Hamse: Bir şâirin beş mesnevisinin bir araya getirilmesiyle oluşturulan yapıttır. Hamse yazarı şairler hamse şairi ya da hamsenüvis diye bilinir. Türk edebiyatında 16. yüzyılda gelişmeye başlamıştır. İlk hamseyi Çağatay şairi Ali Şir Nevai yazmıştır. Divan edebiyatının ilk hamsesini yazan şâir de Nizami Gencevi’dir. Hamse türüne düzyazının girişi ise 17. yüzyılda gerçekleşti. Nergisi, hamseye düzyazıyı sokan ilk yazardır. Çoğunlukla hüzünlü aşkların konu edinildiği hamselerde soyut kavramları işleyen mesnevilere de yer verilir. Hamse sahibi divan yazarları edebî çevrelerde büyük saygı görürdü.
HAMSE SAHİBİ DİVAN SANATÇILARI VE YAPITLARI
ALİ ŞİR NEVAİ
- Hayret-ül Ebrar
- Ferhad u Şirin
- Leyla ve Mecnun
- Seba-i Seyyare
- Sedd-i İskenderî
- yüzyıl Çağatay edebiyatının en ünlü şairlerinden olan Ali Şir Nevai, Türk dil birliğini kurmaya çalışmıştır. Edebiyatımızda ilk hamse sahibidir. Hamsesini oluşturan mesnevilerinde klasik İran edebiyatı konularını işlemiştir. Edebiyatımızda ilk tezkire olan, şairlerin yaşam öykülerinin yer aldığı “Mecalisü’n Nefais” adlı yapıtı kaleme almıştır.
TAŞLICALI YAHYA
- Şah u Geda
- Gencine-i Raz
- Gülşen-i Envar
- Kiab-ı Usul
- Yusuf u Züleyha
- yüzyıl divan şiirinin önde gelen temsilcilerinden olan Taşlıcah Yahya, divan ve hamse sahibi bir şairdir. Yaşadığı dönemde Fuzuli’den sonra en büyük mesnevi şairi olarak tanınmıştır. Dîvân’ında ve Hamse’sinin çeşitli yerlerinde Arnavutluk asıllı olmasından dolayı “sengistandan, taşlı yerden, taşlıktan” koptuğunu söyler. Ana dili Türkçe olmadığı hâlde Türk edebiyatının en güzel eserlerini vermiştir.
NEVİZADE ATAİ
- Âlemnüma
- Heft Han
- Sohbetü’l Ebkâr
- Nefhatü’l Ezhar
- Hilyet-ül-Efkâr
- yüzyılın önemli divan şairlerinden olan Nevizade Atai, şair Nevi’nin oğludur. 1538’de İstanbul’da doğdu. İstanbul’da müderrislik, Rumeli şehirlerinde kadılık yaptı. Mesnevi tarzında çok başarılı olmakla beraber, dili ağırdır. Bir Divan’ı ve beş manzum eserden meydana gelen bir ‘Hamse’si vardır. Şiirlerinde Fuzuli ve Baki’nin tesiri altındadır.
NERGİSİ
- Nihalistan
- Meşakü’l Uşşak
- Gazevat-ı Mesleme
- İksir-i Saadet
- Kanunü’r Reşad
- yüzyıl divan sanatçısı olan Nergisi, süslü nesir alanındaki ustalardandır. Hayalleriyle üslûbunu zenginleştirmiş ancak yer yer az kullanılmış veya kullanılmayan Arapça ve Farsça kelimeleri tercih ederek ifadeyi anlaşılmaz hâle getirmiştir. Nergisî dönemine kadar mesnevilerle oluşturulan hamse, kendisiyle birlikte nesir alanına girmiştir.
GENCELİ NİZAMİ
- Mahzen-i Esrar
- Hüsrev ü Şirin
- Leyla vü Mecnun
- Heft Peyker
- İskendername
Büyük divan şairlerinden olan Genceli Nizami, mesnevi tarzında yetkin eserler vermiştir. Firdevsi ve Senai’den etkilenen Nizami, kendisinden sonra gelen Osmanlı ve İran şairlerini derin biçimde etkilemiştir. Tevhid, münacaat, naat ve medhiyelere geniş yer verdiği mesnevilerinde mecaz ve teşbih gibi edebî sanatları çok zengin biçimde kullanmıştır.
