Yardımcı Fiillerle Yapılan Birleşik Fiiller
Türkçede “etmek, olmak, kılmak, eylemek” başlıca yardımcı fiillerdir. İşte bir isimle bu yardımcı fiillerin bir araya gelmesiyle oluşan birleşik fiillerdir.
“Çantası okulda kaybolmuş.”
cümlesinde “kayıp” ismiyle “olmak” yardımcı fiili “kaybolmak” birleşik fiilini oluşturmuştur.
“Yaptığı iyiliklerden dolayı ona teşekkür etmiş?”
cümlesinde “teşekkür” ismiyle “etmek” yardımcı fiili “teşekkür etmek” birleşik fiilini oluşturmuştur.
“Bizleri mutlu kıldınız?”
cümlesinde “mutlu kılmak” da isimle yardımcı fiilin bir araya gelmesiyle oluşan bir birleşik fiildir.
“Şu güzel manzarayı seyreyleyin.”
“Yaralıya hemşireler yardımcı oldu.”
‘Elbisedeki kusuru fark etmedim.”
“Dışarıdan gelen bu sesten çok rahatsız olmuşlar.”
cümlelerinde altı çizili sözcükler de yardımcı eylemlerle yapılan birleşik fiillerdir.
Yardımcı fuller, başka anlamlarda kullanılırsa birleşik fiil oluşturmaz.
“Bahçedeki üzümler yeni olmuş.”
cümlesinde “olmak” fiili anlam değişikliğine uğrayıp “olgunlaşmak” anlamında kullanılmıştır. Dolayısıyla burada yardımcı fiil görevinde değil, asıl fiildir.
“Akşama kamp yerinde oluruz.”
cümlesinde “olmak” fiili “bir yere ulaşmak” anlamını taşıdığından tek başına kullanılmıştır.
“Bu araba ne kadar eder?”
cümlesinde “etmek” fiili, “herhangi bir değerde olmak” anlamında kullanıldığından birleşik fiil oluşturmamıştır.
Yardımcı fiilleriyle oluşan birleşik fiiller ses düşmesi ya da türemesi olduğunda bitişik yazılır. Bunun dışında ayrı yazılır
“Yola fırlayan çocuğu son anda fark etti.”
cümlesinde “fark etmek” bileşik fiili, ses düşmesi ya da türemesi olmadığı için bitişik yazılmıştır.
“İnsan bu şehirde kaybolur.”
cümlesinde “kayıp” ve “olmak” sözcüklerinden oluşan “kaybolmak” birleşik fiili, hece düşmesi olduğundan bitişik yazılmıştır.
Örnek .. 2
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “etmek” sözcüğü yardımcı eylem olarak kullanılmamıştır?
A) Bu konuda ona ancak sen yardım edebilirsin.
B) Evde yoktuk; misafirlerimizi yolcu etmeye gitmiştik.
C) Bu ödülü çoktan hak ettiğini o da biliyordu.
D) Bu tablo sence on bin lira eder mi?
E) Bunu, birçok kez kendisinden rica ettim.
(1982 – ÖSS)
Çözüm ..
“Etmek” sözcüğü, genellikle kendinden önce gelen isim soylu sözcükle birleşik fiil oluşturur. Bazı durumlarda ise herhangi bir sözcükle anlamca ilgi kurmadan bir eylem bildirebilir. Soruda bu türlü bir özellik sorulmuş. A’da öznenin yaptığı iş “yardım etmek” tir. B’de “yolcu etmek”, C’de “hak etmek”, E’de “rica etmek”, eylemlerinde “etmek” fiili hep birleşik eylem oluşturmuştur. D’de ise bu fiil “tutar, değer” anlamında tek başına kullanıldığından yardımcı fiil görevinde değildir.
Cevap D
