Mesnevi
Aşk, tarihî olaylar, din ve tasavvuf konularıyla birlikte, çeşitli toplumsal konuların işlendiği uzun şiirlerdir. Divan edebiyatında roman ve öykü gibi türler olmadığı için, mesneviler bir bakıma bu türlerin yerini tutmuşlardır. İran edebiyatında ortaya çıkmıştır. Türk edebiyatına girişi 11. yüzyılda Yusuf Has Hacip’in “Kutadgu Bilig” adlı yapıtıyla olmuştur.
Mesnevinin Özellikleri
- Beyit sayısı ve konu bakımından sınırlama yoktur.
- Uyak düzeni aa, bb, cc, dd, ee… şeklindedir.
- Beyitler arasında anlam bütünlüğü vardır.
- Daha çok, aruzun kısa kalıplarıyla yazılır.
- Genellikle, öyküleme gerektiren konular işlenmiştir.
- Arap ve Türk edebiyatına İranlılardan geçmiştir.
Mesnevinin Bölümleri
1) Dibace: Mesnevinin önsözüdür. Manzum veya mensur olabilir.
2) Tevhid: Allah’ın birliği ve bütünlüğü anlatılır.
3) Münacaat: Allah’a yalvarış ve yakarışlarda bulunulur.
4) Naat: Hz. Muhammed (sav) övülür.
5) Miraciye: Miraç olayı anlatılır.
6) Medh-i Çihar-yâr-i Güzîn: Genellikle dört halife övülür. Dört halife dışında devrin büyükleri de övülebilir.
7) Medhiye: Yapıtın sunulacağı kişiye övgülerde bulunulur.
8) Sebeb-i Telif: Mesnevinin yazılış nedeni belirtilir.
9) Âgâz-ı Dâstan: Mesnevinin asıl konusunun bulunduğu bölümdür.
10) Hatime: Mesnevinin bittiğini belirten bölümdür.
Konularına Göre Mesneviler
1) Destanlar, savaş ve kahramanlık konularını işleyen mesneviler: İskendername (Ahmedi), Şehname (Firdevsi)…
2) Aşk hikâyelerini konu alan mesneviler: Leyla vü Mecnun (Fuzuli), Hüsrev ü Şirin (Şeyhi), Yusuf ü Zeliha (Taşlıcalı Yahya)…
3) Dinî ve tasavvufi konulu mesneviler: Vesiletü’n-Necat (Süleyman Çelebi), Mesnevi (Mevlana Celaleddin Rumi), Hüsn ü Aşk (Şeyh Galib)…
4) Ahlakî konulu didaktik mesneviler: Risaletün Nushiyye (Yunus Emre), Hayriyye (Nabi), Hayrabad (Nabi), Kutadgu Bilig (Yusuf Has Hacib)…
5) Şehirleri anlatan mesneviler: Şehrengiz-i Bursa (Lamiî), Hubanname (Enderunlu Fazıl)…
6) Eğlence ve düğünleri anlatan mesneviler: Surname (Vehbi)…
7) Mizahi ya da eleştirel mesneviler: Harname (Şeyhi)…
