Gençlik şiirleri dil bakımından Azeri lehçesinin özelliklerini: Bağdat zaferi sonrası şiirleri Türkiye Türkçesi özelliklerini gösterir.

Şiirlerinin başlıca temaları; sevgi. ıstırap, dünyanın faniliği, ölüm vs.’dir.

Şiirlerinde lirizm dikkati çeker.

Kendisinden sonra gelen bütün divan hatta halk şairlerini et­kilemiştir.

Istırap şairi olarak bilinir.

Eserleri

Divan:

Türkçe, Arapça, Farsça birer divanı vardır.

Mesnevi:

Beng ü Bade

Heft Cam

Sakiname

Sah u Geda

Leyla ve Mecnun

Sıhat ü Maraz

Hiciv / Mektup:

Şikayetname

Diğer Eserleri:

Hadisi Erbain, Rind ü Zahid, Enisül – Kalb, Hadiküfü’s Sûeda (Ulular Bahçesi), Su Kasidesi

• Asıl adı Mehmet olan şair, bütün ömrünü Hille, Kerbela, Bağdat ve Necef arasında geçirmiştir.
• Hayatı sıkıntılar içinde geçmiş, geçimini sağlamak için Hz. Ali’nin ravzasında görev yapmış Kerbela’da çıkan bir veba salgınında ölünceye kadar bu görevde kalmıştır.
• Kendisine evkaf gelirlerinden maaş bağlanmış, zaman zaman onu da alamamış ve bu durumu bildirmek için Nişancı Celalzâde Mustafa Çelebi’ye ünlü Şikayetnâme adlı mektubu yazmıştır.
• İyi bir eğitim alan şair Türkçenin yanı sıra, Farsça ve Arapça öğrenmiş, bu üç dilde de kusursuz denebilecek eserler vermiştir.
• Gençliğinde aşk şiirleri yazmış olan Fuzuli, bunların uzun ömürlü olamayacağını düşünmüş, gece gündüz çalışarak bilgi ve kültürünü artırmış, ilimsiz şiirin, temelsiz duvara benzediğini söylemiştir.
• Fuzuli, duyuş ve seziş kudreti bakımından edebiyatımızın en kuvvetli şairi kabul edilir.
• Hislerinin derinliği ve samimiliği, özellikle gazellerine üstün bir değer kazandırmıştır.
• Şiir tekniği çok iyi, muhtevaya önem veren, şiirlerinde güçlü bir lirizm yakalayan tamamen kendine özgü bir sanatçıdır.
• Onun sanatının en önemli dayanağı aşk ve güzelliktir. Mesnevi ve gazellerinin temel konusu aşktır. Ancak bu şiirlerindeki ilahi aşk ilk bakışta anlaşılamaz. Fevkalade bir güzellikte kullandığı mazmunlar çözüldükçe dizelerindeki derin anlam ve şirinin güzelliği anlaşılabilir.
• Acı ve ıstırap şairidir. Aşkı da bu yönüyle ele alır. Tasavvuf şairlerinin aksine sevgiliye kavuşmayı, neşe ve mutluluğu istemez.
• Kavuşmanın aşkı öldürdüğüne, acı çekmeninse insanı olgunlaştırdığına inanır.
• Türkçe, Farsça ve Arapça divanı olan tek şairdir.

Eserlerinden bazıları şunlardır:

• Divan (Türkçe, Farsça ve Arapça üç ayrı divan)
• Beng ü Bade, Şah ü Geda, Sakinâme, Leyla ile Mecnun (mesneviler)
• Şikâyetnâme (Kafiyeli nesir tarzında hiciv özellikleri taşıyan mektup)
• Hadîkat üs-Süedâ (Kerbela olayını anlatan mensur eser)
• Enis’ül-Kalb, Su Kasidesi (Kasideler)
• Sıhhat ü Maraz(Tıp alanında yazılmış mensur bir eser)

Fuzuli Hayatı ve Eserleri

Fuzûlî, Azeri asıllı Türk divan şairidir. Asıl adı Mehmet oğlu Süleyman’dır. Öğrenimi hakkında kesin bir bilgi olmayıp, eserlerinden İslami bilimler ve dil alanında çok iyi bir eğitim aldığı anlaşılmaktadır. Türkçe divanının önsözünde “Bilimsiz şiir temelsiz duvar gibidir, temelsiz duvar da değersizdir.” demektedir.

                            Türkçe divanındaki şiirlerini Azeri lehçesinde yazmıştır. Aynı zamanda Arapça ve Farsça divanlarından bu dilleri de çok iyi bildiği anlaşılmaktadır. Eserlerinde kullandığı dil dönemindeki divan şairlerine göre daha sade, anlaşılır bir Türkçedir. Halk deyişlerinden bolca yararlanmıştır.

                            Bedensel zevklerden ziyade tasavvufî bir aşk, ehlibeyte duyulan özlem, ayrılık acısı şiirlerinin konusunu teşkil etmiştir. Duygu ve düşüncelerini çok içten ve lirik bir şekilde ifade etmeyi kolayca başarmıştır. Bu açıdan bakıldığında Türk şiirinde karşılaştırılabileceği tek şair Yunus Emre’dir. Leyla ve Mecnun mesnevîsi aynı konuda yazılmış (Arapça ve Farsça dahil) en iyi mesnevîlerden biridir.

                            İran şiirinden Hafız, Türk şiirinden ise Nesimî ve Nevâî çizgisini en başarılı şekilde kemale erdirmiştir. Kendisinden sonra gelen bütün divan şairlerini etkilemiştir.

                            Kanuni‘nin Bağdat‘ı fethinden sonra (1534) padişaha kasideler sunmuştur. Padişah tarafından beğenilen kasideler karşılığında  9 akçelik maaşla ödüllendirilmiştir. Maaşını alamayınca Şikâyetname’yi yazmıştır. Şikâyetname Fuzuli’nin en önemli eserlerinden biridir.

Şikâyetnâmesinde Fuzuli şöyle der: “Selam verdim rüşvet değildir diye almadılar. Hüküm gösterdim faydasızdır diye mültefit olmadılar.”

Çokça zikredilen beyitlerinden bazıları şunlardır:

Aşk imiş her ne var âlemde

İlim bir kil ü kal imiş

Mende Mecnundan füzun aşıklık isti’dadı var

Aşık-ı sadık menem Mecnunun ancak adı var

Hasılım yoh ser-i küyunda beladan gayrı

Garazım yoh reh-i aşkında fenadan gayrı

Eyle sermestem ki idrak etmezem dünya nedir

Men kimem saki olan kimdir mey ü sahba nedir

Dest busi arzusıyle ger ölsem dustlar

Kuze eylen toprağım sunun anınla yare su

Ya rab bela-yı aşk ile kıl müptela meni

Bir dem bela-yı aşktan etme cüda meni

Yılda bir kurban keser halk-ı âlem ıyd içün,

Dem be dem saat be saat men senün kurbanınam.

Başlıca eserleri:

• Hadikatü’s-Süeda (1837, Kerbela olayını anlatan düzyazı)
• Türkçe Divan (1838, 1958)
• Sıhhat u Maraz (1940, tıp bilgileri)
• Enis’ül-Kalb (1944)
• Fuzûlî’nin Mektupları (1948)
• Terceme-i Hadis-i Erbain (1951)
• Leyla vü Mecnun (3 bin 96 beyitlik mesnevî)
• Rind ü Zahid (1956)
• Beng ü Bade (1956, 444 beyitlik Türkçe mesnevî)
• Arapça Divan (1958)
• Matlau’l İtikad (1962)
• Heft Cam (tasavvuf içerikli, 327 beyitlik Farsça mesnevî)
• Sakinâme(tasavvuf içerikli mesnevîsidir)
• Şikayetnãme(nesir türündedir)