İçindekiler
NOKTA (.)
1. Tamamlanmış cümlelerin sonuna konur:
· Ben, bütün çocukları severim.
2. Bazı kısaltmaların sonuna konur:
· Prof. (profesör) Cad. (cadde)
3. Rakamlardan sonra sıra bildirmek için konur:
· 3. 5. 17.
Arka arkaya sıralandıkları için virgülle ya da kısa çizgiyle ayrılan rakamlardan yalnızca sonuncu rakamdan sonra nokta konur:
· 5, 8 ve 14. sorular zordu.
4. Tarihlerin yazılışında gün, ay ve yılı gösteren sayıları birbirinden ayırmak için konur:
· 23.12.2012 15.X.2013
Tarihlerde ay adları yazıyla da gösterilebilir. Bu durumda ay adlarından önce ve sonra nokta kullanılmaz:
· 29 Mayıs 1453
· 29 Ekim 1923
5. Saat ve dakika gösteren sayıları birbirinden ayırmak için konur:
· Otobüsümüz 23.15’te hareket edecek.
· Maç, 13.00’te başlayacak.
6. Kitap, dergi vb.nin künyelerinin sonuna konur:
· İhsan Oktay Anar, Puslu Kıtalar Atlası, İletişim Yayınları, İstanbul, 1995.
7. Bir yazının maddelerini gösteren rakam veya harflerden sonra konur:
I. 1. A. a.
II. 2. B. b.
8. Dört ve dörtten çok rakamlı sayılar sondan sayılmak üzere üçlü gruplara ayrılarak yazılır ve araya nokta konur:
1.000 326.197 49.750.812
VİRGÜL (,)
1. Birbiri ardınca sıralanan eş görevli kelimelerin ve kelime gruplarının arasına konur:
· Şiirden, romandan, tiyatrodan anlayan gençlerle bir arada olmak beni mutlu ediyor.
· Gazeteleri, dergileri, radyoları ve televizyon kanallarını objektif yayıncılık yapmaya davet ediyorum.
2. Sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için konur:
· Bavulunu aldı, dışarı çıktı, kendisini bekleyen arabaya doğru koşmaya başladı.
· Halkımız duyarlıdır, sevdiği sanatçıyı bağrına basar.
3. Cümle içinde ara sözleri ve ara cümleleri ayırmak için konur:
· Yıllar sonra nihayet oraya, doğum büyüdüğüm o güzel kente, dönüyorum.
· Yarışmayı kimin kazandığını, bunu çok merak ettiğinizi biliyorum, birazdan açıklayacağız.
4. Uzun cümlelerde yüklemden uzak düşmüş olan özneyi belirtmek için konur:
Yaşlı kadın, orada geçirdiği o mutlu günleri özlemle anıyordu.
5. Anlama güç kazandırmak için tekrarlanan kelimelerin arasına konur:
- Para, para, para… Varsa yoksa para. Bunlar paradan başka bir şey konuşmazlar mı?
- Akşam, yine akşam, yine akşam
Göllerde bu dem bir kamış olsam
6. Tırnak içinde olmayan alıntı cümlelerden sonra konur:
- Özlemini çektiğim diyarların şiirini yazıyorum, dedi.
7. Konuşma çizgisinden sonraki alıntı cümlesinin bitimine konur:
— Van’a bu akşam mı gidiyor musunuz, diye sordu.
8. Edebî eserlerde konuşma bölümünden önceki ifadenin sonuna konur:
Bahçe kapısını açtı. Sermet Bey’e,
— Bu anahtar köşkü de açar, dedi.
9. Ret, kabul teşvik bildiren “evet, hayır, yok, tamam, elbette” gibi kelimelerden sonra konur:
Tamam, ben de size katılıyorum.
Hayır, gelmeyeceğim.
10. Hitap için kullanılan kelimelerden sonra konur:
Değerli Arkadaşım,
Sayın Başkan,
11. Bir kelimenin kendisinden sonra gelen kelimelerle yapı ve anlam bakımından bağlantısı olmadığını göstermek için konur.
Bayan, memura bir kâğıt uzattı.
Bu, tek gözlü, genç fakat ihtiyar görünen bir adamcağızdır.
Bu gece, eğlenceleri içlerine sinmedi.
12. Sayıların yazılışında kesirleri ayırmak için kullanılır:
24,8 (yirmi dört tam, onda sekiz)
0,35 (sıfır tam, yüzde otuz beş)
13. Özne olarak kullanıldıklarında “bu, şu, o” zamirlerinden sonra konur:
Bu, benim gibi yazarlar için hiç kolay olmaz.
Şu, diğerlerinden çok daha güzel!
O, eski defterleri çoktan kapatmıştı.
14. Kitap, dergi vb.nin künyelerinde yazar, eser, basımevi vb. maddelerden sonra konur:
– Ahmet Hamdi Tanpınar, Mahur Beste, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2005.
UYARI:
1. Metin içinde ve, veya, ya da, yahut, da/de bağlaçlarından önce de sonra da virgül konmaz.
2. Metin içinde “hem hem, ister ister, gerek gerek” gibi tekrarlı bağlaçlarda önce ve sonra virgül konmaz.
3. Metin içinde “-ınca/-ince” anlamında zarf-fiil görevinde kullanılan “mı/mi” ekinden sonra virgül konmaz.
4. Şart ekini almış kelimelerden sonra virgül konmaz.
NOKTALI VİRGÜL (;)
1. Cümle içinde virgüllerle ayrılmış tür ya da takımları birbirinden ayırmak için konur:
Bu kutuya kitapları, defterleri; şu kutuya da kalemleri, silgileri yerleştirelim.
2. Öğeleri arasında virgül bulunan sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için konur.
Virgülün kullanıldığı yerleri anlatırken hem eş görevli kelimelerin hem de sıralı cümlelerin virgüllerle ayrılması gerektiğini belirtmiştik.
- “Sevinçten, heyecandan içim içime sığmıyordu.” cümlesinde eş görevli kelimeler
- “Sevinçten içim içime sığmıyor, kahkahalar atmak istiyorum.” cümlesinde ise sıralı cümleler virgülle ayrılmıştır.
Bir sıralı cümlede, öğeler kendi arasında virgüllerle ayrılmışsa, iki cümlenin birleştiği yere virgül değil, noktalı virgül konur:
- Sevinçten, heyecandan içim içime sığmıyor; bağırmak, kahkaha atmak istiyorum.
3. İkiden fazla eş değer öğesi arasında virgül bulunan cümlelerde özneden sonra noktalı virgül konabilir:
“Ahmet, bu sınıftaki en başarılı öğrencidir.” cümlesinde özneyi belirtmek için virgül kullanılmıştır.
“Ahmet; Mehmet, Gürkan, Hasan ve Oktay’dan daha güzel futbol oynar.” cümlesinde ise özneyi belirtmek için noktalı virgül kullanılmıştır.
İKİ NOKTA (:)
1. Kendisiyle ilgili açıklama yapılacak cümlenin sonuna konur:
Sizden şunu yapmanızı istiyoruz: Evinize gidin ve bizden haber bekleyin!
2. Kendisinden sonra örnek verilecek cümlenin sonuna konur:
Türkçede “b” sesi, kendinden önceki “n”yi “m”ye dönüştürür: perşembe, çember, sümbül…
3. Edebî eserlerdeki karşılıklı konuşmalarda, konuşan kişinin adından sonra konur:
Cemil Usta: Nereden geliyorsun, evlat?
Hasan: Annem manava göndermişti, oradan geliyorum.
ÜÇ NOKTA (…)
1. Eksiltili (tamamlanmamış, yüklemi söylenmemiş) cümlelerin sonuna konur:
- Gecenin koyu karanlığında kulakları sağır eden bir çığlık…
- Yaptığınız iyilikler kısa sürede unutulur ama birine, isteğinizin dışında gelişse bile zararınız dokunmuşsa…
2. Herhangi bir nedenle söylenmek istenmeyen kelimelerin yerine kullanılır:
Bu suçu işleyen kişi … olabilir.
3. Alıntılarda başta, ortada ve sonda alınmayan kelime ve bölümlerin yerine kullanılır:
Mehmet Efendi evinin altındaki odada otururken onu gördü. Elinde büyücek bir kapla ıslak bir post vardı. Bunları … vermeden pencerenin içine bıraktı …
4. Karşılıklı konuşmalarda, yeterli olmayan, eksik bırakılan cevaplarda kullanılır:
— Kimsin
— Mehmet
— Hangi Mehmet?
—…
— Cevap ver, hangi Mehmet dedim.
— …
SORU İŞARETİ (?)
1. Soru bildiren cümle veya sözlerin sonuna konur:
- Bunu kim söyledi?
- Gümrükteki memur başını kaldırdı:
— Adınız?
2. Bilinmeyen, kesin olmayan ya da şüpheyle karşılanan yer, tarih vb. durumlar için kullanılır:
- Yunus Emre (1240?-1320), Doğum yeri: (?)
- Ankara’dan Sakarya’ya iki (?) saatte gitmiş.
- 1496 (?) yılında doğan Fuzuli …
UYARI: Soru ifadesi taşıyan sıralı ve bağlı cümlelerde soru işareti en sona konur:
Ben yokken nasıl geçindiniz, size kim yardım etti?
ÜNLEM İŞARETİ (!)
1. Sevinç, korku, acı, şaşma gibi duyguları anlatan cümlelerin sonuna konur:
- Hava ne kadar soğuk!
- Aşkolsun!
2. Seslenme, hitap ve uyarı sözlerinden sonra konur:
Arkadaşlar! Bu taraftan gidelim.
Ünlem işareti, seslenme ve hitap sözlerinden hemen sonra konulabileceği gibi cümlenin sonuna da konabilir:
– Arkadaşlar, bu taraftan gidelim!
3. Bir söze alay, kinaye ya da küçümseme anlamı kazandırılmak istenen sözden hemen sonra parantez içinde ünlem işareti kullanılır:
- İsteseymiş, bütün soruları yarım saatte cevaplayabilmiş (!)
KISA ÇİZGİ (-)
1. Satıra sığmayan kelimeler bölünürken satır sonuna konur. Birleşik kelimeler satır sonuna sığmadığında bu kelimelerin ulama yapılarak hecelendiği dikkate alınır:
- Ataol Behramoğlu’nun hazırladığı bu antolo-
ji iki ciltten oluşuyor.
- ………….ba-
şöğretmen
- ………….başöğ-
retmen
- …………Karaosma-
noğlu
- …………Karaosmanoğ-
lu
UYARI:Kesme işareti satır sonuna geldiğinde yalnız kesme işareti kullanılır, ayrıca kısa çizgi kullanılmaz:
…………….Edirne’
nin…
…………….2013′
te…
2. Ara sözleri ve ara cümleleri ayırmak için kullanılır:
Size nasihat vermek için -gerçi siz nasihatten de anlamazsınız ya- buradayım.
3. Eklerden önce, fiil kök ve gövdelerinden sonra kullanılır:
- -a/-e
- -dan/-den
- süz-
4. Kelimeler arasında “-den… -a, ve, ile, ilâ, arasında” anlamlarını vermek için kullanılır:
- Türkçe-Farsça Sözlük
- Ankara-İzmir uçak seferleri
- Ural-Altay dil ailesi
- 13.30-14.30
UYARI:Cümle içinde sayı adlarının yinelenmesinde araya kısa çizgi konmaz:
Onu görmeyeli on on beş yıl oluyor.
Biraz sonra üç beş kişi geldi.
UZUN ÇİZGİ (—)
Yazıda satır başına alınan konuşmaları göstermek için kullanılır. Buna “konuşma çizgisi” de denir:
— Orada ne yaptınız?
— Yemek yedik, gezdik, eğlendik.
UYARI:
1. Oyunlarda uzun çizgi konuşanın adından sonra da konabilir:
Sıtkı Bey — Kaleyi kurtarmak için daha güzel bir çare var. Gerçekten ölecek adam ister.
İslam Bey — Ben daha ölmedim.
2. Konuşmalar tırnak içinde verildiğinde uzun çizgi kullanılmaz.
Arabamız tutarken Erciyes’in yolunu:
“Hancı dedim, bildin mi Maraşlı Şeyhoğlu’nu?”
EĞİK ÇİZGİ (/)
1. Yan yana yazılması gereken durumlarda mısraların arasına konur:
Korkma! Sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak / Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak / O benim milletimin yıldızıdır parlayacak / O benimdir o benim milletimindir ancak.
2. Adres yazarken apartman numarası ile daire numarası arasına ve semt ile şehir arasına konur:
Altay Sokağı, No.: 21/6 Kurtuluş /ANKARA
3. Tarihlerin yazılışında gün, ay ve yılı gösteren sayıları birbirinden ayırmak için konur:
18/11/2014
15/IX/2013
4. Dil bilgisinde eklerin farklı biçimlerini göstermek için kullanılır:
-a/-e -an /-en -lık /-lik
TIRNAK İŞARETİ (“”)
1. Başka bir kimseden ya da yazıdan olduğu gibi aktarılan sözler tırnak içine alınır. Tırnak içindeki alıntının sonunda bulunan işaret (nokta, soru işareti, ünlem işareti vb.) tırnak içinde kalır:
Hazreti Ali’nin “Bana bir harf öğretenin kırk yıl kölesi olurum.” sözünü kendime ilke edindim.
2. Özel olarak belirtilmek istenen sözler tırnak içine alınır:
Bu cümledeki “güzel” kelimesinin türü, “sıfat”tır.
3. Kitapların ve yazıların adları ve başlıkları tırnak içine alınır:
Ahmet Ümit’in “İstanbul Hatırası” isimli romanında ilginç bir olay örgüsü ve anlatma tekniği vardır.
TEK TIRNAK İŞARETİ (‘)
Tırnak içinde verilen ve yeniden tırnağa alınması gereken bir sözü belirtmek için kullanılır:
· Bir edebiyat eleştirmeni bu konuda şunları söyledi: “Amin Maalouf’un ‘Semerkant’ isimli romanında tarihsel öğelere rastlamak da mümkündür.”
PARANTEZ ( ) (YAY AYRAÇ)
1. Bir kelimenin eş anlamlısını göstermek için kullanılır:
Biz, bunu bir kriter (ölçüt) olarak kabul etmiyoruz.
2. Açıklama niteliğindeki sözler, parantez içinde gösterilir:
Bazı kelimeler (güzel, tatlı, zor vb.) zarf olarak da sıfat olarak da kullanılabilir.
3. Tiyatro eserlerinde, konuşanın hareketlerini, durumunu açıklamak için kullanılır:
Alemdar Paşa — (Kaşlarını çatar) Gidiniz!
4. Yabancı bir kelimenin Türkçe okunuşunu göstermek için kullanılır:
Bu sözü Descartes (Dekart) söylemiş.
Özel veya cins isme ait ek, ayraçtan önce yazılır:
Yunus Emre’nin (12407-1320) etkileri günümüzde de devam etmektedir.
Bu cümledeki zarf-fiilden (sevinerek) sonra virgül kullanmaya gerek yok.
KÖŞELİ AYRAÇ ([ ])
Parantez içinde parantez kullanılması gereken durumlarda parantezden önce köşeli ayraç kullanılır:
Halikarnas Balıkçısı [Cevat Şakir Kabaağaçlı (1886-1973)] en güzel eserlerini Bodrum’da yazmıştır.
KESME İŞARETİ (‘)
1. Aşağıda sıralanan özel adlara getirilen iyelik, ilgi, hâl ekleri ile ek fiil kesme işaretiyle ayrılır:
a. Kişi adları, soyadları ve takma adlar:
Refik Halit Karay’mış Bâkî’nin
b. Millet, boy, oymak adları:
Türk’üm İngiliz’miş Alman’dan
c. Devlet adları:
Türkiye Cumhuriyeti’ni Osmanlı Devleti’ndeki
ç. Din ve mitoloji ile ilgili özel adlar:
Allah’ın Cebrail’e Zeus’tan
d. Kıta, deniz, nehir, göl, dağ, boğaz, geçit, yayla; ülke, bölge, il, ilçe, köy, semt, bulvar, cadde, sokak vb. coğrafyayla ilgili yer adları:
Asya’nın Birlik Mahallesi’ne
Van Gölü’ne Çanakkale Boğazı’nın
Ankara’ymış Marmara Denizi’nden
e. Gök bilimiyle ilgili adlar:
Jüpiter’dir Samanyolu’nun
f. Saray, köşk, han, kale, köprü, anıt vb. adları:
Çankaya Köşkü’ne
Çanakkale Şehitleri Anıtı’nın
g. Kitap, dergi, gazete ve sanat eseri (tablo, heykel, müzik vb.) adları:
Safahat’tan Yaprak Dökümü’nü
ğ. Kanun, tüzük, yönetmelik, yönerge ve genelge adları:
Millî Eğitim Temel Kanunu’na
Telif Hakkı Yayın ve Satış Yönetmeliği’nin
h. Hayvanlara verilen özel adlar:
Sarıkız’ın Karabaş’tı Pamuk’u
ı. Akım, çağ ve dönem adları:
Yükselme Dönemi’nin
Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı’na
2. Kişi adlarından sonra gelen saygı sözlerine getirilen ekleri ayırmak için konur:
Nihat Bey’e Ayşe Hanım’dan
Mehmet Efendi’nin Enver Paşa’ydı
3. Kısaltmalara getirilen ekleri ayırmak için konur:
TBMM’ye – TDK’nin TV’de
Sonunda nokta bulunan kısaltmalar ile üs işaretli kısaltmalar kesmeyle ayrılmaz. Bu tür kısaltmalarda ek noktadan ve üs işaretinden sonra, kelimenin ve üs işaretinin okunuşuna uygun olarak yazılır:
vb.leri Alm.dan İng.yi
cm3e (santimetreküpe)
64ten (altı üssü dörtten)
4. Sayılara getirilen ekleri ayırmak için konur:
2013’te 8’inci madde
2’ncikat 7,65’lik
5. Belirli bir tarih bildiren ay ve gün adlarına gelen ekleri ayırmak için konur:
Başvurular 13 Mart’a kadar sürecek.
2012 yılı Şubat’ının 26’ncı günü Ankara’ya geldi.
6. Şiirde seslerin ölçü dolayısıyla düştüğünü göstermek için kullanılır:
Engel aramızı açtı n’eyleyim
7. Bir ek ya da harften sonra gelen ekleri ayırmak için konur:
- a’dan z’ye kadar
- b’nin m’ye dönüşmesi
UYARI:
1. Özel adlara getirilen yapım ekleri, çokluk eki ve bunlardan sonra gelen diğer ekler kesmeyle ayrılmaz:
Ispartalı Ahmetler Fuzûlîler
• Türklerin Türkçenin Müslümanlıkta
2. Kurum, kuruluş, kurul ve iş yeri adlarına gelen ekler kesmeyle ayrılmaz:
Türkiye Büyük Millet Meclisine,
Türk Dil Kurumundan
3. Sonunda 3. teklik kişi iyelik eki olan özel ada, bu ek dışında başka bir iyelik eki getirildiğinde kesme işareti konmaz:
Boğaz Köprümüzün güzelliği
Amik Ovamızın bitki örtüsü
Kuşadamızdaki liman
4. Başbakanlık, Rektörlük vb. sözler, ünlüyle başlayan bir ek geldiğinde Başbakanlığa, Rektörlüğe vb. biçimlerde yazılır.
