·         Tanzimat edebiyatı Batı  etkisindeki Türk edebiyatının ilk evresini oluşturur.

·         Osmanlı devleti 17. yy’dan itibaren Batı karşısında sürekli geri kalmaya başlamıştır. Fakat bu geri kalmanın farkına devlet olarak sadece 18.yy’ın sonlarında ve 19. yy’ın başlarında görülmüştür.

·         Özellikle II. Mahmut, III Selim gibi  Batı’yı bizden  ileri gören padişahlar bu gerileyişi durdurmak için en başta askeri olmak üzere yönetim ve toplumsal alanda  çeşitli yenilikler yapmaya çalışsa da çok başarılı olamamıştır. Toplum bu yenilikleri çok fazla kabullenememiştir.Hatta II.Mahmut sürekli yaptığı bu yeniliklerden dolayı lakabı ”Gavur Sultan” olmuştur.

·         Yapılan yenilikler sadece askeri alanda olmuş, bunun yanında yapılan uygulamalarda Batı’nın baskılarını azaltmak için yapılmış olan yenilikler olunca çok başarılı olamamıştır.

·         İşte bu noktada çok az da Batı’yı tanıması için gönderilen öğrenciler (28.Çelebi Mehmet , Şinasi vs.) geri döndüklerinde orada gördükleri Batı yaşama ve düşünce tarzını Osmanlı’da uygulamak için anlatmaya başladılar.

NOT: Toplumun Batı’yı tanımasında en önemli faktör 1832 yılında kurulan ve birçok sanatçının içinde bulunduğu “Tercüme Odası”  etkili olmuştur.

·         Eski güç ile yeni güç arasında bir çatışma yaşanması eski –yeni, alafranga-alaturka  mücadelesi başlattı.Bu durum yazarlar arasında sürdüğü gibi halkın arasında da devam etmiştir.

·         Tanzimat 1839 ‘da ilan edildi fakat Tanzimat Edebiyatı tam anlamıyla 1860 yılında başladı.İşte bu arada geçen süre Tanzimat’ın “Hazırlık Dönemi”dir.

Hazırlık Dönemi(1839-1860)

·         Tanzimat’ın 1839 yılında ilanından  ve 1860 yılında Tercüman-ı Ahval isimli ilk özel gazetenin Şinasi tarafından çıkarıldığı dönem Tanzimat’ın hazırlık dönemidir.

·         Bu dönem  telif eserler yerine yazarların Batı’dan eserler tercüme ettikleri dönemdir.

·         1860 yılına kadar özellikle Fransız edebiyatından  şiir,roman,hikaye vs. türlerin tercümesi yapılır.

NOT: Tercüme Odası  o zaman Batı’yı yakından tanıyan yazarlar oradaki eserlerin tercüme edilip halka yansıtıldığı bir sistemdir. Bu durum; halk arasında roman, hikaye, tiyatro gibi türlerin tanınmasında etkili olmuştur.

·         Tanzimat döneminin hazırlık safhasında özellikle devlet eliyle çıkarılmış olan Takvim-i Vekayi isimli gazetede de yapılan tercümeler yayınlanarak halkın edebiyat anlayışı yeni türlere uygun hale getirilmiştir.

·         Bu dönemde çevrilen,uyarlanan ya da yazılan  Klasik edebiyat ile Tanzimat edebiyatı arasında köprü özelliği görür.

·         Bu dönemde Yusuf Kamil Paşa, Mütercim Asım Paşa,  Ertem Pertev Paşa  gibi birçok yazar bu dönemde yaptıkları tercümeler Tanzimat’ı hazırlayan kişilerdir.

1. Dönemin Özellikleri (1860-1876)

·         1860 yılında Şinasi ve Agah Efendi’nin beraber çıkardıkları Tercüman-ı Ahval gazetesiyle birlikte bu dönem başlar.

·         Fransız İhtilal’inin  getirdiği özgürlük, halk, adalet, müsavat gibi yeni kavramlar bu dönemde ortaya atılmıştır.

·         Özgürlük , halk, adalet ve eşitlik kavramlar doğrultusunda bu dönemin yazarları padişahın yetkilerinin kısıtlanması ve meşrutiyete geçip meclis kurulması için halka Batı’daki sistemleri anlatmaya başladılar. Hatta bundan dolayı birçok sanatçı baskı ve sansüre uğradılar.

·         Bu dönemin başlıca yazarları Şinasi,Namık Kemal, Ziya Paşa, Ahmet Mithat Efendi, Ahmet Vefik Paşa Ahmet Cevdet Paşa’dır.

·         Bu yazarların yegane düşünceleri halkı eğitmek ve  onları aydınlatmaktır.

·         Halkı eğitmeyi amaç edindiklerinden dilde sadeleşmeyi savunmuşlar ve “sanat için sanat” anlayışıyla eserler vermek istemişlerdir.

NOT: Her ne kadar dilde sadeleşmeyi savundularsa da içinde yetiştikleri kültürde Divan edebiyatının etkisi çok büyük olduğu için bunu bir iki yazar dışında başaran olmamıştır

·         Bu dönemde yazan ve eser veren yazarlarda  bir fikir birlikteliği yoktur.Mesela Servet-i Fünun edebiyatı içindeki her yazar aynı duygu ve düşünüşe sahip iken buradaki her yazar aynı şeyi düşünmez ve değerlendirmez. Örnek olarak Ali Suavi, değişik dönemlerde değişik fikir akımlarına inanıp savunduğu için çok fazla itibar görmez. Yine Ziya Paşa önce halkın edebiyatını övüp Divan edebiyatını eleştirirken daha sonra bunun tersini söylemiştir ve bu yüzden Namık Kemal’le tartışma içine girmiştir.

…………..

• 1825’te İstanbul’da doğdu.
• Çok kısa zamanda yazdığı şiirler ve zekasıyla Tanzimat’ı ilan eden Mustafa Reşit Paşa’nın dikkatini çeker, onun himayesine girer ve sarayda görev alır.
• Daha sonra Encümen-i Şuara’yı oluşturan şairlerle tanıştı.Bu onun Divan şiirini daha yakından tanıyıp o tarz şiir yazmasına vesile oldu.
• Bu etki ileriki dönemde her ne kadar yenilikçi düşünceye sahip olsa da Divan şiirinden kopamayışı beraberinde getirir. Zaten dönem itibariyle eski ve yeni arasında çatışmayı çok sık yaşayan şair ve düşünürlerden biridir.
• Saraydan habersiz olarak gizli siyasi faaliyetlerde bulunduğu için zaptiye nazırlığı müsteşarlığına tayin edilir ve bu şekilde saraydan uzaklaştırılmış olur.
• 1861’te Kıbrıs, 1863’te Amasya kaymakamı olur. 1865’te de “Genç Osmanlılar” cemiyetine katılır.
• 1867’te tekrar Kıbrıs’a atanınca gitmeyerek Namık Kemal’le birlikte Paris’ kaçar ve burada Genç Osmanlılar’ın yayın organı olan “Hürriyet”i yayınlarlar.
• Paris’teyken  Ali Paşa’yı ve istibdat rejimini çok şiddetli eleştirmiş
• Ali Paşa ölünce tekrar İstanbul’a döner. Dönünce tıpkı Namık Kemal gibi “Kanuni Esasi”yi hazırlayan kurulun içinde yer alır.
• Ardından Suriye ve daha sonra da Adana’ya vali olarak atanır ; fakat Adana’da hayatını kaybeder.

• Tanzimat edebiyatının birinci dönemi oluşturan ve yenileşmeyi başlatan üç şairden (Şinasi– Namık Kemal–Ziya Paşa)  biridir.
• Meşrutiyeti savunan yazarlardan biridir.
• Her ne kadar yenilikçi olsa da gelenekten kopamamış ve duygularıyla hareket etmiş şairimizdir.
• Heceyle yazılmış birkaç şarkısı dışında hem içerik hem de duygu ve düşünce bakımından eskiye yani Divan şiirine bağlı kalmıştır.
• Şiirlerinde genellikle ağır bir dil kullanır.
• Şiirlerinde düşünce yönü çok fazla olduğu için öğretici niteliktedir.
• Terkibi bentleri ve terci bentleriyle ünlüdür.Hatta buradaki birçok beyti atasözü ve deyim gibi o zamanın insanları tarafından dilden dile dolaşır.

NOT: Bağdatlı Ruhi’nin terkibi bent ve terci bentlerine 300’ün üzerinde yazar tarafından nazire yapıldıysa bunlardan en beğenilen ve hatırda kalanı Ziya Paşa’ya aittir.

• Ziya Paşa yazdığı bütün şiirlerini “ Eş’ar-ı Ziya” isimli kitapta toplamıştır.
• Hürriyet gazetesinde yazdığı “Şiir ve İnşa ” makalesinde Divan edebiyatını eleştirip yazı Halk şiirinin gerçek edebiyatımız olduğu vurgusunu yapar; fakat daha sonra bu yenilikçi çizgisine rağmen  Arap ve İran   bazı yazarlardan seçtiği ve antoloji özelliği gösteren Harabat adlı eserinde Divan şiirini över ve hatta Halk şiirini eleştirir. Bu durumda Namık Kemal’in  kendisi hakkında Tahrib-i Harabat ve Takip adlı iki eleştiri yazmasına neden olur.

NOT: Tanzimat döneminin git-gel yaşayan şairlerinden biridir.

NOT: Harabat adlı eser edebiyatımızda yazılmış ilk antolojidir.

• Yurt dışındayken yazdığı ve Ali Paşa’yı eleştirdiği şiirlerini “Zafername” adlı eserinde toplamıştır.
• Yine edebiyatımızda ilk mülakat örneğini gösteren ve yine Ali Paşa’yı yermek için yazdığı “Rüya ” adlı küçük kitap da önemlidir.

NOT: Edebiyatımızdaki ilk mülakat “Rüya”dır.

• Ziya Paşa’nın yenilikçi yönü şiirlerinden çok düz yazılarında görülür.
• Endülüs Tarihi ve Engizisyon Tarihi isimli iki tane çeviri metinleri vardır.
• Defter-i Amal isimli çocukluk anılarını yazdığı fakat yarım kalan bir anı kitabı vardır.

NOT: Ziya Paşa roman  ve tiyatro  türünde hiç eser vermemiştir.

Eserleri:

Eşar-ı Ziya (Kendi yazdığı telif şiirleri)

Harabat (Arap ve İranlı şairlerden seçtiği  antolojisi)                (Edebiyatımızdaki ilk antoloji)

Zafername (Siyasi Hiciv)            (Ali Paşa’yı eleştirir.)

Şiir ve inşa (Makale)(Halk şiirini över, divan şiirini eleştirir.)

Defter-i Amal (Çocukluk Anıları)

Rüya (Fantezi)(Edebiyatımızda ilk mülaka örneği)

Veraset Mektupları (Siyasi Eleştiri)

Emile (J.J. Rousseau’dan çeviri)

Endülüs Tarihi (Çeviri)

Engizisyon Tarihi (Çeviri)