9.Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı – 1. Ünite – Dilin Kullanımından Doğan Türleri-2
1. Türkiye Türkçesinin yazı dili olarak İstanbul ağzının belirlenmiş olmasında en önemli etken aşağıdakilerden hangisidir?
A)Ülkemizin en kalabalık şehrinin İstanbul olması
B)Kentin iki kıtayı birleştiren bir konuma sahip olması
C)İstanbul’un geçmişten bugüne bilim, kültür ve sanat merkezi olması
D)Ulusal yayın kuruluşlarının merkezinin İstanbul’da bulunması
E)Önemli bilim ve siyaset insanlarının İstanbul’da dünyaya gelmiş olması
2. Aynı dil içinde ses, şekil, söz dizimi ve anlamca farklılıklar gösterebilen, belli yerleşim bölgelerine özgü konuşma diline “ağız” denir.
Buna göre aşağıdaki dizelerin hangisinde ağız örneği olabilecek kelimelere yer verilmiştir?
A)Girdiğim bütün savaşları kazandım sevginle
Önüme çıkan harami dağları aştım sevginle
B)Yâr deyince kalem elden düşüyor
Gözlerim görmüyor aklım şaşıyor
C)Gençliğin hasret yer sevda göçünde
Bilmez misin, dört mevsimin üçünde
D)Seni, yaz günleri topraktan tüten buğu
O bir anlık, bir solukluk yağmurlardan sonra
E)Aney, canım aney, kurban aney
Hani sen elinde sıtıl, suya gidersin
3.
I.“Nasısın, eyi misin? İnşallah eyisündü?”
II.“Yolda aynasızlar varmış, dikkat et!”
III.“Doktor Bey, hasta ex oldu!”
IV.“Seni yahşi sevirem Azerbaycan”
Yukarıdaki numaralanmış cümlelerde aşağıdakilerden hangisinin örneği yoktur?
A) Şive
B) Ağız
C) Jargon
D) Lehçe
E) Argo
4.Aşağıdakilerden hangisi konuşma ve yazı dilinin farklılıklarından değildir?
A)Konuşma dili geçici, yazı dili kalıcıdır.
B)Konuşma dili yazı diline bağlı olarak yazı dilinden sonra gelişir.
C)Konuşma dili doğaldır, yazı dili ise kuralcı bir dildir.
D)Konuşma dili günlük konuşmalarda, yazı dili ise edebî metinlerde kullanılır.
E)Konuşma dili bölgeden bölgeye değişiklik gösterebilir, yazı dili ise göstermez.
5. Eski neslin konuşurken kullandığı sözcüklerin birçoğunu bugünün gençleri anlamıyor. Demek ki onların konuşma dilinde bu sözcükler yer almamış. Şu hâlde konuşma dili kavramını bir yana bırakarak dili sadeleştirmede ölçü olarak halk dilini kabul etmemiz daha doğru olur. Gerçi halk dili derken neyi kastettiğimiz sorulabilir. İstanbullu bir esnafla, Kastamonulu bir köylünün konuşması arasında elbette fark vardır.
Aşağıdaki kavramlardan hangisi bu metinde anlatılanlarla ilişkilendirilebilir?
A) Ağız
B) Şive
C) Lehçe
D) Jargon
E) Argo
6. Aşağıdakilerden hangisi konuşma dilinin özelliklerinden değildir?
A)Günlük hayatta kullanılan, vurgular ve ses tonuna bağlı olarak değişiklik gösteren canlı bir dildir.
B)Sözlü kültür olarak yazı dilini besleyen ve zenginleştiren önemli bir kaynaktır.
C)Aynı coğrafyada söyleyiş farklılıklarına bağlı olarak ağızlar ortaya çıkmıştır.
D)Her ne amaçla olursa olsun yazı dilinde kullanılmaz.
E)Belirli kuralları olmadığından bu dilde anlatım bozukluğuna sıkça rastlanır.
7. Konuşma dili, çeşitli coğrafi bölgelere göre farklılaşabilir. Dilin bu şekilde bölünmesi o dilin ağız, şive ve lehçelerini meydana getirir. Ağız, aynı bölge veya ülke içindeki konuşma farklılıklarıdır. Çankırı ağzı (I), Urfa ağzı (II) gibi. Şive ise bir dilin bilinen tarihî dönemleri içinde kendinden ayrılmış kollarıdır. Yakut şivesi,(III) Azeri şivesi (Iv) gibi. Bir dilin bilinilmeyen zamanlarda ayrılmış, büyük değişikliklere uğramış kollarına da lehçe denir. Türkmen lehçesi (V) gibi.
Bu parçadaki bilgi yanlışı numaralanmış kelimelerin hangilerinin yer değiştirmesiyle düzeltilebilir?
A) I ve II
B) I ve V
C) II ve IV
D) III ve V
E) IV ve V
8.
I.Ağız, bir ülkenin çeşitli bölge ve kentlerindeki konuşma dilinde görülen söyleyiş farklılıklarıdır.
II.Argo; anlam değişiminin güçlü olduğu, nükteli, etkili bir dildir ve zamanla ortak dilin söz varlığına girer.
III.Şive; bir dilin bilinmeyen dönemlerinde kendinden ayrıldığı, ses ve biçim farklılıklarının olduğu kollarıdır.
IV.Jargon; bir grup arasında dayanışma ve çıkar birliğini sürdürme, bir meslek sırrını koruma amacıyla oluşturulur.
V.Türk dilinden bilinmeyen bir dönemde ayrılan Yakutça ve Çuvaşça, iki ayrı lehçedir.
Dil terimleriyle ilgili yukarıdaki numaralanmış bilgilerden hangisi yanlıştır?
A)I B) II C) III D) IV E) V
9.Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “Doğru (D), Yanlış (Y)” şeklinde değerlendirilirken bir yanlışlık yapılmıştır?
A)Çuvaşça ve Yakutça, Türk dilinin iki lehçesidir. (Y)
B)“Dün bizim mahalledeki eski kodesin yanında bizim çakallardan biri ile laflıyorduk. Birden zırtapozun biri hadi ikileyin demez mi?” cümlesinde argo kelimeler kullanılmıştır. (D)
C)Türkiye’deki Türklerin “yol”, Kazak Türklerinin “jol” Kırgız Türklerinin “col” demesi bir lehçe örneğidir. (Y)
D)Türkiye Türkçesinde İstanbul ağzı esas alınmıştır. (D)
E)“Yaylanun çimenuni topladuk elek elek.” cümlesinde ağız özellikleri görülmektedir. (D)
10. Yazı dili ve konuşma diliyle ilgili olarak aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır?
A)Bir ülkede bir yazı dili varken birden fazla konuşma dili vardır.
B)Konuşma dilinde kelime hâzinesi daha zenginken yazı dilinde sınırlıdır.
C)Yazı dilinin kuralları varken konuşma dilinin kuralları yoktur.
D)Yazı dilinin kullanım sahası, konuşma diline göre daha geniştir.
E)Konuşma dili günlük hayatta farklılık gösterirken yazı dili göstermez.
11. Aşağıdakilerden hangisi yazı dilinin özelliklerinden değildir?
A)Tutucu değildir, kuralları zamana ve mekâna göre değişir.
B)Eserlerle kültürü, geçmişten bugüne taşıma özelliği gösterir.
C)Konuşulan dilin lehçe ya da ağızlarından biri esas alınarak oluşturulur.
D)Lehçe ve ağızların zenginliklerinden faydalandığı gibi onları ortak bir kaynaktan besler.
E)Ulusal birliğin oluşmasında ve o ulusun gelişmesinde önemli bir faktördür.
12. —bir dilin metinlerle izlenebilen dönemlerinde kendinden ayrılan bazı ses ve biçim farklılıkları olmakla birlikte bu farklılıkların anlaşılabileceği kollardır.
Bu cümlede boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisinin getirilmesi uygundur?
A)Ağız
B)Konuşma dili
C)Argo
D)Lehçe
E)Şive
CEVAPLAR
1.C
2. E
3. D
4. B
5. A
6. D
7. D
8. C
9. A
10. B
11. A
12. E
