Kurallı Birleşik Fiiller
İki fiilin birleşip kaynaşmasıyla oluşan birleşik fiillerdir. Kurallı birleşik fiiller, “yeterlik fiili, tezlik fiili, sürerlik fiili ve yaklaşma” fiilidir.
Yeterlik fiili: Herhangi bir fiile “-ebilmek” getirilerek yapılır. Yeterlik fiili, genellikle, “gücü yetme, yapabilme” anlamı katar. Kimi zaman ihtimal anlamı da taşır.
“Kardeşim artık yürüyebiliyor.”
cümlesinde “yürüyebilmek” fiili, yeterlik fiilidir. “Yürümek” fiiline “-ebilmek” getirilerek yeterlik fiili oluşturulmuştur. Bu fiilde “yürümeye gücü yeter” anlamı vardır.
“Beni dikkatle dinleyebilirsiniz.”
cümlesinde “dinleyebilmek” fiili de yeterlik fiilidir. Bu fiilde de “dinlemeye gücü yetme, bunu yapabilme” anlamı vardır.
“Yarın yağmur yağabilir”
cümlesinde “yağabilmek” fiili de yeterlik fiilidir. Ancak bu fiilde tahmin anlamı vardır.
Yeterlik fiilinin olumsuzu yapılırken, “bilmek” fiili atılarak bunun yerine “-ma, -me” olumsuzluk eki getirilir. Yani fiile olumsuzluk eki “-ama-, -eme-” biçiminde gelir. Ayrıca yeterlik fiilinin olumsuz biçimi de birleşik fiildir.
Olumlu Olumsuz
Gelebildi Gelemedi
Kazanabilir Kazanamaz
İhtimal anlamı taşıyan yeterlik fiilinde “bil-” fiili atılmadan “-ma, -me” olumsuzluk eki getirilir.
Olumlu Olumsuz
Yazabilir Yazmayabilir
Seçebilir Seçmeyebilir
Tezlik fiili: Herhangi bir fiile “-ıvermek” getirilerek yapılır. Tezlik fiili, “çabukluk, tezlik” anlamı katar.
“Fincanlar elinden düşüverdi.”
cümlesinde “düş-” fiiline “-üver-” getirilerek “düşüver-” tezlik fiili elde edilmiştir. Burada “düşüver-” eyleminde “çabukluk, hemen gerçekleşme” anlamı vardır.
“İstediklerini marketten getirivermis.”
cümlesinde de “getiriver-” fiili de tezlik fiilidir.
Tezlik fiilinin olumsuzu, iki biçimde yapılır
Olumsuzluk eki ya birinci fiilden sonra ya da “-ıvermek” fiilinden sonra getirilir.
Olumlu Olumsuz Olumsuz
Bakıverdi Bakmayıverdi Bakıvermedi
Yazıvermiş Yazmayıvermiş Yazıvermemiş
Yeterlik fiilinin iki olumsuz biçiminde anlam farkı vardır. Birinci olumsuz biçiminde “tezlik” anlamı belirgindir. İkinci olumsuz biçiminde ise “önemsememe” anlamı ağırlıktadır.
Sürerlik fiili: Herhangi bir fiile “-ekalmak”, “-edurmak” ya da “-egelmek” fiilleri getirilerek yapılır. Sürerlik fiilinde “devamlılık, süreklilik” anlamı vardır
“Bu gelenek, yüzyıllardır uygulanagelmiş.”
cümlesinde “uygulanagelmek” fiili sürerlik fiilidir, “-agelmek” fiili “uygulan-” fiiline getirilmiştir. Görüldüğü üzere fiilde “devamlı uygulanma” anlamı vardır.
“Çocuk, annesinin ardından bakakaldı.”
cümlesinde de “bak-” fiiline “-akalmak” getirilerek yapılan “bakakal-” fiili sürerlik fiilidir. Burada da “bakmak” eyleminde bir “süreklilik, devamlılık” vardır.
“Onlar konuşadursun biz işimize bakalım.1‘
cümlesinde “konuşadur-” fiili de sürerlik fiilidir
Sürerlik fiillerinin olumsuz biçimi bulunmamaktadır.
Yaklaşıklık Fiili: Bir fiile “-eyazmak” getirilerek yapılır. Yaklaşma fiillerinde, “olacaktı, ama olmadı” anlamı vardır.
“Maç sırasında ayağı kırılavazdı.”
cümlesinde “kırılayazmak” fiili yaklaşma fiilidir. Bu fiilde “kırılacaktı ama kırılmadı” anlamı vardır.
Yaklaşma fiilinin olumsuz biçimi yoktur Bunun yanında günümüzde yaklaşma fiilleri yaygın olarak kullanılmamaktadır. Örneğin “düşeyazdı” yerine “neredeyse düşecekti” ifadesi tercih edilmektedir.
