Tanzimat Dönemi Roman ve Hikayesinin Genel Özellikleri Nelerdir?
TANZİMAT EDEBİYATI ROMAN VE HİKAYELERİNİN ÖZELLİKLERİ
Bu dönemde, bizde olmayan türlerin ilk örnekleri verildiğinden eserler genelde teknik bakımdan çok mükemmel değildir; çeviri ya da adaptasyon yoluyla edebiyatımıza kazandırılmıştır.
Roman ve öykülerde, mekân genelde İstanbul’dur; kahramanlar İstanbul’un aydın çevrelerinden seçilmiştir.
İlk romanlarda betimlemelere çok yer verilmiştir ve bu hikâyelerde, topluluk önünde anlatılan meddah hikâyelerinin etkisi ve tekniği görülür (Ahmet Mithat, Letaif-i Rivayat).
Konular yaşanmış ya da yaşanabilecek günlük olaylardan alınmıştır, Tarihî olaylara da yer verilmiştir.
Hikâye ve romanlarda; sosyal hayatla ilgili sorunlar üzerinde durulmuş; yanlış evlilikler, yasak aşklar konu olarak işlenmiştir.
Duygusal ve acıklı konular ön plandadır.
Tanzimat romanında, “esirlik” konusu geniş ölçüde ele alınmıştır. Esir insanların, ev ve toplum içindeki acıklı durumları anlatılmış; kölelik kurumu açık biçimde eleştirilmiştir (Sami Paşazade Sezai, Sergüzeşt; Ahmet Mithat Efendi, Esaret vb.).
Batılılaşmayı yanlış anlayan ve yorumlayan gençler eleştirilmiştir (R.Ekrem,Araba Sevdası).
Roman kişileri, “iyi ya da kötü” olarak tek yönlü ele alınmış ve sanatçılar kişiliklerini eserlerine gizlememişlerdir. Romanlarda genellikle iyiler ödüllendirilmiş, kötüler cezalandırılmıştır.
Tanzimat romanındaki kişiler “tip” Tipte çelişki yoktur, tek bir özellik vardır o özellik öne çıkar. Kişi, ayrıntılı olarak tanıtılmaz. “Karakter” ise daha derindir, çelişkileri ve farklı davranış özellikleri vardır.
Romantizmden etkilenen Ahmet Mithat Efendi, Namık Kemal, Şemsettin Sami gibi yazarların eserlerinde rastlantılara çok yer verilmiş; bireyi eğitme, toplumu düzeltme amacı güdülmüştür. Romanın akışı kesilerek okuyucuya bilgiler aktarılmıştır. Roman ve öykü tekniği bakımından uygun olmayan bu tutuma, halkı eğitmek amacıyla başvurulmuştur.
Recaizade Mahmut Ekrem, Sami paşazade Sezai, Nabizade Nazım gibi sanatçılar realizm ve natüralizm akımlarından etkilenmişler ve buna bağlı olarak eserlerinde “gözlem”e geniş yer vererek olayları gerçekçi bir açıdan dile getirmişlerdir.