Koşul (Şart) Cümleleri
Meydana gelmesi başka durumların gerçekleşmesini gerektiren yargılardır. Bu yargı çeşitleri genellikle bileşik cümlelerle ortaya konur. Temel cümlede belirtilen yargının meydana gelmesi, yan cümlecikteki yargının olması şartına bağlıdır.
Türkçede koşul(şart) eki “-se, -sa” dır. Ama, “-se, -sa” kullanılmadan bazı sözcük ve eklerle de koşul anlamı sağlanır.
- Biraz daha çalışırsa diplomasını alır.
- Ülkesinden uzak kaldı mı çok mutsuz oluyor, (mı, mi ile)
- İtalya’ya gidelim ama uçakla.(ama bağlacıyla)
- Onu görebilirsin yeter ki biraz daha bekle.(yeter ki bağlacı ile)
- Sen yanımda oldukça mutluluğum artacaktır.(-dıkça/ -dikçe ile)
- Sınavı kazanabilirsin fakat planlı çalışman gerek.(fakat bağlacı ile)
- Çabuk dönmek üzere çıkabilirsiniz.(üzere ile)
Bazı cümlelerde bir ek ya da sözcük olmadan da koşul anlamı bulunabilir.
Böyle çok yeme kilo alırsın.
ÇIKMIŞ SORU ÖRNEKLERİ
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, eylemin gerçekleşmesi bir şarta bağlı değildir?
A) Yardım etsen de çabuk bitirsem.
B) Mektup yazmasa da telefon etse.
C) Gürültü etmese de çocuk uyuşa.
D) Kar yağmasa da otobüsle gitsek.
E) İzin verse de görüşlerimizi açıklasak.
(1986-ÖYS)
Çözüm
“B” seçeneğindeki cümlede, eylemin gerçekleşmesi bir koşula bağlı değildir. Çünkü buradaki “-se /-sa” eyleme dilek anlamı katmıştır. Diğer seçeneklerdeki “-se /-sa” ekleri koşul anlamı katmıştır.
Yanıt: B
Örnek
Günlük yaşayışımızda, konuşmalarımızda dil, anlaşma aracımızdır. (I) Ne var ki söz dizimleri, yıpranmış kalıplar içinde tekrarlanırsa eski gücünü yitirir. (II) Bir çizgiden sonra, değişen insanın duygularını karşısındakine aktarmada yetersiz kalır. (III) Şairin bize yardımı işte burada başlar. (IV) Böylece şair, dilinin sözcüklerine yeni söz dizimleri içinde yeni anlamlar, çağdaş yorumlar katar. (V) Sanatçı, değişen bir toplumun öncü gücü olduğundan onun büyüklüğü burada ortaya çıkar.
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinde yargı, bir koşula bağlanmıştır?
A) I. B) C) III. D) IV. E) V.
Çözüm
Parçanın I. cümlesinde “söz dizimlerinin gücünü yitirmesi, yıpranmış kalıplar içinde tekrarlanması” koşuluna bağlıdır.
Yanıt: A
Örnek
(I) Halk türkülerimizi, ezgi ve şiir bakımından kıvamını bulmuş sanat eserleri sayabiliriz. (II) Bunları söyleyenlerin seslerindeki ve okuyuşlarındaki pürüzler ayıklanınca klasik denecek kadar sağlam eserler çıkar ortaya. (III) Ne var ki türküleri söyleyen ve âşık diye anılan halk sanatçılarının kimilerinin sesleri, bu eserlerin değerini gölgeliyor. (IV) Kimileri de türküleri aşırı bir duygusallıkla söylüyor. (V) Bunlarda türkünün özüne göre değişen bir incelik, bir yorum görülmüyor.
Yukarıdaki parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde yargı bir koşula bağlanmıştır?
A) I. B) C) III. D) IV. E) V.
(1999-ÖSS) (İptal)
Çözüm
II. cümlede “klasik denecek kadar sağlam eserlerin ortaya çıkmasının” koşulu olarak “bunları (Halk türkülerini) söyleyenlerin seslerindeki ve okuyuşlarındaki pürüzlerin ayıklanması” gösterilmiştir.
Yanıt-B
