İçindekiler
İsim Tamlaması
En az iki ismin değişik ilgilerle birbirini tamamlayarak oluşturduğu sözcük gruplarıdır. İsim tamlamalarında birinci sözcüğe “tamlayan”, ikinci sözcüğe “tamlanan” denir. Tamlayanın aldığı ek, “tamlayan eki”, tamlananın aldığı ek ise “tamlanan eki”dir.
Tamlayan Eki: Sözcükler arasında tamlama yoluyla ilgi kuran eklerdir.
“-in, -in, -un, -ün, -nın, -nin, -nun, -nün”
Tamlanan Eki: İsimlere gelerek aitlik anlamı veren iyelik ekleridir.
“-ı, -i, -u, -ü, -sı, -si, -su, -sü -m, -n, -miz, -niz, -leri”
bahçe__________duvar-ı
isim isim
(tamlayan) (tamlanan)
bahçe-nin______duvar-ı
isim isim
(tamlayan) (tamlanan)
Yukarıdaki örneklerde, “bahçe” ve “duvar” arasında aitlik ilgisi kurulmuş; ilkinde sadece tamlanan eki kullanılarak, ikincisinde hem tamlayan eki hem tamlanan eki kullanılarak isim tamlamaları oluşturulmuştur.
İsim tamlamaları oluşturulmalarına göre dört başlıkta incelenebilir;
1) Belirtili İsim Tamlaması:
Tamlayanın ve tamlananın ek (tamlama ekleri) aldığı ad tamlamalarıdır. Bu tamlamada belirtili, sınırlı, kesin ve belli bir kavram bağlantısı vardır. Bu tür tamlamada tamlayan -ın/in, tamlanan 3. kişi iyelik ekini alır.
Ahmet’in evi
güllerin kokusu
ağacın dalları
onun arabası
senin fotoğrafın
şunun şurası suyun
tadı neyin nesi
2) Belirtisiz İsim Tamlaması:
Sadece tamlananın ek aldığı (iyelik eki) isim tamlamalarıdır. Belirtisiz isim tamlamaları, nesnenin türünü ya da neden yapıldığını gösterir
akşam yemeği
yük gemisi
yolcu otobüsü
masa örtüsü
vişne hoşafı
turunç reçeli
bülbül sesi
oturma odası
3) Takısız İsim Tamlaması:
Tamlayan ve tamlananın ek almadığı isim tamlamalarıdır. Anlam bakımından birbirini bütünleyen isimlerden oluşan tamlamadır. Bu tür tamlamalar; ya tamlananın “ne(y)den yapıldığını” (hammaddesini), ya da benzerlik ilgisi kurarak tamlananın neye benzediğini belirtir.
Tamlananın neyden yapıldığını bildirir;
tahta köprü,
gümüş kolye,
çelik kasa,
yün çorap…
Tamlananının neye benzediğini bildirir:
elma yanak,
zeytin gözler,
taş kalp,
yufka yürek…
4) Zincirleme İsim Tamlaması:
En az üç ismin aitlik ilgisiyle birbirine bağlandığı, yani tamlayanı veya tamlananı kendi içinde isim tamlaması olduğu sözcük grubudur.
dağ manzarasının güzelliği
onun kardeşinin ismi
öğrencilerin sınav heyecanı
kış mevsiminin güçlükleri
deniz otobüsü iskelesi
