• Divan edebiyatının en çok sevilen, en yaygın na­zım biçimidir.
• Sözcük anlamı “kadınlar için söylenen güzel ve aşk dolu söz”dür.
• Beyit sayısı genellikle 5-9 arasında değişir; an­cak 4 beyitti gazeller olduğu gibi 15 beyitli gazel­ler de vardır.
• Uyak düzeni aa / xa / xa / xa / xa… biçimindedir.
• Gazelin ilk beytine “matla” (doğuş), son beytine “makta” (kesiş) denir.
• Matlanın altındaki beyit “hüsn-i matla”, maktanın üstündeki beyit ise “hüsn-i makta” adını alır.
• Gazelin en güzel beytine “beytü’l-gazel” ya da “şah beyit” denir.
• Şairin mahlası son beyitte geçer.
• Beyitleri arasında anlam birliği bulunan gazellere yek-ahenk; bütün beyitleri aynı güçte, aynı değer ve güzellikte olanlara da yek âvâz gazel denir.
• Gazeller işledikleri konulara ve bu konulara bağlı üsluplara göre farklı adlarla anılır:
• Aşkla ilgili acı, keder, yakarış, yakınma gibi içli duyguların anlatıldığı gazellere “âşıkane gazel” denir. Fuzuli bu tür gazellerin ustasıdır.
• Dünya malına, şan ve şöhrete önem vermemeyi, yaşamaktan zevk alma düşüncesini anlatan ga­zellere “rindâne gazel” denir. Bakî’nin gazelleri bu tür gazellerin örneğidir.
• Nabi‘nin gazellerinde olduğu gibi, özlü sözlerle hayat dersi veren ya da ahlakla ilgili öğütler akta­ran, öğretici gazeller “hikemî gazel” adını alır.
• Sevgiliyi ve aşkın zevklerini zarif, çapkınca bir tarzda anlatan gazellere ise “şûhâne gazel” de­nilmiştir. Nedim bu tür gazelde rakipsizdir.

Gazel Örneği
Süzme çeşmin gelmesin müjgan müjgan üstüne
Vurma zahm-ı sineme peykan peykan üstüne

Rize-i elmas eker açtığı her zahme o şuh
Lütfü var olsun ki eder ihsan ihsan üstüne

Dilde gam var şimdilik lütf eyle gelme ey sürür
Olamaz bir hanede mihman mihman üstüne

Yardan mehcur iken düştük diyarı gurbete
Dehr yine gösterdi hicran hicran üstüne

Hem mey içmez hem güzel sevmez demişler hakkına
Eylemişler Rasih’e bühtan bühtan üstüne

Rasih
 
Musammat Gazel Örneği
Beni candan usandırdı cefâdan yâr usanmaz mı
Felekler yandı âhımdan muradım şem’i yanmaz mı

Kamu bfmârına cânân deva-yı derd eder ihsan
Niçün kılmaz bana derman beni bîmar sanmaz mı

Şeb-i hicran yanar canım döker kan çeşm-i giryânım
Uyarır halkı efgânımkara bahtım uyanmaz mı

Gûl-i ruhsârına karşu gözümden kanlu akar su
Habîbim fasl-ı güldür bu akar sular bulanmaz mı

Gamım pinhan dutardım ben dediler yâre kıl rûşen
Desem ol bî-vefâ bilmen inanır mı inanmaz mı

Değildim ben sana mail sen ettin aklımı zail
Bana ta’n eyleyen gafilseni görgeç utanmaz mı

Fuzûlî rind-i şeydâdır hemfşe halka rüsvâdır
Sorun kim bu ne sevdadır bu sevdadan usanmaz mı
Fuzuli

• Divan şairlerinin ustalığını kanıtladığı en çok kullandıkları nazım biçimidir.
• Aşk,  güzellik ve şarap konularını işleyen lirik şiirlerdir.
• Beyit birimleriyle yazılır.
• 5–15 beyitten oluşur.
• İlk beytine “matla”,  son beytine “makta”,  en güzel beytine “beytülgazel” denir.
• Beyitler arasında konu birliği sağlanmışsa “yekahenk” denir.
• Gazelin bütün beyitleri “beytülgazel” niteliğindeyse bunlara “yekavaz” denir.
• Kafiyelenişi aa  ba  ca  …   şeklindedir.
• Şairin adının geçtiği beyte “taç beyit” denir.

Divan şiirinde; çok yaygın olarak kullanılan bir nazım şeklidir.  Aruz ölçüsüyle yazılır. Birinci beyit kendi arasında kafiyeli, diğer beyitlerin birinci mısraları serbest, ikinci mısraları birinci beyit ile kafiyelidir. Kafiye düzenini şematik olarak belirtmek gerekirse aa / ba / ca / da / ea / fa şeklinde ifade etmek mümkündür. Gazellerde beyitler arasında mana birliği olabileceği gibi, her beyit ayrı bir konuyu işlemiş de olabilir.

Gazellerde aşk duyguları, şarap âlemleri, tabiat güzellikleriyle birleşmiş bir şekilde, canlı ve akıcı bir üslûpla dile getirilir.

Gazelin ilk beyitine matla, son beyitine makta adı verilir. Matla beyitinden sonra gelen beyite hüsn-i matla, makta beyiti’nden bir önceki beyite ise hüsn-i makta denir. En güzel beyitine beyt’ül gazel, beyitleri arasında konu birliği bulunan gazellere yek-ahenk gazel, her beyiti aynı mükemmellikte söylenmiş olan gazellere ise yek-avaz gazel denir.

Mısra sonlarındaki kafiyelerden aynı olarak mısra içlerinde de kafiye bulunan gazellere musammat gazel adı verilir. Değişik konularda yazılmış olmakla beraber, gazeller genellikle birer aşk şiirleridir. Sevgi bitmez tükenmez temasıdır. Gazellerin isimlendirilmeleri ya rediflerine göre veya ilk mısralarına göre olur. Ayrı kelime halinde redifleri olan gazeller bu rediflerine göre, olmayanlar ise ilk mısralarına göre adlandırılır.

Divan edebiyatının en yaygın kullanılan nazım biçimidir. Önceleri Arap edebiyatında kasidenin tegazzül adı verilen bir bölümü iken sonra ayrı bir biçim halinde gelişmiştir. Gazelin beyit sayısı 5-15 arasında değişir. Daha fazla beyitten olaşan gazellere müyezzel ya da mutavvel gazel denilir.